متن نمایشنامه : هفتمین مسافر ...

نمایشنامه : هفتمین مسافر... 

صحنه سالن پذیرش یک مسافرخانه قدیمیست  .

نور  .

صحنه خالیست  ، تلفن شروع میکند به زنگ زدن  ، آدو وارد شده و گوشی تلفن را برمیدارد  .

آدو : آدو هستم پادوی مسافرخونه توریستی سرراهی ، بفرمایین ،،،،،،،،،،،،،،،،،،، بعله ،،،،،،،،،،،،، نخیر رئیس نیستن ،،، رفتن مسافرت ، اگه امری

             دارین بنده در خدمتگذاری حاضرم ،،،،،،،،،، جانم ،،،،،،،،،،، بعله ،،،،،،،،، چی ؟! بفروشیم !؟ ؟!؟! برای ساختن یه مجتمع مدرن تفریحی ؟!

             کلنگیه ؟! از مد افتادست ؟! بکوبینش !؟ این حرفا کدومه آقای محترم ،،،، اصل قضیه اینه که اینجا به همین قدیمی بودنشه  این همه مشتری

              داره ، کهنه چیه !؟ آقای محترم اولا بنده تصمیم گیرنده اصلی نیستم دوما هم اونی که باید تصمیم بگیره اینجا نیست ، بعله خب ، شما چند

              روز دیگه اگه زحمت بکشین زنگ بزنین میتونین با خودشون صحبت کنین ، اما فکر نمیکنم اهل معامله باشن ،،، بعله ، نخیر جانم ، ،،،،،

              خداحافظ شما ،،،،،،،،،،،،،،،،، عجب آدمایی پیدا میشن ، بکوبیم ! یه مجتمع رفاهی مدرن با دلنگ و دولونگ و اسباب و آلاتش  بجاش

              بسازیم ! زرشک ..........................

آدو به نظافت و جمع و جور کردن سالن پذیرش مشغول میشود  .

آدو : چه میچسبه اینجا کار کردن ، خدایا شکرت ، من که راضیم به رضای تو ، تو مهربونی ، تو خوبی ، تو بزرگواری ، تو به من کار دادی و من

         قدر کارمو خوب میدونم ، اگه اینکارو نداشتم که از گشنگی میمردم ، چه خوبه که آدم از کارش خوشش بیاد و اونو با جون و دل انجام بده ،

          وقتی کار میکنم حس میکنم هم خودم آدم خوبیم و هم به همنوعام کمک میکنم و هم که خدا ازم راضیه ، خدایا شکرت ،،،،،،، اینم از این ،

          دیگه چیزی نمونده که این مسافرخونه رو مثل دسته گلش کنم ، مطمئنم وقتی رئیس از مسافرت دوردنیاش برگرده ازم بیشتر خوشش میاد ،

          من به وظایف خودم خوب عمل کرده ام ، بایدم خوشش بیاد ،،، مرتیکه زنگ زده و میخواد اینجا را بخره و بکوبه و ما رو دربدر کنه ،،، فکر

          ما رو که نمیکنه ،،، مجتمع رفاهیه مدرن با فلان چیز و بهمان چیز  ، هاع !!!آخی ، چقدر خسته شدم یه کم استراحت میکنم و ادامه میدم ،

          بشینم رو زمین که خیلی خسته شدم ...

شاطی با تیپ یک آدم باکلاس باسواد وارد میشود  .

شاطی : کسی نیست انگار نه ؟

آدو : بفرمایین ، بفرمایین در خدمتم قربان ،،، خوش اومدین ...

شاطی : ای آقا ندیدمتون ! چرا پس رو زمین ؟ من شاطی ام ...

آدو : ببخشین ، داشتم نظافت میکردم  ...

شاطی : براوو به شما زحمتکشای عزیز ،،، حیف اما کسی قدر زحمتهای شما انسانهای بزرگوار رو نمیدونه  ...

آدو : ما راضی هستیم آقا ، در خدمتم ، امر ...

شاطی : راضی ! ؟ اوهوم ، خب حالا ،،، اسمتو نگفتی دوست من ؟

آدو : من آدو ، پادوی مسافرخونه توریستی سرراهی .....

شاطی : کسی نیست انگار ما رو تحویل بگیره نه ؟

آدو : منظورت غیر از منه دیگه نه ؟                                        1

شاطی : آه ببخشین ...

آدو : من اینجا تنهام ، رئیس رفته مسافرت دور دنیا ، در خدمتگذاری حاضرم ...

شاطی :  آهان ، پس باید با شما کنار بیام ،،، یه اطاق لازم داشتم دوست من آدو  ...

آدو : تنهایین ؟

شاطی : مثل همیشه ...

آدو : رو به دریا دوست دارین ؟

شاطی : فرقی نمیکنه فقط پنجره داشته باشه ...

آدو : بفرمایین این هم کلید ، اطاق اول دست چپ ، یه اطاق در شان شما ...

شاطی : در شان من ! ؟ درسته ، اما یادتون باشه همه آدما شان بالایی دارن ،،، اصلا خود شما ، شما بعنوان یک همنوع مثل همه باید از نعمتهای این

            زندگی لذت ببرین ...

آدو : من از زندگیم راضیم آقا ...

شاطی : آه نگین ، من از این کلمه راضی بودن چقدر بدم میاد ، راضی ! ؟ آه ، شما از چی راضی هستین ؟ ؟ نه جواب ندین ، بذارین تا خودم بگم ،،

            بعله خودم میگم ، شما بعنوان یه کارگر ساده زحمت میکشین و کار میکنین و اینجا رو مثل یه دسته گل تمیز میکنین اونوقت یکی که

           صاحب اینجاست اما اصلا اینجاها پیدا نمیشه حاصل دسترنج شما را بدون کشیدن زحمتی تصاحب میکنه ، این میدونین چه معنایی داره ؟ نه

           نگین ، خودم میگم ، این یعنی بالا کشیدن ، ، بعله ، میدونین از اینجا کیا استفاده میکنن ؟ نه ، خودم میگم ، این مسافرخونه توریستی با اینکه

            قدیمیه و زوارش دررفته اما جای خوبیه برای همه مفتخورا که بیان و اینجا را به کثافت بکشن ، بعله ، اونایی که اینجا میان هم مثل صاحب

             اینجا بعد از یک سال بالا کشیدن حق این و اون میان این مسافرخونه و لنگاشونو دراز میکنن و چی ؟ نه لازم نیست چیزی بگین ، ، ، من

             میگم ،  کار فقط برای امثال تو و استراحت مطلق برای اونا ، وای که دارم بالا میارم ، اه ...

آدو : اما همه اونایی که میان اینجا همه مثل هم نیستن ...

شاطی : آخه تو از کجا میدونی ؟

آدو : ببینم مگه شما از اونایید که اینجایید ؟

شاطی : من یه مورد استثنائیم دوست من ، در هر هزار و یک سال فقط یه بار ممکنه اتفاق بیفته ، باور کن ، من برای تحقیق علمی اینجا اومدم ، از

              طرف دانشگاه جامعه شناسی ، وگرنه از کجا میتونستم هزینه اینجا موندنمو جور کنم  ...

آدو : از آشنائی با شما استاد گرامی مفتخرم قربان ...

شاطی : دوست دارین یه توصیه بشنوین ؟

آدو : بنده یاد گرفتم به تموم گفته های مسافران محترم این مسافرخونه توریستی گوش بدم ، علی الخصوص به گفته های کسایی مثل شما ...

شاطی : براوو به این تفکر جامعه دوستانه ، بشردوستانه ، روان دوستانه ،،، اما توصیه من  به تو ، ،،، دوست من وقتی خسته ای روی زمین نشین ، این

              صندلی برا همچین مواقع درست شده ، روی این بشین وازاستراحت بعد از کارت لذت ببر ، اینو اینجوری بی مصرف نذار صاحب کارت

               که اومد فقط اون از این لذت ببره ،،،،، گفتی اطاق اول دست چپ نه ؟

شاطی وارد اطاقی میشود   .

آدو : رفت تو اطاقش ؟ آره ،، حرفاش زیادم بی مورد نبودن ها ، ببین ، وای وای وای ببین اینجا رو به چه روزی انداختن ،  تابستون که میاد مثل مور

          و ملخ میریزن اینجا و شروع میکنن به کثافت کاری ، هی میخورن و هی آشغال تولید میکنن ، یکی و دو تا هم که نیستن ، هزارهزار ،،،، جالبه

          که از همه جای دنیام هستن ، از اینور و از اونور و از همه ور ، لامصبا انگار جز تولید آشغال کار دیگه ای بلد نیستن ،،،،، پدرم دراومد از بس

           جمع کردم کثافتای تولیدی اینا رو ، اه اه اه ، وای که چقدر خسته شدم ، وای ، یه کم بشینم رو این صندلی که دراومد پدرم ، بشینم ؟؟ نه !!!

            آخه برای چی نباید بشینم ؟ من که کاریش نمیکنم ، فقط میشینم روش !!! رئیسم  اینجاها نیست که ببینه ، اصلا از کجا معلوم که اگه دید

             ناراحت بشه ؟ ؟ ؟ خب این فقط یه صندلیه ، در ضمن وقتی اون نیست من جانشینشم دیگه ، آره که جانشینشم ، پس میتونم بشینم خب ، ، ،

             بشین دیگه ، ، ، آخی ، جانم ، ، ، چه میچسبه نشستن رو این صندلی ، آخی ، چقدرم راحته بی صاحاب ...

شاطی از چند لحظه پیش در لباس یک پلیس وارد شده ،  دم در ایستاده و به حرفهای آدو گوش میدهد  .                                            2

شاطی : بهتم میاد ،،،،،،، پا نشو جون من ، بشین بشین ...

آدو : من میتونم بهتون قول بدم که تو این مسافرخونه حتی یه مورد هم نمیشه خلاف پیدا کرد ...

شاطی : اوه نه اشتباه نکن  ، درسته لباس رسمی تنمه اما من الان تو ماموریت نیستم و برای استراحت اومدم اینجا ،   اطاق خالی دارین ؟

آدو : بعله ،،،،،،،،،، اطاق دوم دست چپ ...

شاطی : پنجره که داره ؟

آدو : بعله قربان ...

شاطی : برم که از خستگی مردم ،،،،،،،،،،،، هی من گشنه هم هستم ...

آدو : تا تو اطاقتون جابجا بشین هر چی امر کنین براتون میارم ...

شاطی : نه تا برم اطاق و جابجا بشم از گشنگی میمیرم ، همینجا میشینم یه جایی ، زود برام یه استیک آبدار بیار ...

آدو : اینجا که جایی برای نشستن و غذا خوردن نیست !!!

شاطی : اوه راست میگی ،،،،،،،،،،،،،،،، هی ببینم صندلیت راحته نه ؟

آدو : خوبه ، البته مال رئیسه نه مال من ، رفته مسافرت  ...

شاطی : خب همین خوبه ...

آدو : نمیفهمم !!!

شاطی : هی مهم نیست که این مال کیه ، من گشنمه و باید جایی باشه که بشینم و غذامو بخورم ، اینم که هست پس حله ...

آدو : صبر کن ، روی این نمیشه نشست و غذا خورد ، اگه رئیس یهو بیاد و ببینه که من اخراجم ...

شاطی : با اینکه تو ماموریت نیستم و برای استراحت اومدم اما حس پلیسی من میگه همانطوریکه تو میتونی  روی این صندلی که متعلق به تو نیست

             به راحتی بشینی هر کس دیگه ای هم میتونه اینکارو بکنه ...

آدو : متوجه منظورتون نمیشم ؟

شاطی : این از سادگیه تو دوست ساده منه که متوجه منظورم نمیشی ...

آدو : میشه متوجهم کنین ؟

شاطی : با اینکه تو ماموریت نیستم و برای استراحت اومدم اما ما پلیسا قسم خورده ایم در هر وضعیتی به همه کمک کنیم ...

آدو : این نشونگر اینه که شما پلیس وظیفه شناسی هستین ...

شاطی : و این وظیفه شناسی حکم میکنه در خدمت تو باشم عزیزم ...

آدو : منم قول میدم با خدماتی   درخورحال شما   جبران کنم ...

شاطی : اوه نه ، اینجور مواقع بوی بدی میاد ، من از رشوه بیزارم ،،، البته که منظورم این نبود که تو قصد رشوه دادن داری اما خب من باید مواظب

             تمامی جوانب باشم ،،، اما اصل مطلب ، ببین ، راستی اسمتم نگفتی ها هنوز ...

آدو : من آدو ...

شاطی : آدو ببین ، وقتی من اومدم تو ، البته من مثل همیشه آروم اومدم که کسی متوجهم نشه ، ازین بابت معذرت میخوام ، آره ، وقتی من اومدم تو

          تو روی صندلی نشسته بودی و داشتی برای خودت حرف میزدی ، خب با اینکه من تو ماموریت نیستم اما حس پلیسی ازم خواست به حرفات

           گوش بدم ، منم گوش دادم ، میدونی چی دستگیرم شد ؟ میگم ، اینکه این صندلی از آن تو نیست ،،، بعله این صندلی مال تو نبود و تو روی

            این نشسته بودی ، جالبه نه ، آره که جالبه ، تو براحتی روی این نشسته بودی ، این برای من یه کشف بزرگی بود .....

آدو : این که این صندلی مال من نیست رو خودم بهت گفتم که ، این کجاش میتونه یه کشف بزرگ باشه ، در ثانی اصلا این چی رو نشون میده آخه ؟

شاطی : اوه آدو آدو کمی فکر کن ، اون کله تو   بکار بنداز و فکر کن ، خوبم فکر کن ، ، ، ببین اگه تو تونستی به همین راحتی روی این بشینی ،

             ببین حالا منم میتونم روش بشینم ...

آدو : این که شدنی نیست جان من ...

شاطی : آخه برای چی ؟                                                     3

آدو : برای اینکه من اجازه نمیدم ...

شاطی : به تو چه ربطی داره ، این که مال تو نیست ...

آدو : رئیس به من اعتماد کرده و اینجا رو به من سپرده ، وقتی اون نیست من باید مواظب اینجا باشم و نذارم که هر کی هر چی دلش خواست بکنه ،

          الان من جای رئیسم ...

شاطی : ببین آدو وقتی این مال تو نیست و تو میتونی براحتی روش بشینی  پس هر کس دیگه ای هم میتونه روی این بشینه ...

آدو : نه این ممکن نیست ، چون من اجازه نمیدم .........................................

شاطی : اما منم براحتی از حرفم برنمیگردم ، من باید بتونم روی اون بشینم وغذامو بخورم ، یادآور بشم که درگیر شدن با یک مامور پلیس عواقب بدی هم میتونه داشته باشه ...

آدو : اما این شمایین که میخواین قانونو زیر پا بذارین ...

شاطی : شاید ، ولی تو هم باید متوجه باشی بالادستیا بیشتر از اینکه حرفای تو رو قبول داشته باشن حرفایی رو که من بهشون خواهم گفت قبول خواهند داشت ، متوجه هستی که ؟

آدو : اما این درست نیست ...

شاطی : در هر حال وضعیت موجود همینه ، و این کار من ، یعنی گزارشی که خواهم داد باعث خواهد شد تو کارتو از دست بدی ...

آدو : ببینین آقای پلیس شما باید به من رحم کنین آخه اگه من کارمو از دست بدم از گشنگی میمیرم ...

شاطی : تو داری پیازداغشو زیاد میکنی ...

آدو :  بهترین اطاق رو بهتون میدم ...

شاطی : گفتم که اهل رشوه گرفتن نیستم ...

آدو : شما منو مجبور میکنین بخاطر مسوولیتم جلوی شما بایستم و این کار گزارش شما رو علیه من میکنه ، اما من کارمو دوست دارم و نمیخوام از دستش بدم  ...

شاطی : باید باهام راه بیای خب ...

آدو : اما من نمیتونم ، رئیس بیرونم میکنه اگه یهو بیاد و شما رو روی این ببینه ...

شاطی : مجبورم نکن از زور استفاده کنم ...

آدو : چاره ای نیست ، منم مجبورم از زور استفاده کنم ...

شاطی : تو جوجه میخوای جلو من وایستی ؟

آدو : منو اینجوری نبینین ها ، من برا خودم یه پهلوونیم ها ...

شاطی : پهلوون ؟! آی زرت ، تو یه پهلوون پنبه هم نیستی بچه ...

آدو : همه اجداد من یل بودن رفیق ...

شاطی : الان نشونت بودم که یل بودن چه ریختی میشه ، بگیر که اومد .....................................

آدو و شاطی درگیر میشوند ، آدو یک شمشیر کهنه ای را که از دیوار آویزان است برمیدارد و با آن بر شاطی غالب میشود  ،

شاطی با عجله وارد اطاقی شده و در را میبندد  .

شاطی : تجدید قوا میکنم و برمیگردم و حالتو میگیرم ...

آدو : تو پلیس بدی هستی ، من ازت شکایت میکنم ، این منم که باید حالتو بگیرم و میگیرم ، فکر کردی به همین راحتی ازت میگذرم که هر کاری دلت خواست بکنی ؟ کور خوندی ، من نمیذارم همینجوری دربری ، از اون تو بیا بیرون کثافت آشغال ، گفتم بیا بیرون و بزن به چاک ، نه اصلا بهتر که همون جا باشی  ، من اون تو ، توی همون اطاق دوم دست چپ زندونیت میکنم تا یکی بیاد و من با کمک اون تکلیف تو رو مشخص کنم ، فکر کردی هرکی به هرکیه که هرجور دلت خواست رفتار کنی ؟ نه آقا ، گذشت اون دوره ای که هر کی هرچی دلش میخواست انجام میداد ، من حالتو میگیرم ، من اون لباسو از تنت درمیارم و آبروتو میبرم که نتونی دیگه سرتو بالا بگیری ، فکر کردی ، نمیدونستی بدون با بد کسی طرف حساب شدی  .............

شاطی در لباس یک شکارچی و با اسلحه ای در دست وارد میشود  .        4

شاطی : صدای داد و بیداد میومد ، خبریه ؟

آدو : یکی میخواست اینجا رو تصاحب کنه ...

شاطی : اینجا رو تصاحب کنه ؟ مگه میشه ؟؟؟؟؟؟  از کجا معلوم داری راست میگی ؟ تو خودت اینجا چکاره ای اصلا ؟

آدو : من ؟! من ، من ، من صاحب اینجام ، تو کی هستی ؟؟؟؟؟؟؟؟؟

شاطی : نترس بابا ، من یه توریست شکارچی ام ، داشتم میرفتم شکارگاه صداتونو شنیدم اومدم ببینم چه خبره ، ، ، کشتیش ؟

آدو : نه ...

شاطی : فراریش دادی ؟

آدو : لباس رزمی تنش بود ، الانم رفته تو اطاق دوم ...

شاطی : اینجا ؟

آدو : نه دست چپی ...

شاطی : هی اونی که اون تویی با توام  بیا بیرون بینم ، بیا بیرون ترسوی بزدل ، این تفنگ من خیلی وقته شلیک نکرده و من هوس کردم باهاش یه روباهو شکار کنم ، یالا جون بکن و بیا بیرون شارلاتان ...

آدو : انگار نمیخواد بیاد بیرون ...

شاطی : ترسیده ، فهمیده که تنها نیستی ...

آدو : گفت تجدید قوا میکنه و برمیگرده و حالمو میگیره ...................................................................................

شاطی : برای چی نشستی و گریه میکنی پس ؟

آدو : میگی چکار کنم آخه ، دارم به حال و روز خودم گریه میکنم ...

شاطی : بجای گریه کردن کاری بکن ...

آدو : آخه کاری که از دست من برنمیاد ...

شاطی : اگه اون مختو بکار بگیری برمیاد ، خوبم برمیاد ،،،،،،،،،،،،،،،،،،، میخوای کمکت کنم ؟

آدو : میکنی آخه ؟

شاطی :  آره کمکت میکنم ...

آدو : میتونم بپرسم چرا میخوای کمکم کنی ؟

شاطی : حس انساندوستی جانم ، اگه من جای تو بودم و به کمک نیاز داشتم تو کمکم نمیکردی ؟ میکردی دیگه ، خب منم مثل تو ...

آدو : تو خیلی خوبی ، خیلی ،،،،، هر کاری بگین میکنم ...

شاطی : داخل این مسافرخونه که شده مثل میدون جنگ ، این خوبه ، از بیرونم باید مثل میدون جنگ دیده بشه ، دورتادور اینجا باید حصار کشیده بشه تا اگه دوستی داشت نتونه بیاد کمکش ، سیم خاردار برقدار ، سنگربندی بتونی ، کانال ، این دیوار باید خراب بشه تا گونی ها رو بذاریم اینجا ، همه جا باید سنگربندی بشه ، فقط دروازه را آزاد میذاریم که مسافرا بتونن بیان تو ، البته با کنترل کامل تو ...

آدو : این عالیه ، تو محشری  ...

شاطی : این نظر لطف توئه دوست من ...

آدو : گفتی توریستی ؟ میخوای همینجا بمونی ؟ من بخاطر کمک تو از هزینه های کرایه اطاق چشم میپوشم ، اطاق سوم دست چپ  ...

شاطی : فعلا باید جنبید ، کارت زیاده دوست من ، بدو که دیر نشه ، ببینم اطاقی که گفتی پنجره داره  دیگه هان ؟

با تلاش آدو و شاطی سالن شبیه میدان جنگ میشود .

شاطی روی صندلی نشسته و مشغول خوردن است ،  با دستورات نظامی او آدو تمرینهای نظامی انجام میدهد  .

آدو : خسته شدم ...

شاطی : تنبلی نکن بچه ، تا من تو اطاقم استراحتی میکنم تو تمرینات رزمی شبانه را انجام بده ، کلک نزنی ها چون اونوقت خودت بدبخت میشی ، میفهمی که ، آفرین پسر خوب ، میام و بهت سر میزنم ...

شاطی وارد اطاقی میشود  .                                        5

آدو : وای که پدرم دراومد ، خدایا این چه بلایی بود سر من آوردی ؟ داشتم زندگیمو میکردم ها ، عجب گرفتاری شدیم ، بدبختی از این بزرگتر کجا پیدا میشه ؟ وای که چقدر من بیچاره ام ! گفت چکار کنم ؟ آهان تمرینات رزمی شبانه .................

سیاهی  .  نور  .

آدو با اسلحه شکاری شکارچی نشسته است  ، شاطی در لباس یک خانم وارد میشود  .

آدو : خوش اومدین ...

شاطی : واقعا باید بهتون تبریک بگم ...

آدو : به من ؟ مگه شما منو میشناسین ؟ در ثانی اصلا تبریک بخاطر چی ؟

شاطی : منحصر بفرده ، تکه ، من همه عالمو گشتم اما تا امروز مسافرخونه ای به این قشنگی ندیدم ، سیم خاردارای دوروبر اینجا کلی حال داد بهم ، من توریستم ، وقتی از دور متوجه اینجا شدم یه راست اومدم این طرف ، میدونی چرا ؟

آدو : هنوز که نگفین  ...

شاطی : اینجا منو یاد میدونای جنگ باستانی انداخت  ، یاد جاهایی که نمیشه به راحتی واردشون شد آخه الان دیگه نیستن ، من عاشق جاهای قدیمیم ، دوست دارم جاهایی برم که اصالت داشته باشن ، امیدوارم نگین اطاق خالی ندارین ...

آدو : اطاق چهارم دست چپ ...

شاطی : پنجره که داره ؟

آدو : بعله ...

شاطی : خوبه ،،، یه تبریک دیگه هم باید  بهتون بگم ...

آدو : این یکی بخاطر چی ؟

شاطی : بخاطر قیافه قشنگتون ، خیلی بدلم نشست ،،، اوه دارم از حد خودم میگذرم ،،، وسایلمو بیارین اونجا لطفا ...

آدو : شرمنده من در حال نگهبانیم و نمیتونم ، من باید اینجا باشم ...

شاطی : پس جاتونو خیلی دوست دارین  ...

آدو : موضوع این نیست ...

شاطی : من منتظرم بشنوم ..............

آدو : محرمانه است نمیتونم بگم ...

شاطی : ای بابا مگه چیه که ، اصلا من میرم و اینجا نمیمونم ،،،،،،، منو باش که گفتم این جوون پسر خوبی بنظر میاد و میتونم لحظات خوبی باهاش داشته باشم ،،،،،، حیف ،،،،،،، برم که اینجا قدرمو ندونستن ...

آدو : حالا کجا ؟ بودین که ...

شاطی : وقتی به یه خانوم محترم و نازی مثل من بی توجهی میشه مگه میشه موند ؟!

آدو : اگه قول بدین به کسی نگین شاید بتونم بهتون بگم ...

شاطی : این چه حرفیه ، من مثل سنگم ، سنگ صبور ، شما هر چی دارین به من بگین و مطمئن باشین اولین و آخرین نفریم که اون حرف بهش گفته شده ...

آدو : ببینین من باید مواظب در  اطاق دوم دست چپ باشم ...

شاطی : برای چی اونوقت ؟!

آدو : اونجا ما یه زندونی داریم ...

شاطی : نه !؟

آدو : آره ...............

شاطی : آخه برای چی زندونیش کردین ؟

آدو : اون میخواست بزور اینجا رو از دست من دربیاره ...

شاطی : خب البته اگه اینجوری باشه حق داشتین ولی خب باید بهش میرسیدین ، رسیدین بهش ؟           6

آدو : بهش میرسیدیم ؟ اون قصد داشت که ...

شاطی : اینو که گفتی عزیزم ، هی میخوام باهات راحت باشم ، میتونم که هان ؟ خوبه ، ببین عزیز دل من این که اون حق نداشته اینجا رو تصاحب کنه درست و اینم که تو حق داشتی اونو بخاطر اینکارش زندونی کنی این هم درست ،، اما اونم بعنوان یه انسان حق و حقوقی داره ، حالا تو پسر خوبی میشی و با من میای تا ببینیم اگه در وضع و اوضاع خوبی نبود بهش برسیم ،،، آره عزیز جان من بیا ،  اسمش چی بود ؟

آدو : نمیدونم اما لباس پلیس تنش بود ...

شاطی : کدوم اطاق ؟

آدو : دومین اطاق دست چپ ...

شاطی : اطاق منم که گفتی سومیه دست چپه ، دست راستیا رو کرایه نمیدی ؟

آدو : دست راست کلا توالتان ، اطاقا دست چپن ...

شاطی : آهان ، اینجاها چقدر خراب شده ،،، انگار درگیر هم شدین نه ؟ وای که چقدر بد ، آدما باید به حق خودشون قانع باشن تا اینجوری نشه ، ، حالا ، بگذریم از این حرفا ،،،،، آقای پلیس ،،،،،،،،،،، آقای پلیس ،،،،،،،،،،،،،،،،،،، ببینین من اومدم کمکتون کنم ، ، ، در رو واکنین ،،،،، من میخوام کمکتون کنم ،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،، چرا جواب نمیده ؟

آدو : حتما کلکی داره ...

شاطی : تو اگه میخوای با من باشی نباید فکرای منفی کنی ، همیشه سعی کن فکرات مثبت باشن ...

آدو : چشم ...

شاطی : آباریکلا پسر گل ...

آدو : وای ...

شاطی : هی یه کم جنبه داشته باش ، هنوز خیلی زوده ...

آدو : آخه .....

شاطی : آخه بی آخه ، بذار اول تکلیف این بدبخت گرفتار شده رو معلوم کنیم بعد ،،،،،،،،،،، آهای آقای پلیس اگه جواب منو ندین من مجبورم اعلام کنم که شما مردین ،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،، آقای پلیس ،،،،،،،،،،،،،،،،،،،، خب جواب نداد ،،، اون مرده ...

آدو : نه !!!

شاطی : میخوای بگی من دروغگوام ؟!

آدو : منظور من این نبود اما ...

شاطی : اگه از من خوشت اومده و من برات مهمم حرفامو باور کن ،،، اون مرده و تو میتونی جشن بگیری ...

آدو : وای خدا چقدر خوب ...

آدو میرقصد  .

شاطی : هی جشن تک نفره که نمیشه ،،،،،،، تو باید همه رو تو این جشن شرکت بدی ...

آدو : شرمنده ...

آدو با شاطی میرقصد  .

شاطی :  دیدن من ذوق زده ات کرده نه ؟

آدو : درسته ...

شاطی : میگم همه باید تو این جشن باشن ...

آدو : همه باید بیان تو جشن ؟

شاطی : آره خب ، اما قبل از اون اینجا باید برای جشن آماده بشه ، این دیوارا باید خراب بشن تا از نو ساخته شن ، جشن بزرگی باید داشته باشیم ...

آدو : اگه قراره جشن بزرگی داشته باشیم بهتر نیست جشن عروسیمون هم همزمان با اون باشه ؟؟؟

شاطی : وای که تو چقدر عجولی پسر ،،،،،،،،،،،، باشه اما تو باید رسما منو از بابام خواستگاری کنی ...

آدو : میکنم ...                                                         7

شاطی : میدونستم عشق تو واقعیه ، پس من یه استراحتی میکنم و زنگ میزنم تا بابام بیاد که باهاش حرف بزنی ، ، ، ، ، گفتی اطاق چهارم دست چپ نه ؟

سیاهی  .  نور  .

سالن تقریبا مخروبه شده است ، آدو با کلنگی در دست مشغول کار کردن است .

آدو : هر دختری مال پسری ، هر پسری مال دختری ،،، هر دختری مال پسری ، هر پسری مال دختری ،،،  هر دختری مال پسری ، هر پسری مال دختری ،،،،،،،،،، وای که چقدر خوشبختم من ...

شاطی در لباس مرد شیکپوشی وارد میشود  .

شاطی : اوه اوه اوه چقدر گردوخاک ...

آدو : شرمنده ،  فعلا داریم کار میکنیم و اطاق کرایه نمیدیم ...

شاطی : حتی اگه مورد سفارشی هم باشه ؟

آدو : وای ،،،،،،،،،،،،،،،،،، منو ببخشین بجا نیاوردمتون ، من که نمیتونم خودمو ببخشم ، شرمنده ،،، اطاق پنجم دست چپ ، یکی از بهترین اطاقای ما ...

شاطی : اوهوم ، پنجره که داره هان ؟ خوبه ،  اما قبل از رفتن به اطاقم میخواستم گپی باهاتون بزنم ...

آدو : با این که عجله من بیش از شماست اما خب انصاف نیست شما رو با این جسم خسته بکشم به گفتگو ، اول استراحت کنین بعد من در خدمتتونم عزیز ...

شاطی : خستگی برای من مهم نیست ، مهمتر از اونم کارهایی هست ...

آدو : این نشون میده که شما چقدر به مسائل خونوادگیتون حساسین ...

شاطی : بعله ، همینطور هم هست ،،،،،،،،،،،،،، برای همین میرم سر اصل مطلب ...

آدو : اجازه میدین نوشیدنی براتون .....

شاطی : بشینین آقا ...

آدو : چشم ...

شاطی : چند روز پیش یه خانومی اومده بود اینجا ، درسته ، نه فقط سرتونو تکون بدین ، اوهوم ، پس اون اینجاست ، خب ...

آدو : خب به جمالتون ...

شاطی : من منتظرم ...

آدو : سرمو باید تکون بدم ؟

شاطی : خنگ بازی موقوف کوچولو ، اینجا رو باید حرف میزدی ، نه دیگه لازم نیست ،،،،،،،،،،،،،، اون اومده اینجا و با تو ملاقات کرده ، درسته ؟ سرت فقط ، با تو ملاقات داشته و باهات حرف زده ، خوبه ،،،،، ببین کوچولو اون هر حرفی زده ، منظورم اون موقعی که با هم ملاقات کردین ، آره اون هر چی گفته تو نشنیدی ، شنیدی چی گفتم ؟

آدو : با سر ؟

شاطی : هر غلطی دوست داری بکنی بکن فقط به حرفای من گوش بده ...

آدو : چشم ...

شاطی : من دوست دارم تو بفهمی که اون دفعه دفعه اول و آخری بوده که شما دو تا با هم حرف زدین و این قصه برای همیشه تموم شده ...

آدو : ببینین قربان ، بنده به احترام شما نمیخواستم حرفی بزنم و میخواستم فقط سرمو اینجوری و اینجوری تکون بدم و بس ،  اما الان دیگه نمیشه چیزی نگفت  ، من باید .....

شاطی : تا اون بینی مزخرفتو ازجاش نکندم حرف اصلیتو بزن ...

آدو : مگه چشه ؟

شاطی : گفتم حرف اصلی ...                                                     8

آدو : چشم ...

شاطی : د یالا بنال خب ...

آدو : من و اون عاشق همیم ...

شاطی : تکرار کن ...

آدو : درسته که شما پدرش هستین ، هرچند به سنتون نمیاد ، اما خب حق پدر بودن شما دلیل نمیشه که .....

شاطی : گفتم تکرارش کن نگفتم چرت و پرت تحویلم بده ، اون حرف قبلیتو تکرار کن ...

آدو : اینکه ما ...

شاطی : تکرارش کن احمق ...

آدو : من و اون عاشق همیم ،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،، اگه میدونستم گفتن این جمله اینقدر به خندتون میندازه که همون اول کار میگفتمش ،،،،، باور کنین ،،،،،،، چرا اینریختی نیگام میکنین ، رنگ شما چرا اینجوری شد ،،، آخه ما که کار بدی نکردیم ، ما فقط از همدیگه خوشمون اومد و عاشق هم شدیم ،،، بخدا هم اون و هم من میدونیم عشقمون واقعیه و شیشه خورده ای توش نیست ،،، باور کنید من میتونم اونو خوشبختش کنم ، من حاضرم برای خوشبخت کردنش شب و روز کار کنم و خواسته های اونو .....

شاطی : د ببر اون زبونتون مرتیکه خر ...

آدو : آقا لطفا مودب باشین ...

شاطی : نباشم چه گهی میخوای بخوری مثلا ؟

آدو : قراره ما با هم فامیل بشیم به همین خاطر من اصلا حرف بدی به زبون .....

شاطی : فامیل بشیم ؟ ما ؟

آدو : من که گیج شدم بخدا ، تکلیف منو مشخص کنین لطفا ،  یا بخندین یا .....

شاطی : یا چی هلو گندیده ؟

آدو : کجای من شبیه هلو .....

شاطی : جواب بده الاغ کرایه ای ...

آدو : من هم تحملی دارم خب آخه اگه قراره فامیل بشیم که نباید شما به من پشت سر هم  توهین کنین اونوقت ...

شاطی : اونوقت چی ؟؟؟؟؟؟ زبونت برید نه ؟!  آخه بزغاله زپرتی اون نامزدی مثل منو ول میکنه و میاد عاشق میمونی مثل تو میشه ، نه خودت قضاوت کن ، هان عاشق تو میشه ؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟ هان چت شد یهو ، هب گرفتی ،،،،،، کجا رفت اون زبون درازت ؟ هان ؟ ؟ ؟ یک کلوم میگم و میرم تو اطاقم اینو میبینی ؟

آدو : یه اسلحه است ...

شاطی : یه اسلحه پر ...

آدو : مطمئنی این اسلحه پره ؟

شاطی : از کدوم گوشت بزنم ؟

آدو : شوخی خوبی نبود ...

شاطی : من با تو شوخی دارم ؟ ندارم که ، از گوش  راستت میزنم تا گوشی دست گوش چپت بیاد ...

آدو : رحم کن ...

شاطی : پاشو ...

آدو : تو شلیک نکن  هر کاری بگی میکنم ...

شاطی : بشین ، پاشو ، بشین ، پاشو ،،،،،،،،،،،،،،،،،،،، میبینی !

آدو : من از ترس   توخودم نیستم که متوجه دیدن و ندیدن بشم ، چی رو باید ببینم ؟

شاطی : اینو که براحتی میشه بازیت داد ...

آدو : اون اسلحه پره و لوله ش  بسوی سینه من این کجاش براحتیه ؟!            9

شاطی : منظورم الان نبود هالو ،،، منظورم اینه که اون بازیت داده ...

آدو : آخه چرا ؟

شاطی : برای اینکه منو تحریک کنه تا زودتر بساط عروسی رو روبراه کنم ...

آدو : اما اونجوری که اون به من علاقه نشون داد ،،،،،،،،، وای که مردم ، من چکار کنم ،،، اون زیادی علاقه نشون داد  ،،، خب گمون کنم نظرش برگشته وگرنه مگه میشه آخه ؟

شاطی : این شگردشه ،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،، ای بابا برا چی پس چشات پر شد ،،،،،،،، آیهو ، پسرک احساساتی ، ، ، جمع کن بابا ،،، الان میزنم یه جاییت که عشق و عاشقی که هیچ کل زندگیتو فراموش کنی ، یک ، دو ...

آدو : نزن ، با اینکه تحمل این شکست عشقی کمرمو خم کرده اما مهم نیست بازم سرپا میمونم و ادامه میدم ، حالا میگی چکار کنم ؟

شاطی : هان حالا پسر خوبی شدی ، الان که دیر وقته من میرم تو اطاقم و استراحت میکنم اما فردا صبح تو اونو بیرونش کن تا باهام بیاد بریم سر زندگیمون ...

آدو : اصول کار اینجا اجازه نمیده که من یه خانوم تنها رو بیرونش کنم ...

شاطی : اصول بی اصول ،،، فهمیدی که ،،،،، تکرارش کن تا مطمئن شم فهمیدی ، زود باش  ...

آدو : اصول بی اصول ...

شاطی : آباریکلا ،،، من رفتم بخوابم ،،،،،،،،،،،،،، ببین به سرت نزنه کاری کنی ها ...

آدو : مثلا چه کاری ؟

شاطی : چی میدونم ،،، مثلا اینکه خر شی و بخوای انتقام بگیری ................................................................

شاطی وارد اطاقی میشود  .

آدو : انتقام !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! انتقام !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! فکر بدی هم نیست ،،،،،،،،،،،، اگه اون مال من نباشه بهتر که مال هیشکی نباشه ،،،،،،،، آره که انتقام میگیرم ، انتقام میگیرم و پدرتونم درمیارم ،،، فکر کردین من از اونام که بیاین و دلمو ببرین و بعدشم با یه معذرت میخوام گفتن و انشالا خوشبخت میشین و نمیدونم از این چرت و پرتا گفتن سرمو شیره بمالین و دربرین و برا خودتون خوش باشین ها !؟ نه ، کورخوندین ، بهتون عوضی آدرس دادن ، من از اوناش نیستم جانم ، من که عاشق شم یعنی که عاشق شدم ، عاشقم که شدم یا باید بدستش بیارم معشوقه رو یا که چی ؟ بعله نمیذارم دست کس دیگه ای بهش برسه ، ، ،  الان یه بلایی سرتون بیارم که مرغای آسمونا به حالتون زارت و زارت  گریه سربدن ، ، ، آره که انتقام میگیرم ، اونم چه انتقامی ،،، اینجا رو  رو سرتون خراب میکنم ...............

آدو با کلنگ شروع میکند به خراب کردن ساختمان مسافرخانه  .

سیاهی  .  نور  .

مسافرخانه تقریبا مخروبه شده است  ، آدو گوشه ای نشسته است ، شاطی با لباسی معمولی وارد میشود  .

شاطی : وای که چقدر اینجا عوض شده ، سالهای قبل اصلا اینجوری نبود ، انگار دارین خرابش میکنین تا از نو بسازینش نه ؟؟؟ آقا ، آقا با شمام ،،، پرسیدم میخواین از نو بسازینش که به این روزش انداختین ؟ آقا حواستون به من نیست انگار نه ؟ نشنیدین چی گفتم ؟

آدو : چرا شنیدم ...

شاطی : ای آقا یه جوری رفتین تو فکر که آدم فکر میکنه مجسمه تفکرین ...

آدو : کاری داشتین ؟

شاطی : من چند ساله میام اینجاها برا گردش ، امسالم اومدم که تو این مسافرخونه بمونم اما انگار همه چیز تغییر کرده ...

آدو : هنوز اطاقامون هستن ، اطاق ششم دست چپ ...

شاطی : چقدر جالب ، باشه ، با اینکه اینجا اوضاع خوبی نداره اما خب اینم یه تجربه است برا خودش ،،،،،،،، پنجره اش که هنوز هست نه ؟  راستی نگفتین میخواین از نو بسازینش که به این روزش انداختین ؟

آدو : ای آقا ، کو پولش ...

شاطی : پس اونوقت همینجوری بیریخت میمونه ؟                                     10

آدو : نمیدونم آقا ...

شاطی : میتونم یه پیشنهاد بدم ؟؟؟؟؟؟؟ البته نخواین نمیگم ،،،،،،،،،،،، برم خب ،،،،،،،،،،،،، خب حیفم اومد نگفته برم ، درسته که بنظر میاد شما حالتون خوب نیست اما من پیشنهادمو میدم ،،،،،،،،،،،،، الان که شما پولی بابت ساختن اینجا ندارین و غمش شما رو غرق کرده  من حاضرم اینجا رو از شما به قیمت زمینش بخرم ،،، مطمئن باشین منصفانه حساب میکنم ....................

آدو : آخه ...

شاطی : آخه نداره که ، با پولش میتونی کیف دنیا رو بکنی ، برو دنبال هر چی که دوست داری ، اصلا برو دنبال هر کی که دوست داری ، مگه با دیدن پول تو میتونه بهت نه بگه ،،، پولاتم که تموم شد بیا همینجا برا من کار کن ........................

سیاهی  .  نور  .

مسافرخانه کاملا مخروبه شده است  ، شاطی  با متری در دست مشغول متر کردن زمین است ، آدو لباس کارگری پوشیده و

مشغول کارکردن میباشد  .

مسافر هفتم وارد میشود ، آدو با دیدن او درمیرود   .

مسافر هفتم : نشناختمتون ؟!

شاطی : قرار بود بشناسین ؟

مسافر هفتم : یه زمونی اینجا یه مسافرخونه بود که مال  من بود ...

شاطی : جدی ؟

مسافر هفتم : بعله ...

شاطی : اوهوم ،،،،،،،،،،،،،،، خب اون مسافرخونه خراب شد ،،، من زمینشو از ،،،،، آدو ، آدو ، کجایی آدو ،،،،، الان میاد ، من زمینشو از آدو که الان داره برای من کار میکنه خریدم ...

مسافر هفتم : آدو زمین اینجا رو به شما فروخته ؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟ اون اینجا فقط کار میکرد ...

شاطی : اون گفت همه کاره اینجا اونه ، ، ،  الان  اینجا مال منه ، و هیچ کس هم نمیتونه به حریم شخصی من نزدیک بشه  ...

مسافر هفتم : پس اینطور ...

شاطی : دقیقا ...

مسافر هفتم : میفهمم ...

شاطی : حالا که فهمیدی ، به سلامت ...............................

مسافر هفتم : باشه ، باشه ، میرم ،،،،،،،،،، اما یه اشکالی هست که گفتنش لازمه ...

شاطی : بگو و برو ...

مسافر هفتم : من قبل از رفتنم به مسافرت اینجا را وقف کرده بودم ، الان اینجا مال مردم اطراف اینجاست ، من دارم میرم که به اونا اطلاع بدم ، فکر میکنم تا چند ساعت دیگه اینجا غوغایی میشه که به دیدنش می ارزه ...

موسیقی   .                                                             

                                                                                 پایان  

                          25/04/88

متن فیلمنامه : قاراپاپاق ائلیم ... ( تورکی و لاتین )

Qarapapaq

Yazar: Əli Qıbçaq

Tərcümə: Mir Əli Rizai

Gecə Xanın çadırı.

Xanım nənə uşaqları başına toplayıb onlara nağıl deyir. Türkan da oturub qulaq asır.

Xanım nənə: biri var idi, biri yox idi. Tanrıdan sonra heç kəs yox idi.

Mənim gözəl balalarım, bu günün dastanı  Adam atanın nağılıdır: bütün insanların atası ilə anamız Havva ...

Onlar cənnətdən qovulduqdan sonra həyat başlanır.... Onlardan iki oğlan dünyaya gəlir. Birinin adı Habil, o birinin də adı Qabil. Biri yaxşı, biri pis...

Canım sizə desin, yaxşı uşaqlarım, bu əkiz qardaş günlər keçdikcə böyüyüb bir boylu-buxunlu oğlanlara çevrilirlər.

* Xanım nənə ilə Türkanın diqqətini özünə çəkən atlıların səs-səmiri eşikdən gəlir.

TÜRKAN: Görüm nə xəbərdir?

Ardı. Eşik. Xanın çadırı.

Rüstəm bir neçə gənc ilə ovçuluqdan qayıtmış. Türkan çadırdan eşiyə çıxır. Rüstəmi görcək geriyə - çadırın içinə dönmək istəyir ki, Rüstəm ovladığı ceyranı ayağı altına atır.

RÜSTƏM. Əziz bibiqızıma ithaf...

TÜRKAN. Çox bağışlayan olubsan...

RÜSTƏM. Bu onu göstərir ki, mən hər nəyimi sənə bağışlaya bilərəm... Yalnız gözləri gözəl olduğu üçün onu vurdum...

TÜRKAN. Bu gözlər canlı olduğunda gözəl idi, daha canını alandan sonra hansı gözəllik...

RÜSTƏM. Borçalının qürurlu qızı haçandan yumşaqürəkli olmuş.

Xanım nənə eşiyə çıxmışdır.

XANIM NƏNƏ. Rüstəm nə xəbərdir... Uşaqlar yatmaqdadır bir az yavaş.

RÜSTƏM. Salam, Xanım nənə.

TÜRKAN. Mən uşaqların yanına gedirəm.

RÜSTƏM. Ərmağanın yerdə qaldı.

TÜRKAN. Özünlə dostlarına götür, mənim boğazımdan aşağı getməz.

Türkan çadıra daxil olur.

XANIM NƏNƏ. RÜSTƏM, götür apar... Xan kəndə atanı görməyə getmiş, keşkə sən də burada olardın, onunla gedərdin...

RÜSTƏM. Haçan getmiş?

XANIM NƏNƏ. Axşamçağı getmişlər. Mehdi də onlarla getmişdir.

RÜSTƏM. Demədilər haçan gələcəklər?

XANIM NƏNƏ. Bəlkə bir neçə gün qaldılar. Əlbəttə atanla sözləri çıxmasa.

RÜSTƏM. Yaxşı.

XANIM NƏNƏ. Nə yaxşıdır?

RÜSTƏM. Heç. Heç nə.

XANIM NƏNƏ. Səhər Qan-qan Heydərin qızının toyudur. Çobana de: neçə davar lazımdır, kəssinlər.

RÜSTƏM. Baş üstə, Xanım nənə!

XANIM NƏNƏ. Nə olub kefin kökdür. Xəbər ola?

RÜSTƏM. Yox. Sağlığın.

Atlılar Rüstəmin işarəsi ilə ceyranı götürüb uzaqlaşırlar. Rüstəm fikrə dalaraq uzaqlaşır. Xanım nənə Rüstəmi daldan süzür.

Əlinin mahnı oxuyaraq səsi eşidilir. Türkan tələsik çadırdan eşiyə çıxıb qulaq asır. Ancaq Xanım nənə görcək utanıb çadıra qayıdır. Xanım nənə yaxşı duyğu ilə çadıra daxil olur.

Ardı. Eşik. Çayqırağı.

Gənclər tonqal qalayıb ətrafına toplaşmışlar. Əli oxuyur.

Ardı. İçəri. Xanın çadırı.

Uşaqlarla Xanım nənə yatmışlar. Türkan yerində uzanaraq fikrə dalmışdır.

Gündüz. Eşik. Yaşıl bir düzənliyin görkəmi.

Oxuyanlarla çalğıçıların səsi uzaqdan eşidilir. Toydur.

Ardı. Eşik. Dağlıq.

Vurğun dalbadal haray çəkir. Yaşar bir az uzaqda ağac altında uzanaraq mürgüləyirdi. Hərdən də qulağının içindəki pambıqları yerbəyer edirdi.

Əli iki qurd balasını qucağına alaraq uzaqdan gəlir. Yaşar başa düşüb qarşılamağa gedir. Bir sal daş üstündə otururlar.

YAŞAR. Bunları haradan alıbsan, anaları hanı? Titrəyirlər...

ƏLİ. Vurğun havar təpəndə heyvanlar qorxub...

YAŞAR. Demədin anaları haradadır.

Əli. Vurmuşdular. Cəsədini basdırdım. Gördün durub mənə gözlərin zilləyiblər. gözəl deyil?

YAŞAR. Bunlarla nə eyləyəcəksən?

Əli. Bəlkə saxladım.

Vurğun gəlib yanlarında oturmuşdur.

VURĞUN. Axırı nə olsun? Vəfasız olub gedərlər.... Gülnaz kimi.

ƏLİ. Görünür, ürəyin boşaldı.

VURĞUN. Evlənməyi ilə dağıtdı məni.

YAŞAR. Bunu deməliyəm ki, mininci dəfədir ki, ağa dağılır...

ƏLİ. Bəlkə də yüz mininci dəfədir.

Vurğun qurd balaları ilə oynayır. Günəşə baxır.

YAŞAR. Mirzə Möhsün xalaoğlu necə idi?

ƏLİ. Bu gün nə öyrətdi. Kefi saz idi, ya qabaqkı kimi...

YAŞAR. Maraqlı olsa idin, gedib görərdin.

VURĞUN. Ona hövsələm yoxdur. Əli də bilmirəm necə ona qulaq asır. Elə biləsən, bu Mirzə Möhsün dəlisovdur. Elə sözlər deyir adamın başı ağrıyır.

ƏLİ. Ürəklə sözlərinə qulaq assan, qanarsan, Vurğun bəy.

YAŞAR. Bu??? vay dədə...

VURĞUN. İstəmədik, istəmədik. Gec olmasın, Yaşar.

YAŞAR. Əli, hələ də axşamçağı bizimlə gəlmək istəmirsən?

ƏLİ. Bəli.

VURĞUN. Bilirsən ki, mən nə deyirəm. Mümkündür, Rüstəm desin ki, qorxubsan.

YAŞAR. Bu işlərin qorxusu var?

ƏLİ. Oraya getmək nə şücaət, nə də getməmək qorxaqlıq əlamətidir. Qalıram qurd balalarına yetişəm.

VURĞUN. Əlbəttə Əli ağa Borçalının bir kimsədən qorxmazlığı sərhədin bu taydakı və o taydakı elatlara bəllidir, amma mənim sözüm budur: bəlkə bir şey vardır ki, Əli ilə Allah və məndən başqa kimsənin xəbəri olmasın.

YAŞAR. Əlbəttə canım sizə söyləsin. Biz də bir təhər bu ürəkyandıran eşq sirrindən xəbərimiz var.

VURĞUN. Mən ölüm, düz deyirsən?

YAŞAR. Pahaov. Hər kim eşq macərasını eşitsə, Əlini görcək ürəyindəki çırpıntını bilər.

VURĞUN. Eşqin dədəsi yansın.

ƏLİ. Daha bəsdir. Nə qədər danışırsınız.

VURĞUN. Ha, gedək?

Ardı. Eşik. Obaya gedən yolun müxtəlif yerləri.

Əli ilə Yaşar və Vurğun atları ilə elə sarı gedirlər.

Yoldakı el ilə atların, çöl ilə ev heyvanlarının ortaq həyatından bir guşə.

Elə yaxınlaşmışlar. Vurğun dayanıb atdan enir.

YAŞAR. Nəyə görə durdun?

ƏLİ. Qorxur, gəlib gəlinlə qarşılaşa.

VURĞUN. Yox baba, daha belə bir şeylərə öyrənmişəm. Seyid qızının qəmli gözlərini görməkdən inciyirəm. Yaşar tez get qayıt ki, hamı bizi gözləyir.

ƏLİ. Özünü uduzma ha, Vurğun bəy.

YAŞAR. Qorxma, özüm varam.

VURĞUN. Get di, gec oldu ha.

Ardı. Eşik. Çöl(səhra).

Günəş batmaqdadır. İnək naxırı elə sarı qayıtmaqdadır. Davar sürüləri ilə dəvələr təpənin o tay-bu tayına  yayılıb. Çobanın səsi eşidilir. On atlı sürətlə torpaq yolu ilə güneyə sarı gedib üfüqdə yox olurlar. Çobanların uşaqları onları salamlayırlar.

Ardı. Eşik. Bostanın eşiyi.

Elin qızları bostandan gül biçib çadırlarına sarı gedirlər. Türkan atların gedişi və Laçınının uçmasını süzür. Laçın bir dövrə vurub qayıdır, Türkanın çiyninə qonur. Əli qurd balaları ilə oynayır, Türkan da onları süzür.

Gecə. İçəri. Xanın çadırı.

Elin ağsaqqalı və Nağı xanın müşaviri olan Ağa Ziya və Nağı xanın oğlu Kazım alaçığın içindədirlər.

NAĞI XAN. Haçan getdilər?

KAZIM. Bu axşamüstü.

AĞA ZİYA. Sənin fikrincə, nəyə görə gediblər?

AĞA ZİYA. Gəncdirlər, Xan.

NAĞI XAN. Bu fikir hansının beyninə vurmuş? Əli onlarla olsa idi, onunla Mirzə Möhsünün başı altındadır - deyərdim...

AĞA ZİYA. Təbrizə sarı getsə idilər, Mirzə Möhsünlə bağlamaq olardı. Gəlməyincə heç nə demək olmaz.

NAĞI XAN. Gəlsələr də, heç biri ağızın açıb bir şey deməz, Ziya. Səncə, haçan gələrlər?

NAĞI XAN. Mənim fikrimcə, Rüstəm sizin neçə gün gəlməyəcəyinizi bilirdi.

NAĞI XAN. Mən də ki, gəldim.

KAZIM. Onlar sizin Paşa xanla sözünüz çıxıb geri döndüyünüzdən xəbərləri yoxdur.

NAĞI XAN. Rüstəm ovçuluğa getmişdi, axı.

KAZIM. Dünən qayıtmışdır.

NAĞI XAN. Bəs gəlməyi bir neçə gün sürə bilər.

AĞA ZİYA. Mümkündür.

NAĞI XAN. Kazım mən ki yoxam, eli sənə tapşırmışam.

AĞA ZİYA. Öz xatalarıdır, xan. Bu Allah bəndəsi nə eyləsin, Mehdi ki sizinlə idi, Kazım da təkbaşına nə edə bilərdi?

NAĞI XAN. Ziya, hər kəsin hər nə edə biləcəyinə bu səbəb olmaz.

AĞA ZİYA. Əlbəttə ki... Nigaran olmayın, inşallah ki, xəbər olar.

Öncə Nağı xan, onun ardınca Ağa Ziya ilə Kazım çıxır.

Gecə. Eşik. Çadırın eşiyi.

Elin hamısı nigaran şəkildə çadırların qarşısında durmuşlar.

Nağı xan ilə Ağa Ziya gəlirlər.

NAĞI XAN. Kim görüb onlar sərhədi keçsinlər?

AĞA ZİYA. Əli çobanla Bəhram çoban deyirlər ki, uşaqlar görüblər.

NAĞI XAN. Kimlər idi?

SEYİD HƏSƏN. Rüstəm, Yaşar, Babək, Hüseyn və s.

MÜXTƏLİF ŞƏXSLƏR. Sabir (Seyid Həsən başını aşağı salır), Məhəmməd, ASLAN, Vurğun, Araz, Sadıq ...

KALBA ƏZİM. Elə biləsən gənclərimiz hamısı getmiş.

KAZIM. Yox Kalbayı, deyirlər, on nəfər olardılar.

NAĞI XAN. Əli necə?

HAMI BİRLİKDƏ. Yox, xan (Türkanın göz parıltısı)...

NAĞI XAN. Bunlar Əlisiz su da belə içməzdilər. Nə üçün Əli onlarla deyil? (Mirhəbibə baxır).

MİRHƏBİB. Xan, Əli heç zaman ayağını sərhədin o biri yanına qoymaz.

SEYİD HƏSƏN. Qayıtsalar, özüm Sabiri şaqqalayacağam.

Camaat  hay-küy salıb və təsdiq edir.

AĞA ZİYA. Allahın seyidi, əvvəl qoy gəlsinlər, görək nə üçün gediblər. Sonra lazım olsa, tənbeh də olarlar.

HACI İZZƏT. Xan, nə etməliyik?

NAĞI XAN. Gözlərik, səhərədək dözək, xəbər olmasa, özüm dallarınca gedərəm (camaatdan səs-küy qopur). Toyun saz-nağara səsi kəsilir???

AĞA ZİYA. Xan, hamı nigaran oldu.

NAĞI XAN. Gedin toyu çalın.

QAN-QAN HEYDƏR. Bəs biz də gedək?

NAĞI XAN. Siz gedin toyu yenidən başlayın. Seyid Həbib, Əli de gəlsin Mirzə İbrahımın çadırına.

Pauza(kat)

Ardı. Eşik. Gürcüstanda bir kiçik şəhər.

 Borçalılılardan on  nəfər kəndin meydanında gürcülərə qatılıb onların şənliyində iştirak edirlər. Rüstəm də onlar kimi keflənib. Yaşar onun əlindən əsəbiləşərək bir bucaqda dayanıb. ASLAN ilə başqaları yallıya qatılmış. Rüstəm keflilikdə özündən çıxır. Vurğun da bir qıraqda durub bir qızla danışır. Rüstəm onlara sarı gəlib, onlara toxunur. Vurğun əsəbiləşərək qızdan ayrılıb Yaşarın yanına gedir və orada durur. Qız getmək istəyir, Rüstəm qarşısını alır. Qızın səsi ilə bir neçə gürcü başa düşür. Amma Rüstəm saymazyana davam edir. Beləliklə o, gürcülərlə dalaşır. Borçalılılar zorla onu gürcülərin əlindən qurtarırlar. Yaşarla Vurğun qıraqdan baxırlar. Rüstəm əl çəkən deyil və bir neçə başqa gürcü ilə də dalaşır. Yaşar Rüstəmə sarı gedib ona bir neçə sillə vurur və güclə ata mindirir. Gürcülər çox nəfərlə gəlib yolu kəsiblər. Borçalılılar əlbəyaxa olub və şücaətlə onların arasından keçib özlərini qurtarırlar. Qızın ardınca gedən Vurğun özünün yalnız qaldığını duyduqda qızı buraxıb, sürətlə özünün dostlarına çatdırır. Qız əsəbiliyindən başmaq tayını ona sarı atır. Yaşar qaçdığında Rüstəm yerə düşüb, geri qalmasın - deyə, bir gözü Rüstəmdədir.

Kat:

Ardı. İçəri. Mirzə İbrahimin çadırı.

Mirzə İbrahim, Nağı xan, Ağa Ziya və Nağı xanın kiçik oğlu Mehdi və Əli çadırın içində oturmuşlar. Əli başını aşağı salaraq səssizcə oturmuş.

NAĞI XAN. Əli, sənin xəbərsiz olduğuna inanmıram.

MİRZƏ İBRAHİM. Kömək etmək istəməsən, onların başına bəla gələ bilər. Onda bütün günahları sənin boynuna atarlar.

MEHDİ. Əli sən ki qorxaq deyildin.

KAZIM. Bu bundan qorxur ki, buna dostlarını satıbsan – deyələr.

AĞA ZİYA. Əli, bu işə çuğulluq deməzlər, indi hamı onlara nigarandır.

Xan ayağa qalxıb addım atır.

NAĞI XAN. Mən bilməliyəm ya yox, elimin igidləri hara gedib.

MİRZƏ İBRAHİM. Əsəbiləşməklə heç nə düzəlməz. Əli özü ağıllı oğlandır və yaxşı bilir, öz dostlarına necə kömək etsin ki, həm onlara bir iş, həm də bir savab iş görmüş olsun.

NAĞI XAN. Mən hamıya demişəm, səhər dallarınca gedəcəyəm, axı hansı tərəfə getməyimi ilməliyəm.

AĞA ZİYA. Onlar səhərədək gəlməsələr, mənlə Əli sizinlə gələrik.

MİRZƏ İBRAHİM. Bu yaxşıdır. Əli də onlara deyər: sizin köməyinizə gəlmişdik.

NAĞI XAN. Dodağını bir tərpədirsən, görək nə olub?

ƏLİ. Səhər sizinlə gələrəm.

MİRZƏ İBRAHİM. Allah xeyir versin... Səhər namazdan sonra yola düşməyiniz yaxşıdır.

Gecəyarısı. Eşik. Şimalın torpaq yolu.

Borçalının on igidi obaya sarı getməkdədir. Rüstəmi at üstündə yuxu tutmuş. Obaya yaxınlaşdıqda Yaşar bulaq başında atdan enir, Rüstəmin üzünə su səpir. Rüstəm yuxudan oyanıb atdan yerə düşcək igidlər gülür. Rüstəm güclə yerdən qalxıb hamıya yaman-yavuz deyir. İgidlər obaya çatınca gülürlər. Çox can atırlar ki, heç kəsin xəbər olmadan daxil olmaq istəyirlər.

Kat:

 Səhər. İçəri. Mirzə İbrahimin çadırı.  

Mirzə namazı qurtarıb dua etməkdədir.

Ardı. Eşik. Nağı xanın çadırının qarşısı.

    Nağı xan ilə Ağa Ziya at belində Əlini gözləyirlər. Türkan nə isə özünü bir şeylə dümük edir kimi göstərərək, Əlini gözləyir. Əli uzaqdan gəlir. Türkan Əlinin görüb çadıra daxil olur və bir azdan Əlinin paltarına bənzər geyimlə çadırdan eşiyə çıxır. Yenə də özünü bir şeylə dümük edir kimi göstərməyə çalışır, ancaq görkəmli və diqqət etmədən. Əli çatmışdır. Türkanın geyim dəyişməsini başa düşmüşdür. Türkan çadıra daxil olur.

NAĞI XAN. Ay igid, sən bundan daha çevik olmalısan.

AĞA ZİYA. Gecəyarısınacan çalıb-oynamış, indi də yuxudan durmuşdur, yox?

ƏLİ. Onlar gəldi.

NAĞI XAN. Gəldilər.

AĞA ZİYA. Haçan?

NAĞI XAN. Niyə bəs heç kim bilməmiş?

AĞA ZİYA. O getməyindən ki, heç kəs bilmədi hara gedirlər, bu da gəlməklərindən.

NAĞI XAN. Hamı qayıdıb. Sağlamdırlar.

ƏLİ. Bəli, Xan.

Kazım yığıncağa qatılır.

KAZIM. Xan, igidlər qayıtdılar.

NAĞI XAN. Görürsən Ziya, iki gün burda deyildim, nə igidlərin getməsindən, nə də qayıtmasından xəbərim var. Kazım, yenə də gec gəldin.

KAZIM. Daha.

NAĞI XAN. Ziya onları görməliyəm.

AĞA ZİYA. Əli indi ki, sapa-sağlam qayıdıblar, de görək, kim bunları uydurmuşdu?

NAĞI XAN. Sən də bu danışmazlığınla adamı dığladırsan ha, axırı nə olacaq?

Kat:

Ardı. İçəri. Xanın çadırı.

Nağı xan ilə Rüstəm yalnızdırlar. Nağı xan pozğun . Rüstəm ayaq üstə.

NAĞI XAN.  Düzdür Atan böyük qardaşımdır, həm də qonağı qovmaq borçalılılar üçün qara yaxadır, yoxsa deyərdim eşiyə atardılar.

RÜSTƏM. Xan, bir iş görməmişik.

NAĞI XAN. Nə edib-etməyibsən özün bilirsən, ancaq mən qoymaram elin igidlərini özünlə istədiyi yerlərə aparasan.

RÜSTƏM. Xan,

NAĞI XAN.  Bu son dəfədir, səninlə işim yox, ancaq gələn dəfə özüm qulağından yapışıb aparıb atana  verərəm.

RÜSTƏM. Mən...

Nağı xan yerindən qalxır.

NAĞI XAN. Sən necə, sən necə, Rüstəm? Sən də xan oğlusan, Borçalının böyük xanın oğlusan? Amma elə biləsən hələ heç nə düşünmürsən ki, biz kimik və ölkənin bu bölgəsində nə edirik... Rüstəm, bu el İraqdan Qafqaza gəlməmiş ki, sən gedəsən sərhədötəsi ellərin tamaşasına. Bizi cəddimiz Şah Abbas bura göndərmiş ki, Azərbaycan sərhədlərini qoruyaq... İndi də Abbas Mirzənin dediyinə görə daha ağıllı olmalıyıq. Sən özün, el-tayfanın yerini bilmədən özünlə bir neçə dəliqanlı igidi götürüb o taya qoçuluğa gedirsiniz. Hələ Allah bilir nələr edibsiniz?... Get özünə fikirləş, bax gör kimsən. Nələr edib-etməyəcəyin haqqında düşün... Get Rüstəm... Get, bir neçə gün gözümə görünmə...

Nağı xan çadırdan eşiyə çıxır. Xanım nənə çadıra daxil olur.

XANIM NƏNƏ. Görürsən, öz işlərinlə başına nələr gətirirsən... Sən də atan kimisən... Çox zaman kim və nəçi olduğunu unudursan...

RÜSTƏM. Amma mən belə bilirəm ki, xan bizim o taya getdiyimizə görə əsəbiləşməmiş. Xan atamın əlindən əsəbiləşmiş. Mən də bunu bilməliyəm.

XANIM NƏNƏ. Bu ki bəllidir: o tayda atan, bu tayda da sən... İkinizdə onu dağıdırsınız.

RÜSTƏM. Rusların fəaliyyəti çoxalmışdır. Orada dostlarım bir şeylər deyirdilər...

XANIM NƏNƏ. Dostların anlamırdılar sənlə... Rusla heç nə edə bilməzlər. Sən də dostlarına çox arxalanma.

Kat (kəsilir gedir)

Ardı. Eşik. Xanın çadırının qarşısı.

 Rüstəm çadırdan çıxır. Türkan ilə qarşılaşır. Türkan dönüb başqa yoldan gedir. Rüstəm hirslənərək ata minib yola düşür.

Əli də uzaqdan baxmaqdadır.

Kat

Ardı. Eşik. Oba.

Nağaraçı ilə çalğıçılar məşğuldurlar. Uşaqlar başlarına qomarmışlar.

Rüstəm atI çaparaq gedir.

Sabiri ağaca bağlamışlar. Anası da yanında oturub ağlayır. Bir haldakı Babək daşla dolu arabanı güclə çəkir, bacıları da arxasınca gələrək onu lağa qoyurlar. Hüseynin anası beldəki və çiynindəki yaralarına dərman yaxır.

Kat:

Ardı. İçəri. Samanlıq.

Vurğun samanlar üstündə uzanmış. Seyid qızı əldə süpürgə içəri gəlib qollarını çırmayıb Vurğunu döyməyə başlayır. Vurğun yuxudan oyanaraq eşiyə qaçır, Seyid qızı da arxasınca.

Ardı. Eşil. Samanlığın qarşısı.

Vurğun uzaqlaşmışdır. Uşaqlar Vurğuna gülürlər. Vurğun onları qovur. Seyid qızı da başı üstə süpürgə tovlayır.

SEYİD QIZI. Qorxmursan qayıt da.

VURĞUN. Qorxuram da, qayıtmıram.

SEYİD QIZI. Elə qayıdacaqsan da.

VURĞUN. Elə sən də yumşalacaqsan da.

SEYİD QIZI. Başın üçün.

VURĞUN. Nənə canı mənim günahım yoxdur.

SEYİD QIZI. Sənə bir günahsızlıq göstərim.

VURĞUN. Axı nə olub bax?

SEYİD QIZI. Rüstəm xanın dalısınca düşüb bilmirəm hansı cəhənnəmə getmək istəyirsən. İstəyirsən abırımı aparasan.

VURĞUN. Cəhənnəm nədir, ay nənə. Hələ hurisi də var idi... Az qalmışdı birinin əlindən tutub sənə gəlin gətirəm.

Vurğun daha yaxınlaşıb.

SEYİD QIZI. Anlamadın, yüz də qalsa, belə gəlin istəmirəm.

Seyid qızı süpürgəni Vurğuna sarı tullayır...

VURĞUN. Görməyibsən ki nə qədər gözəldir.

Vurğun daha da yaxınlaşmış.

SEYİD QIZI. Heç olmazsa, bir az utan. Axı mən səni belə tərbiyə etmişəm.

Seyid Qızı oturur və başlayır ağlamağa. Zöhrə gəlib yanında əyləşir...

ZÖHRƏ. Vurğun çox şüursuzsan.

VURĞUN. Yenə başladı.

ZÖHRƏ. Bu da utanmaq yerinədir?

SEYİD QIZI. Südümü halal eyləməm.

VURĞUN. Yenə də qurbanam sənə.

ZÖHRƏ. Yaxşı ki bu dilin vardır.

VURĞUN. Yalan ki demirəm... Söysə də yenə də anamdır. Ona qurban olaram.

ZÖHRƏ. Bu sözlər yerinə adam ol!

VURĞUN. Axı mən neyləmişəm.

ZÖHRƏ. Bir görübsən ki sənin əlindən hirslənib.

SEYİD QIZI. Qoca nənəsinin fikrində olmaq yerinə inək kimi başın aşağı salıb bir neçə nəfər özündən axmağı ilə yolu qabağına qatıb getmiş.

VURĞUN. Sərhədin o tayı. Bu günahdır...

SEYİD QIZI. Axı görüm mənim babamın başı orada idi ki, getmişdin gətirəsən?

ZÖHRƏ. Nənə...

VURĞUN. Qoy desin, dincəlsin. Yox da. Dedim gedərəm, bəlkə birini görüb bəyənərəm, o da məni bəyənər. Sonra da ,bəlkə Allah qismət eylədi, evləndim. Sən də bir gözəl gəlin sahibi olub əlimdən qurtardın...

ZÖHRƏ. Sən kimi bəyənmirsən?

VURĞUN. Ay bacım, axı başa düşmədin ki... Dedim ki, o bəyənsə, yoxsa mənim bəyənməyimi sən ki bilirsən...

ZÖHRƏ. Daş olsun onun başına ki, səni bəyənə...

VURĞUN. Paho, axı mənim nəyimdir?

SEYİD QIZI. Zöhrə, bala, onla baş-başa qoyma... Arvad istəyirsən, adam balası kimi özümə de, tapım.

VURĞUN. Nənə, bu günədək az demişəmmi? O qədər demişəm, dilimdən tük çıxıb.

ZÖHRƏ. Nənə, yazıq bunu düz deyir.

SEYİD QIZI. Axı elin qızlarına nə gəlib ki, bu qədər yolu döyüb gedibsiniz oraya qız dalısınca?

VURĞUN. Heç... belə çox da gözəldirlər. Amma bir böyük iradları vardır: o da budur ki, məni istəmirlər...

SEYİD QIZI. Kim deyir? daha da ürəklərindəndir... Belə gözəl oğul böyütmüşəm ki, ona nazlansınlar?

VURĞUN. Nazdır da, nənə... Özlərinin edirlər... Ax, bu nazın əlindən...

ZÖHRƏ. Utan!

SEYİD QIZI. Sən dediyin kimi deyil. Bilirəm içlərində naz etməyənləri də vardır ki, sən istəyirlər.

VURĞUN. Nazsız?!!! Məsələn?

SEYİD QIZI. Məsələn... Elə bu Aynaz.

Zöhrə ilə Vurğun birlikdə: Aynaz!

SEYİD QIZI. Kalba Əzimin qızı... Çox da yaxşı qızdır...

VURĞUN. Özü deyib ki, məni istəyir?

SEYİD QIZI. Dilə ki gətirməyib, amma mən bilə bildim...

Vurğun sürətlə gedib atını minir, uzaqlaşır.

ZÖHRƏ. Nənə, bunun burnunu yelləndirdin...İndi hara gedir???? Aynazın sorağına getməyə???!!! Kalbayı öldürər...

SEYİD QIZI. Yox, getdi Yaşarı görə... Yazıq oğlumun ondan başqa dözüm daşı yoxdur ki... Gedək toya.

Kat:

Toy. Bir çadır qururlar(Hər toy-düyündə bir çadır qurulur).

Vurğun dözümsüz, rahatsız oturmuş. Yaşar atına baxır. Yaşarın kiçik qardaşı Qorxmaz gəlir.

VURĞUN. Qorxmaz gördün? Nə dedi? De görüm?

YAŞAR. Qoy uşaq gəlsin, sonra da.

VURĞUN. Sən atına bax da, axı sənə nə! De, nə oldu???

QORXMAZ. Toyda idi...

VURĞUN. Bunu ki bilirəm. Nə dedi?

QORXMAZ. Dedi: Vurğun anlamır.

Yaşarın qaqqıltısı...

VURĞUN. Vərəm, Ey Alla, mən nə qədər bədbəxtəm (alt-üst olur)...

QORXMAZ. Yaşar dadaş, dedi ki, anlamır o taya getdiyi dostları ilə.

Yaşarın gülüşü kəsilir, Vurğun gülür.

YAŞAR. Bu sözlər sənə gəlməyib, bu sözlər yerinə gəl buna bax...

Qorxmaz atı alıb uzaqlaşır.

Vurğun lirik bir təranə oxumağa başlayır, Yaşar da onunla səsləşir.

Aslan at üstündə gəlir. Danışmadan onlarla səsləşir.

ASLAN. Yaxşı cana sindi...

YAŞAR. Necəsən ASLAN?

VURĞUN. Yaxşıyam.

YAŞAR. Səndən soruşdum?

VURĞUN. Axı qurbanın olum. Ceyranı olanın da halı yaxşı olmaz?

ASLAN. Bu eşq duymamış bəndənin fikrincə, yalnız xoşluq gətirən şey qız eşqidir, tamam...

YAŞAR. İndi bir tapıla bunun məşuqu ola, onda təzə bilər ki, aşiqliyin özü elə bədbəxtlikdir...

VURĞUN. Elə tapılsın, bədbəxtliyini də canla qəbul edərəm.... Ay Allah, mən nə qədər bədbəxtəm...

ASLAN. Çox darıxma, bəlkə bu tezlikdə bir xəbər oldu, nə bilirsən, bəlkə də yaxşı xəbər oldu.

VURĞUN. Mən ölüm, elin qızlarından biri söz göndərmişdir?

YAŞAR. Toyuq yuxuda darı görər...

VURĞUN. Qoyursan danışa, ya yox?

YAŞAR. Paho....

VURĞUN. Sən də bir can at, gör nə olmuş?

ASLAN. Sağlıq... Dedim, bəlkə, yaxşı xəbər sayıla, bəlkə də yox...

VURĞUN. Elə bu???

VURĞUN. Sus...

ASLAN. Xan deyib, toyda bir şey deyəcək. Deyib hamı gəlsin...

VURĞUN. Sən ölmə, bir xəbərdir...

YAŞAR. Hamı, yəni kimlər?

ASLAN. Bizlər...

VURĞUN. Bizlər, yəni kimilər?

ASLAN. Onlar ki, sərhədi keçmişlər...

VURĞUN. Bunun harası yaxşı xəbərdir?

YAŞAR. Qətən istəyir danlasın...

ASLAN. Ağa Ziya deyirdi: elin xanları ilə ağsaqqalları belə qərara gəliblər ki, elin igidlərini evləndirsinlər...

YAŞAR. Evlənmək...

VURĞUN. Mən ölüm, düz deyirsən, ya bizi sarıyıbsan?

YAŞAR. Sevincindən qanad açır bax...

ASLAN. Yaşar düz deyir, elə biləsən ciddi bir xəbər var...

Vurğun əda-əttarla oynamağa başlayır. Qorxmaz at üstə özünün at minmə bacarığını Vurğunun rəqsi ilə uyğunlaşdırır. Toya qatılan elin qızları - Yaşarın arxasınca gəzən Solmazı duyduqdan sonra ki, onu bulaq başında görüb və onun (Yaşarın) işarəsi ilə Vurğunu görür - o tərəfdə tamaşaya durublar və getdikcə çoxalırlar. Vurğundan başqa hamı duymuşlar və sakitdirlər. Vurğun eləcə davam edir, ancaq Yaşar ilə ASLANın vəziyyətini gördükdə və onların baxışını süzdükdən sonra ona gülümsəyərək baxıb gülən qızları duyur. Vurğun yerindəcə quruyur. Hamı qaqqıldaşır.

Türkan da qatılıb. Əli uzaqdan Türkanın paltarına bənzə paltarla gəlməkdədir. Türkan Əlinin paltar dəyişikliyini başa düşür, amma yenə də laqeyddir.

Axşamüstü. Eşik. Oba.

Gəlini aparırlar. Vurğun nisgillə baxır.

Gecə. İçəri. Oba.

Mirzə İbrahım, Xan, Ağa Ziya, Kazım, Mehdi və ağsaqqallar sıra ilə oturublar. Gənclər birbəbir içəri girib bir az bu yanlıqda otururlar. Rüstəm hamıdan yuxarıda oturur. Əli hamıdan sonra gəlib hamıdan aşağıda oturur.

NAĞI XAN. Xoş gəlibsiniz...

GƏNCLƏR. Xan sağ olsun...

MİRZƏ İBRAHIM. Gərək də Xanın sizə gördüyü yuxudan hamınız sevinib qıvraq olasınız...

YAŞAR, Ağa, biz qınandıq ki...

AĞA ZİYA. Yaşar hələ tənbeh olmadınız... Əgər tənbeh olsa idiniz, indi gərək Mirzə İbrahım sizə meyit namazı qılardı... Ürəyimiz gənc canınıza yandı...

AĞA ZİYA. Aman bu cavanlıq və başı sövdalılıqdan...

 MİRZƏ İBRAHIM. Dedik, bir yanlışdır, baş vermiş və sovuşmuş, yoxsa bizim elin gənclərinə bu işlər yaraşmaz...

NAĞI XAN. Dedik ki, Borçalı gənci ağıllıdır, yeri gəlsə, igidlik göstərər, vaxtında işləyər, öz yerində də dincələr, yeri gələndə də vurğun olub aşiqləşər...

MİRZƏ İBRAHIM. Namaz da yerində, eşq də yerində.... Yaxşı, Xan, bu yaxşı xəbərini istəmirsən deyəsən, hərçənd ki, indiyədək hamısı eşitdi...

AĞA ZİYA. Xanın ağzından eşitməyin başqa dadı vardı, Mirzə...

MİRZƏ İBRAHIM. Əlbəttə, əlbəttə.

NAĞI XAN. Mirzə, Ağa Ziya, və başqa ağsaqqallarla məsləhətləşdiyimiz üçün belə qərara gəldik ki, iki aydan sonra elin bütün gənclərinə, sərhədi keçməyənlərə, hətta keçənlərə də vaxt verək, öz sevdiyi qızları seçələr, bəlkə umud Allaha, payızın əvvəlində hamısını evləndirib və düzgün bir toy edək...

MİRZƏ İBRAHIM. Demək, Ramazan ayından qabaq...

VURĞUN. Xan...

NAĞI XAN. De görüm, Vurğun...

VURĞUN. Xan, biri tez seçsə, onu tez evləndirərsiniz?

Hamı gülüşür.

MİRZƏ İBRAHIM. Sən gələn il ramazanadək vaxtın vardır...

Hamı gülüşür.

Ardı. Eşik. Xanın çadırının qabağı.

Göy saf. Ay işığı hər yeri işıqlandırmış.

Camaat birbəbir eşiyə çıxır. Öncə Mirzə İbrahım, Xan, Ağa Ziya və Ağsaqqallar, sonra  gənclər də zarafat edərək uzaqlaşırlar. Mirzə də sağollaşıb gedir. Yalnız Ağa Ziya ilə Xan qalır.

XAN. Xanım nənə, elin qızlarına de, yaylıqlarını hazırlasınlar...

Xanım nənə Xanın həyat yoldaşı Şahı xanım və Türkan ilə o biri çadırdan çıxıb gəlirlər.

XANIM NƏNƏ. Olmaya elçimiz var?

ŞAHI XANIM. Bizim qızlarımız daima elçisi var...

AĞA ZİYA. Bu dəfə fərqlidir. Xan elin gənclərini bir yerdə evləndirəcək.

XANIM NƏNƏ. Yəni Borçalı gəncləri cavan olduqlarını biliblər?

Türkan qızarıb başını aşağı salıb getmək istəyir.

NAĞI XAN. Elə biləsən hamı birlikdə bilib, getmə Türkan...

TÜRKAN. Baş üstdə, dayı can.

AĞA ZİYA. Xan, keşkə oğlum olsa idi...

NAĞI XAN. Yox Ziya, oğlun da olsa idi, Türkanı ona verməzdim. Türkan elin qonağıdır, bəlkə atasının yanına getmək istəyir, o ərə versin. Elə deyil, Türkan?

TÜRKAN. On yeddi ildir buradayam, elə siz hər zaman deyirsiniz qonağam.

NAĞI XAN. Sən də daima qonaq dediyimdən sevinirdi, olmasın bu dəfə...

ŞAHI XANIM. Xan sənin nağıl bu dəfə dəyişmiş...

XANIM NƏNƏ. Elə biləsən istəyir desin: qonaq saymamaq olar. Elə burada da ərə verərik.

Hamı gülür. Türkan tezliklə çadırın arxasında gizlənir.

 NAĞI XAN. Xanım nənə, sənin fikrincə, Rüstəmi adam eyləyə bilər?

XANIM NƏNƏ. Rüstəmi nə adam edə bilər, nə də qəbul edib tərəfinə gedər...

ŞAHI XANIM. Xan, bunu bədbəxt etmək istəsən, sözüm yox...

NAĞI XAN. Bəs özünə görə bir parça xanım olub, bəs demə...

AĞA ZİYA. Demək, elin Türkanı birinə ürək bağlayıb!!!

NAĞI XAN. İndi qaldı görək, bu xoşbəxt kimdir?

XANIM NƏNƏ. Öz dilindən eşitmək mahaldır...

ŞAHI XANIM. Bu mənim işimdir...

NAĞI XAN. Demə, bu xoşbəxt elimizin gənclərindəndir?

AĞA ZİYA. Evi yıxılsın bu eşqin...

NAĞI XAN. Keşkə anası diri ola idi (Xanım nənə ağlayır, dalısınca da Şahı xanım). Ay balam, yenə də ki, ağlamaq başladı, mənim anam...

AĞA ZİYA. Xanım nənə, biz sıxıntıda, çətinliklərdə sənə sığınırıq, heç olmasa, bizim qarşımızda yox...

XANƏM NƏNƏ. Ürəyi sınıq ananın ürəyi daima doludur...

NAĞI XAN. Xanım nənə, toy-düyündən danışırdıq ha...

XANƏM NƏNƏ. Xeyirlə şər bacı-qardaşdırlar...

ŞAHI XANIM. İnşallah ki, eldə daim şənlik olsun...

Xanım nənə uzaqlaşaraq özünə bayatı oxuyur. Nağı xan ilə Ağa Ziya da uzaqlaşır... Şahı xanım Türkanı axtarır.

Türkan çadırın dalında oturub ulduzlara baxaraq uzaqda eşidilən Əlinin səsinə ki, bir mahnı oxuyur və hərdən də gənclər onunla səsləşirlər, qulaq asır. Gözləri Əlinin səsini eşidəndə yaşla dolur. Rüstəm o tərəfdən onu süzür. Türkan onu duyub yerindən qalxır, gözlərini silir və Xanım nənəyə sarı gedib yanında oturur. Şahı xanım onlara qoşulur. Rüstəm uzaqlaşmış. Xanım nənə də Əlinin oxuduğu mahnısını sızıltılı şəkildə oxuyur. Türkan da qəmli təkrar edir.

Kat:

Ardı. Eşik. Xanın çadırının qarşısı.

 Əli qəmli oxuyur. Gənclər səsləşirlər. Əli yavaş-yavaş qəmli səslə dikləmə edir. Gənclər dincəlib, hərəsi bir bucaqda oturub fikrə dalmışlar. Bir bulud yavaş-yavaş ayın qarşısını kəsir.

KAt:

Gündüz. İçəri. Nağı xanın çadırı.

Nağı xan, Şahı xanım və Məhəmməd Bostançı oturublar.

MƏHƏMMƏD BOSTANÇI. Xan, demək olar, bostanın bütün meyvələrini yeyiblər...

NAĞI XAN. Arxayınsan ki, gənclərin işidir, car-canavarın işi deyil?

MƏHƏMMƏD BOSTANÇI. Xan, Əli gecəyarısınacan onlara oxuyurdu.

NAĞI XAN. Eşidirdim...  

MƏHƏMMƏD BOSTANÇI. Səhər çağı tarlaya baş çəkəndə gördüm bu qulluğunuza gətirdiklərimdən başqa heç nə qalmamış...

NAĞI XAN. Deyərəm yerinə bir-iki qoyun verərlər. Necədir?

MƏHƏMMƏD BOSTANÇI. Xan sağ olsun, xeyir görəsən. Əlbəttə güllə sağdır...

NAĞI XAN. Bizim cavanların buyu yaxşıdır ki, hamısı gözəlliyi sevər... get işinə bax...

ŞAHI XANIM. Qızılgülü unutma, yolla ha...

MƏHƏMMƏD BOSTANÇI. Gözüm üstə...

Ardı. Eşik. Bostan.

Cavanlar bostanın içindəki gül yığan qızlara tamaşa edirlər.

Gecə. İçəri. Nağı xanın çadırı.

Nağı xan, Xanım nənə, Şahı xanım və Türkan oturublar.

AĞA ZİYANIN SƏSİ EŞİKDƏN. Ya Allah, Xan olar?

NAĞI XAN. Gəl içəri Ziya...

Ağa Ziya bir neçə dənə cavanla içəri gəlir. Hamı salam verib otururlar.

NAĞI XAN. Yaxşı, Ziya vəziyyət necədir?

AĞA ZİYA. Yaxşı, yavaş-yavaş el subaysız olur...

XANƏM NƏNƏ. Şərlərini azaldırlar...

NAĞI XAN. Bunların gözü kimin dalısıncadır?

ŞAHI XANIM. Kim sizə yox deyib?

AĞA ZİYA. Düyün Rza nalçının oğlu Abbasındır, bu qıraq xanların birinin qızına vurulmuşdur...

ŞAHI XANIM. Qəti xan da eşidib hirslənib???

XANIM NƏNƏ. Ziya budur, yox?

AĞA ZİYA. Budur, Xanım nənə...

RZA NALÇI. Xan sağ olsun, çox dedim bu sevdadan əl çək, amma nə edim ki, sevgi varlı-varsız tanımır...

NAĞI XAN. Hansı xanın qızıdır ki, Borçalı cavanı bizə başıucalıq gətirib aşiq olub???

RZA NALÇI. Həsən xan.

NAĞI XAN. Türkan sənin fikrincə, Abbas nə etməlidir?

ŞAHI XANIM. Xan...

XANIM NƏNƏ. Qoy desin...

TÜRKAN. Qız da aşiq olsa, hər nə bəllidir...

NAĞI XAN. Yaxşı, Rza, oğlun qızla danışmış?

RZA NALÇI. Xanın cavabın ver...

AĞA ZİYA. Xan, utanır, amma cavabı bəllidir, mən öncə Abbasla danışmışam...

NAĞI XAN. Bu eldə dörd dənə igid tapılmır ki, gedib qızı gətirsin?

AĞA ZİYA. Sizdən izn almağa gəliblər...

XANIM NƏNƏ. Xan sözün dedi...

Ardı. Eşik. Caddə.

Atlılar çaparaq gedirlər. Abbas ilə Həsən xanın qızı hamıdan qabaqda. Yolda obadan uzaqlaşan Mehdi ilə Kazım onları salamlayır və gülümsəyərək uzaqlaşırlar.

Kat:

Eşik. Oba.

Abbas ilə Həsən xanın qızının toyu.

Ardı. Eşik. Təpə başı.

Nağı xan təpə başında yalnız durub üfüqü seyr edir. Uzaqdan saz-avaz səsi qulağa gəlir.

Xanım nənə təpənin aşağısında qəbiristanlıqda oturub fikrə dalmış... yaş damcıları üzündən süzməkdədir...

Gündüz. İçəri. Kəndə Paşa xanın evi.

Paşa xan Kazım xanla həyətdə durub, Elçibəy ilə danışır.

PAŞA XAN. Nağıya de, düzdür, əlimdən incimiş, amma Abbas Mirzə demişdir, tezliklə yanına gedək...

ELÇİBƏY. Baş üstdə Paşa xan.

PAŞA XAN. Elçibəy, Rüstəmə də de gəlsin, mənim yoxluğumda elin başı üstdə olsun...

ELÇİBƏY. Baş üstə, xan.

KAZIM. Xana de, Mən ilə Mehdi də obaya qayıtmadıq ki, o gəlsin, birlikdə Tehrana yola düşək...

ELÇİBƏY. Baş üstə, Bəylərbəyi...

Gündüz. Eşik. Oba.

Pəhləvan camaatı dövrünə toplamış və nümayiş verir. Gövdəsinə bir zənci bağlamış, istəyir ki, qırsın. Sürəyya da fərqli paltarla camaatın içindədir.

PƏHLƏVAN. Peyğəmbərin camalına bir salavat(millət salavat verir). Hər kəs ki, istəyir dar gündə əlindən tutan olsun, üç dəfə desin: Ya Əbülfəz ( üç dəfə deyilir)... Zəncirdir ha, ətlə zarafatı yoxdur... De, ya mövla (ya Əli mövla)... Ya Əli...

Zəncir qırılıb. Millət salavat çevirir. Əli Rüstəmin gəlməsi ilə öz yerinə qayıdır.

RÜSTƏM. Pəhləvan...

Zənciri götürüb bir o yan - bu yanına baxır...

RÜSTƏM. Əgər biri tapıla bu zənciri qıra, öz müddəandan, yəni bir çox pəhləvanın sırtını yerə vurmuşam deməkdən əl çəkərsən, ya yox?

PƏHLƏVAN. Pəhləvanlıq mənim işimdir. Mən ondan çörək çıxarıram, Rüstəm xan. Bir də tapılsa, onu qıra, yenə də mən öz işimi görəcəyəm...

RÜSTƏM. Davam et, amma bu dəbdəbə - təntənə ilə yox.

PƏHLƏVAN. Bunu da mənə çox görürsünüz?

RÜSTƏM. Yox, amma istəyirəm hamıya göstərəm ki, bu zənciri sındırmaq da o qədər çətin deyil. PƏHLƏVAN. İstəsəniz, sınaya bilərsiniz?

RÜSTƏM. Özüm yox. Amma məndən gücü az olan birisi qıra bilsə, yəni mən də sındıra bilmərəm...

Rüstəm əlində zəncir dövrə vurur. Heç cavan istəmir. Rüstəm zorla zənciri Vurğuna verir.

VURĞUN. Rüstəm xan, axı nə üçün mən?

RÜSTƏM. Sən elin gənclərinin hamısından zəifsən...

Camaatın gülüşü. Aynaz uzaqlaşır. Vurğuna toxunulur.

VURĞUN. Bu zənciri qıra bilsəm. Qəbul edirsiniz ki, mənim də gücüm az deyil, mən bir işlər görə bilərəm...

RÜSTƏM. Hamıya göstər...

Pəhləvan Əlinin yanında durur. Vurğun zənciri qollarına bağlayıb güc verir. Camaatın salavat səsi. Zəncir qırılır. Vurğun sevinir, zəncirlə dolanır. Pəhləvan başını aşağı salır. Əli əlini qoyur onun çiyninə. Təzə yoldan gələn Seyid Həsən işi bilir. Hirslə ortaya çıxır.

SEYİD HƏSƏN. Borçalı cavanı heç kəsin çörəyinə bais olmaqdan sevinməz... Pəhləvan bu gün mənə qonaqsan...

Camaat salavat çevirir...

Ardı. İçəri. Xanın çadırı.

Nağı xan ilə Elçibəy oturub danışırlar.

Ardı. İçəri. Oba.

Demək olar, camaat dağılıb.

Pəhləvan qızı Sürəyyanın köməyi ilə sərdiklərini yığışdırır. Sabir də kömək edir. Sabirlə Sürəyyanın oğrun-oğrun baxışları. Seyid Həsən başa düşüb.

Gecə. İçəri. Seyid Həsənin çadırı.

Seyid Həsənin ailəsi ilə qonaqları şam yeməkdədirlər.

SEYİD HƏSƏN. Bəs paytaxtdan gəlibsən?

PƏHLƏVAN. Bəli, Seyid. Tehranlıyam.

SEYİD HƏSƏN. Xoş gəlibsən.

PƏHLƏVAN. Yaşayasan.

SEYİD HƏSƏN. İndi sənin bu gözəl qızına bu getdiyin kəndlərin birindən bir elçi tapılsa, yol uzaqlığını bəhanə etməyib onu ərə verərsən?

PƏHLƏVAN. Özü istəsə, mən fərq eyləməz, Seyid. Mən bir yerdə qala bilmirəm...

SEYİD HƏSƏN. Bəs özü razı olsa, əlini bizim Sabir əlinə qoymaq olar da?

Xörək Sabirin boğazında qalır və öskürməyə düşür. Çadırdan çıxır. Hamı gülməyə başlayır.

PƏHLƏVAN. Sürəyya, qızım sən nə deyirsən?

SÜRƏYYA. Hər nə siz desəniz...

SEYİD HƏSƏN. Bir mübarək olsun, de qurtar.

PƏHLƏVAN. Mübarək olsun...

Ardı. Eşik. Oba.

Sabirin anası birbəbir çadırlara baş çəkir. Seyid Həsən ilə Pəhləvan xanın çadırından çıxırlar.

Ardı. Eşik. Çay qırağı.

Cavanla od qalamışlar.

VURĞUN. Sabir, xoş halına, Seyid Həsənin tələsik olmağı burada bir xeyir verdi, başqa vilayətdən bir gəlin sənə qismət oldu...

SABİR. Mən evlənməyə tələsmirdi...

VURĞUN. Ağlın çatmır ki...

YAŞAR. Evlənməkdə danışanda Vurğunun ağzının suyu axır...

VURĞUN. Yox ki, sizin də xoşunuz gəlmir...

ASLAN. İndi xoşumuza gələ-gəlməyə evlənməliyik...

SABİR. Mənim kimi...

ASLAN. Kim deyə bilər, sonra kimdir?

VURĞUN. Yaxşı, bu ki bəllidir: Vurğun Dadaşınız...

ASLAN. Xalaoğlu, qoxusu gəlir...

VURĞUN. Öz ürəyinin yanğısının qoxusudur, xalaoğlu...

ASLAN. İndi kim deyə bilər ki, sonuncu kimdir?

YAŞAR. Vurğun olmasa, bu ki bəllidir, soruşmalı deyil...

VURĞUN. Düz deyir...

ASLAN. Bilirəm hamı bilir... O daha, özü gəlir...

Əli uzaqdan gəlir.

YAŞAR. Sözü dəyişin ki, bizim xalaoğlu evlənməyi haqqında danışmaqdan heç xoşu gəlmir...

ƏLİ. Yəni mən gəlməyincə heç kəs istəmir oxusun da, dinmirsiniz?

VURĞUN. Eşidibsən, Sabirin toyudur.

ƏLİ. Bəli, Sabir mübarəkdir. Yaxşı, nəyi gözləyirsiniz?

ASLAN. Əli özünü hazırla ki, Aşıq Rza toyda sənlə bağlaşacaq...

VURĞUN. Yüz il bundan sonra da eyləyə bilməz...

ƏLİ. Aşıq Rza dəhşətdir, Vurğun. Mən onun əlinə də su təkə bilməm.

VURĞUN. Təbrizli Mirzə Möhsünün şagirdi olsan, bu qədər də alçaqkönül...

YAŞAR. Mirzə Möhsün çox yaxşıdır, amma Aşıq Rza qəmli oxumasına sözüm yoxdur.

ASLAN. Ürəyi sınıqdır...

VURĞUN. Mənim kimi bədbəxtdir.

YAŞAR. Bu fərqlə ki, o birini əldən verməklə pozuldu, amma sən gündə onunu əldən verirsən, heç vecinə deyil...

Hamının gülüşü.

VURĞUN. Mənim günahım deyil, hələ heç biri eyləyə bilməmiş Məcnun kimi çöllərə salsın...

ƏLİ. Bəs təzə bəy-gəlinin sağlığına bir oxuyaq...

Oxuyurlar.

Gündüz. Eşik. Çöl.

Gənclər güllə atırlar. Atüstündə çevikliklər göstərərək qoyduqları nişanları güllə ilə vururlar. Bu içdə peşəkardırlar. Əli hamıdan bacarıqlı, güllə atmaqda yaxşı və daha cəsarətlidir.

VURĞUN. Getdikcə işim yaxşı olur, ha, elə deyil?

ASLAN. Yox də...

SABİR. Çox çalışmalısan...

YAŞAR. Yüz ildir, deyirsən ki, yaxşıyam...

VURĞUN. Səndən ki yaxşıyam...

YAŞAR. Demək, altmış il bundan sonranı deyirsən?

VURĞUN. O zaman sən altmış kəfən çürüdübsən...

ASLAN. Fatihə...

SABİR. Hansına?

ASLAN. İkisinə də...

ƏLİ. Bir ayran aşı ilə necəsiniz?

ASLAN. Əh, elə yapışar...

YAŞAR. Elə göylümə düşüb...

VURĞUN. Özü də Seyid qızı bişirə, daha nə?

ƏLİ. Belə xoşuma gəlir, bax. Sözü atırsan yerə, yiyəsi götürür...

ƏLİ. Yox baba, sən fikirləşdiyin kimi kütbeyin deyil...

ASLAN. Ağlı çox zaman pis olmur...

VURĞUN. Bilməyi bu qədər də fərasət istəmir... haçan Seyidqızıdan başqası sizə aş bişirib, partlamalar...

ƏLİ. Biz başqasının bişirdiyini istəmirik, yoxsa hamının allahındandır ki, bizi aş içmək üçün çağırsınlar...

YAŞAR. Danana lənət...

VURĞUN. Həyə, ölənlərinizin ruhu haqqı!...

SABİR. Məni bunlara qatma ki, mən gəmirəm...

HAMI BİRLİKDƏ. O ho...

YAŞAR. Nə olub, təzəgəlin o yan - bu yana qoymur gedən?

VURĞUN. Sabir xoş halına...

ASLAN. Yenə dalı qayıtdı...

VURĞUN. Mən necə bədbəxtəm...

YAŞAR. Ölüncə də belə bədbəxt qalarsan...

VURĞUN. Aynaz bəli versə, əlbəttə bir təhər verib, bizim işi bitib...

YAŞAR. Danana lənət...

SABİR. Mən getdim...

Sabir ayrılır. Vurğun həsrətlə baxır, o biri uşaqlar onunla baş-başa qoyurlar.

Kat:

Eşik. Oba.

Sabir çadırına yaxınlaşaraq uzaqdan Sürəyyanın gedişini aşiqanə süzür

Axşamüstü. Eşik. Seyidqızının çadırının qarşısı.

SEYİDQIZI. Yenə hara yola düşübsən...

VURĞUN. Nədir, olmaya qab yuyacağam?

SEİDQIZI. Lazım deyil, inəkləri sağsan yetər...

Cavanlar gülərək uzaqlaşırlar.

VURĞUN. Nədir, yəni bu günə kimi ananıza işləməyibsiniz?

YAŞAR. Xalaoğlu, özünü zor vermə, işlə, evlənəndən sonra işinə gələr...

Vurğun inciyərək anası ilə inəkləri sağır. Aynaz əsəbi kimi yaxınlaşır.

VURĞUN. (özü ilə) Nazlı qız min nazla gəldi...

SEYİDQIZI. Kəs səsini, oğlan... Gözəl, məni lağa qoyubsan da?

VURĞUN. (özü ilə) Nazlı-duzlu...

SEYİDQIZI. Qurban olum, nədir?

AYNAZ. Qurtardı...

Vurğun işdən əl çəkir. Yorulub. Aynaz ilə anasına yaxınlaşır.

VURĞUN. Sən Allah, yox...

SEYİDQIZI. Dilini bir dişləyirsən, ya yox. Görüm axı nə deyir?

VURĞUN. İstəyirsən, nə desin, bilirəm ki, bunu da o birilər kimi ərə verməkdədirlər.

Aynaz yaylığı ilə üzünü tutaraq Seyidqızının qucağında ağlayır. Vurğun təpiklə süd dolçasını vurub aşırır, gedib bir bucaqda oturur.

SEYİDQIZI. Qadan alım, qurbanın olum, hələ ki, heç nə olmayıb... canım mənim, ağlamaqla iş düzəlməz...

VURĞUN. Mənim şansıma bax, bu dünyada ölmədik, min ildən sonra biri bizdən xoşu gəldi, bu da mən boynu sınmışdan xoşu gələnlərdən biri kimi (Aynaz kiridi və gözlərini Vurğuna zilləyir. Vurğun özünün yığışdırır), yəni bu da əlimdən gedir... mən... mən bu dəfə başı soyuqluq etməyəcəyəm... yox, əl çəkən deyiləm... İndi ki belə oldu, qaçırdacağam... Yalnız sən de, bəli, qalanı mənim boynuma, ha!!!

Aynaz gülür, başını aşağı salaraq gedir.

SEYİDQIZI. Gecə gözlə, Aynaz...

VURĞUN. Mən necə bədbəxtəm...

SEYİDQIZI. İnşallah, bu dəfə xoşbəxt olarsan...

Aynazın kiçik qardaşı Salar ağacların arxasında gizlənib Aynazı pusur. Çalışır ki, görünməsin. Onun arxasınca gedir.

SEYİDQIZI. Qaçırandan sonra hara aparacaqsan?

VURĞUN. Maral bacımın evindən başqa yerim də varmı?

Dörd böyük-kiçik boylu uşaq qaçaraq səs sala-sala uzaqdan gəlib Seyid qızının qucağına atılırlar, sonra da gözləri hədəqədən çıxmış Vurğuna sarı gedirlər. Dallarınca da qoynunda bir uşaqla eşşək arabasında oturmuş Maral gəlir. Əri Məhəmməd də ulağın yüyənindən çəkir.

MARAL. Nə olub Vurğun, cin görübsən? Zöhrə harada?

VURĞUN. Keşkə cin görərdim... mən nə qədər bədbəxtəm...

MƏHƏMMƏD. Salam nənə, necəsən daim aşiq olan cavan?

SEYİDQIZI. Xoş gəlibsən, Məhəmməd... Zöhrə gəl, bacın gəlib... yaxşısan Maral...

Zöhrə çadırdan çıxıb Maralla öpüş-görüşdən sonra uşağı ondan alır.

ZÖHRƏ. Xoş gəlibsən, Məmməd əmioğlu...

MƏHƏMMƏD. Sağ olasan, Zöhrə.

VURĞUN. Bu da Maralın evindən... Əcəb bədbəxtəm mən...

MARAL. Nə olub, nənə? Vurğuna nə olub?

SEYİDQIZI. Aynazı ərə verirlər...

MARAL. Ay baba...

MƏHƏMMƏD. Dedim bəs nə olub... sənin ki, birinci dəfən deyil belə olursan!!!

ZÖHRƏ. De, mininci dəfədir...

VURĞUN. Bu dəfə fərqlidir, Məhəmməd. Ondan ürəyimi üzə bilmərəm.

MƏHƏMMƏD. Sən ki, hər zaman bunu deyirdin... amma neçə gündən sonra başqasını tapırdın...

VURĞUN. Başları üçün, qaçıraram...

ZÖHRƏ. Yenə başına hava gəlib...

VURĞUN. Sən danışma...

MƏHƏMMƏD. Kişi olsan, bu qızların acığına da olsa, bu işi gör, bəlkə bizim də tayfada bir toy-düyün, çal-çağır yola düşsün...

MARAL. İndi hara aparmaq istəyirsən? (arabadan Məhəmmədin köməyi ilə enir)...

MƏHƏMMƏD. əgər düz desə, yaxşı, kəndə bizim evimizə apararıq...

SEYİDQIZI. Özü də belə düşünürdü...

MƏHƏMMƏD. Yaxşı, oldu... haçan?

ZÖHRƏ. Allah xeyir versin...

MARAL. Özündən nə xəbər?

Kat:

Gecə. Eşik. Kalbayı Əzimin çadırının qarşısı.

Kalba Əzimlə Salar çadırın qabağında yatmışlar. Vurğun ilə Məhəmməd yavaş-yavaş uzaqdan gəlirlər. Çadırın qabağında onları görəndə yerlərindəcə quruyurlar.

Kat:

Gündüz. Eşik. Oba.

Aynazı gəlin paltarında ata mindirib aparırlar.

Kat:

Ardı. Eşik. Dağlıq.

Vurğun dalbadal hayqırır. Yaşar bir az uzaqda bir ağac altında uzanıb mürgüləyir. Hərdən də qulağındakı pambığı yerbəyer edir.

Gecə. İçəri. Kənddə Paşa xanın evi.

Paşa xan ilə Nağı xan danışmaqdadırlar.

Gündüz. Eşik. Bulaq qırağı.

Vurğun ilə Yaşar atla gedirlər. Solmaz ilə Şənnaz kuzələrini bulaqdan doldururlar. Vurğun atı suvarmaq üçün enir. Şənnaz Vurğunun qəsdini bildikdə getmək istəyir. Yaşar gülmək tutmuş.

VURĞUN. Önəmli deyil, məndən qaç. Səhər mən öləndən sonra, elə ürəyində həsrət qalacaq ki, niyə mənimlə danışmadı...

ŞƏNNAZ. Sən öləsən?

VURĞUN. Axı mənim nəyimdir?

ŞƏNNAZ. Elə bilirəm ki, sənin yüz canın var...

VURĞUN. Allaha and olsun, hamısını hazıram, sənə qurban edəm, əgər bilsəm ki, məni sevirsən...

Şənnaz üzünü o yana tutub, getmək istəyir.

SOLMAZ. Bir az dayan mən də gəlim, mən iki kuzə ilə nə edim?

Şənnaz gedir. Yaşar atdan enib Şənnazın dolu kuzəsini götürür. Solmaz qızarmış. Vurğun da Yaşarla Şənnazın həsrətlə bir-birinə baxmaqlarını tamaşa edir. Sonra da Şənnazın getməsini süzür.

VURĞUN. (özü ilə) Şənnaz minnaz...

Gündüz. Eşik. Bostan.

Qızlar gül dərmədədirlər.

Ardı. Eşik. Çöl.

Oğlanlar at qovurlar.

Axşamüstü. Eşik. Seyid Həsənin çadırının qabağı.

Toydur. Aşıq Rza sazını kökləyir.

AŞIQ. Mən buradan başqa hər yerdə rahat çalıb-oxuyuram... axı burada cavanlar bildikləri üçün yanlış çalanda bilirlər...

SEYİD HƏSƏN. Əvəzinə xoş səsli boğazın da elə işə düşmür...

AŞIQ. Seyid, doğurdan, düz deyirsən, burada cavanlar oxumaqda mənə macal vermirlər....

SEYİD HƏSƏN. Bu sazının səsi qalxacaq, ya yox?

KALBA ƏZİM. Seyid Həsən o qədər tələsikdir ki, sazın kökləməsinə dözmür.

HACI İZZƏT. Tələsik olmasa idi, birinci qərib adamı görüb qızını oğluna almazdı...

SEYİD HƏSƏN. Xeyir işdə istixarə nə lazım... ikincisi, pis adam deyildirlər...

MİRHƏBİB. Mənin Əlim də razı olsa idi, məndə bir addım götürərdim, amma neyləyim ki...

AŞIQ. Əli Aşiqdir, işi çətindir.

SEYİD HƏSƏN. Aşıq Rza cavanlar gözləyir ha...

QAŞIQ. Balaban, nağara, zurna gəlincə mən bir divan ilə başlayım...

Aşıq Rza qalxıb başlayır.

Yavaş-yavaş camaat çoxalır. Cavanlar Aşıq Rzanın divan oxumasından sonra əl-ələ verib yallıya başlayırlar, böyük toy çalan ilə adamları gəldikdən sonra Aşıq Rza sazı qırağa qoyub, cavanlara qatılır, Yallının ortasında oxumağa başlayır. Cavanlar da növbə ilə onunla səsləşirlər (Hər kəs sevgilisinin gəlişi ilə öz eşqinə uyğun oxuyur). Türkanın gəlməsi ilə hamı susur. Paltarının boyağı  Əlinin paltarı ilə birdir.

Türkan əlinə xına yaxmaq istəyir, Rüstəm əli xınalı yardan oxuyur, Türkan xına yaxmır. (Əlinin gözünün parıltısı).

Əli zalım yarın əlindən dad çəkərək oxuyur. Səsi hamıdan ürəyə yatımdır. Əlinin durumunu Aşıq Rza başa düşüb ah çəkir. Türkan mahnıya diqqət edir, amma gözləyir ki, gözləri Əlinin gözünə sataşmasın. Əli də Rüstəmin xınalı yar haqqında oxuduğu mahnını oxuyur. Türkan əlinə xına yaxır, amma yenə də diqqətsiz və görkəmlidir. Əli qəmlə sevincə bürünüb.

Vurğun hamının yarının gəlməsindən və öz yarının gəlmədiyindən oxuyur. Hamı gülür.

Gecə. Həmən yer.

Sabir anasını çadırdan çağırıb onunla danışır. Sonra ikisi yola düşüb çadırları axtarırlar. Sayları çoxalır. Seyid Həsən də onlara qatılır. Çadırların içini və çevrəni axtarırlar. Seyid Həsən ağ saqqallara yaxınlaşır.

KALBA ƏZİM. Yenə nə olub, Seyid?

HACI İZZƏT. Bu Sabirin yerinə özünün itirib, qatışdırıb...

MİRHƏBİB. Çünki tələsikdir...

SEYİD HƏSƏN. Pəhləvanı görən yoxdur?

HACI İZZƏT. Nə olub, onunla nə işin?

SEYİD HƏSƏN. Yoxdur.

MİRHƏBİB. Qəti o da bir yerdə xəlvət etmiş...

KALBA ƏZİM. İndi bir yerdə oturub, toy edə biləcəyi bir oğlu olmadığına görə ürəyi tutulub və ...

SEYİD HƏSƏN. Gəlin də yoxdur...

Birdən-birə hamı susur. Daha candan düşüblər.

Axtarış başlayır. Xəbər yoxdur.

Əli ilə Yaşar, Vurğun, ASLAN Seyid Həsən ilə ağ saqqallara yaxınlaşırlar.

ƏLİ. Xəbər yoxdur...

SEYİD HƏSƏN. Əli, Sabirin vəziyyəti necədir?

VURĞUN. Xarab...

YAŞAR. Çox da xarab deyil...

ƏLİ. Mirzə Möhsünü görən olmayıb?

ASLAN. Vaxt tapıbsan Əli?

ƏLİ. Mən onu son dəfə pəhləvanla görmüşəm...

SEYİD HƏSƏN. Haçan?

ƏLİ. Biz bilikdə gələndə bizi qarşılamaq üçün gəldi, elə biləsən Mirzəni gözləyirdi...

HACI İZZƏT. Yaxşı...

ƏLİ. Mən gördüm ki, pəhləvan istəmir mənim yanımda danışsın, mən bir az bu yana gəldim... Onlar da, elə biləsən, obadan eşiyə çıxdılar... daha heç birini görmədim...

MİRHƏBİB. ASLAN, qalx ayağa, Xanı çağır...

VURĞUN. Mən Xanın dalısınca gedirəm...

ASLAN ilə Vurğun gedirlər.

SEYİD HƏSƏN. Deyirsən ki...

MİRHƏBİB. Əli, Mirzə Möhsünün çadırına bir baş vur...

YAŞAR. Əli, mən də sənlə gəlirəm...

KALBA ƏZİM. Özünüzdən muğayat olun...

Ardı. Eşik. Mirzə Möhsünün obasının qarşısı.

Əli ilə Yaşar obanın ağzına çatıblar. Atdan düşürlər.

ƏLİ. Çırağı yanır.

YAŞAR. Elədir...

ALİ. Mirzə Möhsün... qonaq istəmirsən, Ay Mirzə Möhsün....

YAŞAR. Səs-səmir yoxdur...

ALİ. Yaşar sən burada dur, mən içəri gedim, görüm nə xəbərdir?

YAŞAR. Bir az özünün gözlə...

Əli obaya girir.

Ardı. Eşik. Oba.

Nağı xan dövrəyə danışır.

Ardı. Eşik. Mirzə Möhsünün obasının önü.

Obanın içindən Əlinin səsi gəlir: Yaşar... Yaşar...

Yaşar tovla obaya girir.

Ardı. Daxili. Mirzə Möhsünün obası.

Əli Mirzə Möhsünün cəsədi üstə ötürüb ağlayır. Mirzə Möhsünün bədəni qana boyanmış və bir yorğana bürünmüşdür. Yaşarı gözləri yaşla dolub.

ƏLİ. Bu günə kimi əsəbi olduğunu görməmişdim... Daima üzügülər idi... heç inanmıram...

YAŞAR. Sən deyirsən, kimin işidir?

YAŞAR. Bilmirəm, amma elə biləsən, Pəhləvanla bir ilgisi var...

YAŞAR. Necə yəni?

ƏLİ. Daim deyirdi ki, eyləyə bilsələr, öldürərlər, amma arxam güclüdür...

YAŞAR. Paytaxtdakılar?

ALİ. Buraya sürgün olandan bir az dincəlmişdi, amma elə biləsən, onlar əl çəkən deyildi...

YAŞAR. Bu arada Pəhləvan nəçidir?

ƏLİ. Pəhləvan??? Yaşar, əlimizdən qaçmamış tutaq... Gedək Xana xəbər verək...

YAŞAR. Cəsədi nə eyləyək?

ƏLİ. Deyərik gəlib quylayarlar. Əlimizdən qaçmamış gedək...

Ardı. Eşik. Oba.

Nağı xan ilə Ağa Ziya camaatdan ayrı, bir az o yanda danışırlar.

Rüstəm, Elçibəy və bir neçə atlı yaxınlaşırlar. Borçalılar onları ortaya salıblar.

RÜSTƏM. Salam...

ELÇİBƏY. Xan, salam... nə xəbərdir... Eldə toya ola, bir yandan da matəmli qiyafələr???

NAĞI XAN. Elçibəy xoş gəlibsən... Siz mənim obamda bir dincəlincə, mən gəlim.

RÜSTƏM. Əmi, xəbər var?

Elçibəy ilə atlılar obaya sarı gedirlər.

SEYD HƏSƏN. Elçibəy, yolda heç kəsi görmədiniz?

RÜSTƏM. Kimi məsələn?

SEYİD HƏSƏN. Bir qəribə, başqa birisi!

ELÇİBƏY. Yox, Seyid... xəbər var?

SEYİD HƏSƏN. Yox...

Əli ilə Həsən yoldan gəlir və Nağı xanın yanında atdan düşürlər.

RÜSTƏM. Yaşar necəsən?

YAŞAR. Salam Rüstəm xan,... sağ ol...

NAĞI XAN. Xoş xəbər olasan, Əli.

ƏLİ. Xoş xəbər deyiləm...

YAŞAR. Mirzə Möhsünün öldürüb yorğana bükərək obasında gizlədiblər...

NAĞI XAN. Mirzə Möhsünü!!!

ƏLİ. Bəli, Xan...

AĞA ZİYA. Ölmüşdü?

YAŞAR. Bəli...

RÜSTƏM. Çoxları ustadsız qaldı...

ƏLİ. Pəhləvan bir şeylər bilməlidir, axşam çağı Seyid Həsənin obasının qabağında Mirzə Möhsünlə bir xəlvətlədi...

NAĞI XAN. Pəhləvanla qızı birlikdə yox olub, o zaman da Təbrizli Mirzə Möhsün öldürülüb...

AĞA ZİYA. Əli, Mirzə təzəlikdə sənə bir şey deməmişdir?

ƏLİ. Təzə sözü daim var idi, amma ölümü haqqında bir şey yox?

NAĞI XAN. Pəhləvanı tapa bilərsən?

ƏLİ. Dalısınca gedirik, xan.

AĞA ZİYA. Bir neçə igid götür get...

NAĞI XAN. Əli elin gözü yolda ha...

ƏLİ . xan, əliboş qayıtmarıq.

AĞA ZİYA. Bir neçə tərəfdən gedin...

RÜSTƏM. Mən də bir neçə nəfərlə gedirəm dalısınca...

NAĞI XAN. Bir nəfər də Mehdi ilə Kazımın dalısınca getsin...

Gənclər tovla Əli və Yaşarla yollanırlar. Seyid Həsən istəyir Sabiri qoymasın, amma eyləyə bilmir. Rüstəm də bir neçə gənc götürür. Gənclər obadan uzaqlaşırlar. Sabir də onlarla gedir. Nağı xan onları arxadan süzür. Qayıdır getsin, Türkanı görür ki, nigaranlıqla gənclərin gedişinə baxır. Rüstəm Türkana sarı gedir, Türkan Rüstəmi görcək qayıdıb getmək istəyir. Əli gedərək Türkanın hərəkətini duyub gülümsəyərək uzaqlaşır. Rüstəm də hirslə atına dürtmə vurub atlıları ilə uzaqlaşır.

Ardı. Eşik. Oba.

Yaralanmış Vurğunu başqa yaralılarla arabada gətirirlər. Yaşar da yanlarında uzanmışdır. Yaraları dərin olmayanlar birlikdə “Açma yaram qan gedər...” mahnısını oxuyurlar.

Obaya çatıblar. Camaat toplanır. Vurğun gözaltı bir baxır. Şənnazı görür. O yanda Solmaz ağlayır, dözümsüz Yaşara baxır. Vurğun qatışdırıb, ax-vay salıb. Şənnaz saymır. Vurğun daha da hay salır. Yaşar güclə gözünün açır. Gülmək tutub. Solmaz duyur, ağlar-gülər obaya sarı gedir, məlhəm gətirsin. Vurğun özünün ölümlüyə vurur, amma gözaltı Şənnazı süzür. Hamı deyir bəlkə, Vurğun ölüb. Ağlaşma başlayır. Şənnaz öncə inanmır, amma yavaş-yavaş nigaran olub qabağa gedir. Vurğun çabalamır belə. Şənnazın gözləri yaşla dolmuş. İrəliyə gedir. Uca səslə ağlayır. Vurğun sevincindən ayağa qalxıb özünün elə dəliliyə vurur ki, daha doğurdan bu yol haldan gedir. Camaat əvvəl qorxur, amma Yaşarın gülüşləri ilə Şənnazın hirsləndiyini görəndən sonra məsələni başa düşür və gülməyə bağlayırlar. Şənnaz tovla camaatdan ayrılır, yolda da əlində məlhəm gələn Solmaza tuş gəlir. Xanım Nənə məlhəmi Solmazdan alıb Yaşar ilə Vurğunun yaralarını bağlayır. Yaşar Solmaza işarə edir ki, yaşlarını silsin. Solmaz gülərək uzaqlaşır. Vurğun sarsaqlayır.

VURĞUN. Şənnaz... Şənnaz...

Xanım nənəyə yaranın bağlamağında kömək edən Seyidqızı gülərək Vurğunun qoluna bir dürtmə vurur.

SEYİD QIZI. Yazıq nənən ki yoxdur, bayıldığında da elə bu qızın, o qızın adı dilə gətir ha...

XANIM NƏNƏ. Şənnazın əlini bunun əlinə qoydun, onda sənin adını dilə gətirib, “əlin ağrımasın, nənə” deyər.

SEYİD QIZI. İnanmıram, Xanım nənə.

Əli ilə bir neçə gənc gəlir. Pəhləvanın cəsədi at üstünə qoyulub, qızı Sürəyya da atüstündə tərsə oturdulub gəlib çatırlar. Əli Xanım nənənin çadırında Yaşar ilə Vurğuna baş vurmağa gedir.

Ardı. Çadır içi. Türkanın çadırı.

Türkan Əlinin Xanım nənənin çadırına getməsini süzür. Sürəyyanı atdan endirib Xanın çadırına aparır. Türkan çadırdan çıxır. Əli başını aşağı salaraq keçib Xanım nənənin çadırına gedir.

Ardı. Çadırın içi. Nağı xanın çadırı.

 Nağı xan ilə Ağa Ziya oturublar. Sürəyya içəri gətirirlər.

Ardı. Çadırın eşiyi. Oba.

Seyid Həsən ilə Sabirin anası çadırdan uzaqlaşırlar. Çadırın eşiyindən bir az o yanda Sabir çəmənlər üstə oturub ağlayır. Anası yanında oturur. Seyid Həsən Sabirin atına baxır. Gözləri dolmuşdur.

Ardı. İçəri. Xanım nənənin çadırı.

Hələ dərman sürür. Nağı xanının səsi. Hamı eşiyə baxırlar, heç kən yerindən tərpənmir. Xanım nənə ilə Şahı xanım tovla çadırdan çıxırlar.

Ardı. Eşik. Xanım nənənin çadırının önü.

Rüstəm ilə atlıları yorğun-arğın uzaqdan gəlirlər. qara buludlar obaya sarı gəlməkdədir. Sürəyya bayılmış halda bir yanda uzanmışdır. Türkan içəri girmiş, Sürəyyaya əlini uzadıb kömək etmək istəyir, amma Sürəyya əlini rədd edir.

XANIM NƏNƏ. Nə olub, Şümür olubsan Kərbəla əsiri gətiribsən?

NAĞI XAN. Onlar birin öldürüblər.

XANIM NƏNƏ. Öldürüblərsə, cəzalarına yetişəcəklər, həm bu dünyada həm də o dünyada... sən niyə öz axirətini yandırırsan?

ŞAHI XANIM. Sən ki özünü də öldürürsən...

AĞA ZİYA. Xanım nənə, axı deməlidir, nə olub?

XANIM NƏNƏ. Deməsə, başına nə istəsən, gətirməlisiniz?

NAĞI XAN. Mənim anam, dünən Elçibəy gələndə deyirdi: paytaxtda bir xəbər var...

XANIM NƏNƏ. paytaxtda bir xəbər olsa, burada bir əl-ayaqsız adamı şenlikdən salmalısınız?

ŞAHI XANIM. Elin gözü xandadır...

AĞA ZİYA. Xanım nənə, bunlar da, elə biləsən, paytaxtdan gəliblər!

NAĞI XAN. Deyəsən, paytaxtın xəbərləri bura ilə bağlıdır... bunu eşiyə apar...

Türkan Sürəyyanı çadırdan çıxarır.

Ardı. Eşik. Oba.

  Türkan Sürəyyanı çadırdan çıxarır. Sürəyya bir anda yerə vurub sürətlə ata minib qaçır, Türkan tez qalxıb sıçrayaraq Əlinin atına minin Sürəyyanı dalısınca gedir. Hay-küyün səsi ilə hamı çadırlardan eşiyə çıxır. Əli Türkanı atına minmiş görəndə gülümsəyir. Türkan Sürəyyaya çatmış və onu atdan yerə salır. Özü də atdan düşüb Sürəyyaya sarı hücum çəkəndə təzə çatan Rüstəmin səsi ilə dayanır. Nağı xan uzaqdan onlara yaxınlaşmaqdadır.

RÜSTƏM. Mən onun cəzasını verərəm, Türkan. Sən onu burax...

NAĞI XAN. Yox, Rüstəm. Ona heç kəsin əli dəyməz. O çox sözləri deməlidir...

RÜSTƏM. Kötəyini yesə, dilə gələr.

NAĞI XAN. Dedim, yox!

RÜSTƏM. Baş üstə, əmi can...

Türkan Sürəyyanı özü ilə aparır. Nağı xan ilə Rüstəm dallarınca gedirlər.

RÜSTƏM. Sizi bu qədər hirsli görməmişdim... halınız xoş deyil?

NAĞI XAN. Elə biləsən, bir hadisələr baş verir ki, axırın bir yerə çatdıra bilməyəcəyik!!!

RÜSTƏM. Atam da bir şeylər deyirdi...

NAĞI XAN. Gedirəm görəm... gərək fikirlərimizi bir yerə toplayaq, görək nə edirik...

RÜSTƏM. Elçibəyi də qəti bunun üçün göndərib dalınızca?

NAĞI XAN. İstəyib gedəm, bu qarşılaşdığımız əhvalat haqqında danışaq...

RÜSTƏM. Məncə, Mirzə Möhsünün ölümü də bunla bağlı olsun, elə deyil?

NAĞI XAN. Mirzə Möhsün ağıllı və düşünən adam idi ki, paytaxtdakılar onu çəkə bilmirdilər. Ölümü də bir az şübhə doğurducudur...

RÜSTƏM. Atam deyirdi, bəlkə, qarşıda bir müharibəmiz oldu...

NAĞI XAN. Mirzə Möhsünün ölümünü bununla bağlamaq olsa, bu savaşda belə düşünürəm ki, paytaxtdakıların ipinin üstünə odun yığmaq olmaz!!!

RÜSTƏM. Abbas Mirzə ki sizinlə fikirdaşdır.

NAĞI XAN. O da bir nəfərdir...

RÜSTƏM. Bu günədək belə sözləri mənə deməkdən çəkinirdiniz...

NAĞI XAN. Paşa xanın yanına getmədən onun fikrini öyrənmək istərdim, görəsən o necə düşünür?

RÜSTƏM. Mən onun fikrindən elə xəbərim yoxdur, xan.

NAĞI XAN. Bəlkə də demək istəmirsən...

RÜSTƏM. Gələcək bizim haqqımızda hökm verəcək...

Ardı. Eşik. Qəbiristanlıq.

Mirzə İbrahım ilə gənclər Mirzə Möhsünün quylamaqdadırlar.

Ardı. İçəri. Oba.

Elin qadınları halva bişirməkdədir. Xanım nənə də nəzarət edir.

Ardı. İçəri. Nağı xanın çadırı.

Nağı xan ilə Ağa Ziya Sürəyya ilə danışırlar.

Ardı. İçəri. Mirzə Möhsünün çadırı.

Əli Mirzə Möhsünün kitabları ilə yazıları arasında nə isə bir şey axtarır. Yaşarla Vurğun oturub onu tamaşa edirlər.

ƏLİ. Bu daha... axırı tapdım...

VURĞUN. Allaha şükür...

YAŞAR. Əli, nəyi axtarırdın?

ƏLİ. Mirzənin vəsiyyətnaməsini...

VURĞUN. Məgər vərəsəsinə qoymaq üçün bir şeyi də var idi?

YAŞAR. Sənin gözünü tutası bir şey yoxdur.

Ardı. İçəri. Mirzə İbrahımın çadırı.

 Mirzə İbrahım ağsaqqalların qarşısında Təbrizli Mirzə Möhsünün vəsiyyətnaməsini oxuyur.

MİRZƏ İBRAHIM. Nəyi var idisə, hamısını Əliyə bağışlamış və ondan istəmişdir ki, yaxşı muğayat olsun... Əli, boynuna ağır bir yük qoymuş...

ƏLİ. Çalışaram, yaxşı əmanətçi olam...

MİRZƏ İBRAHIM. Mən Mirzə Möhsünlə xəlvət etdiyim zaman əlyazma bir nəzər salmışam. Hamısı qiymətli və əladır...

AĞA ZİYA. Əlbəttə ki, onları Əliyə tapşırmaqda yanılmamışdır...

MİRZƏ İBRAHIM. Bəli, bunda heç şübhə yoxdur... Əli ilə işiniz yoxdursa, aparsın onlara bir fikir qılsın... Əli, heç unutma, yazı oxuyub-öyrənmək üçündür, sən də ki oxumağa həvəsli olduğunu göstəribsən, daha onları bir bucağa tullama qalsın...

MİRHƏBİB. Arxayın olun, başdan ayağa oxuyub bitirəcək...

AĞA ZİYA. Belə olmasa idi, Mirzə Möhsün onları buna tapşırmazdı...

Əli çadırdan eşiyə çıxır.

 MİRZƏ İBRAHIM. Bir məsələ mənə qaranlıq qalmışdır: nə üçün Mirzə Möhsün vəsiyyətində Nağı xandan istəmiş ki, sərhəddən çox elinin qayğısına qalsın?

AĞA ZİYA. Elə biləsən, paytaxtdakıların başında nə isə bir başqa xəyal varmış, bu rəhmətlik də xəbərsiz deyildi. O, bilirdi ki, bu tezlikdə baş veriləcək hadisələr bu ölkənin sərhədlərinə aid olacaq...

MİRZƏ İBRAHIM. Allah xeyir versin. Ürəyimə heç yaxşı bir şey dammır...

AĞA ZİYA. Nağı xana yazdığı pitiyi (məktubu) verməliyik...

MİRZƏ İBRAHIM. Ziya, gedək... Elə biləsən bir şeylər baş verir...

Ardı. Eşik. Nağı xanın çadırının önü.

Nağı xan Elçibəy ilə atlılarını yola salaraq, Əlini görür.

NAĞI XAN. Əli haradan?

ƏLİ. Mirzə İbrahımın çadırından. Mirzə İbrahım ağa Mirzə Möhsünün vəsiyyətini oxudu...

NAĞI XAN. Gedim onlara bir baş vurum...

ƏLİ. Xan, başa düşübsən?

NAĞI XAN. Özünün hazırla, igid. Elə biləsən ağır günlərimiz qabaqdadır...

ƏLİ. Xan, sən elin başında olunca, ağır gün bir şey deyil...

NAĞI XAN. Sağ ol, cavan...

Nağı xan Mirzə İbrahımın çadırına sarı gedir, Əli də öz çadırına sarı gedərkən Türkan ilə qarşılaşır, bir-birinin gözlərinə baxırlar. Ancaq Əli dözə bilmir, keçir. Rüstəm də uzaqdan say salır.

Gənclərin eşq haqqında oxuduqları mahnının səsi uzaqdan gəlir.

Ardı. İçəri. Əlinin çadırı.  

Əli yazılarla uğraşır. Gənclərin oxumaq səsi yenə də eşidilir.

Rüstəm çadıra gəlir.

ƏLİ. Xoş gəldin, Rüstəm...

RÜSTƏM. Bir xan da sonuna artır...

ƏLİ. Xan sənə xan desə, biz də deyərik...

RÜSTƏM. Cavanlar söz oxuyur, sən də hələ çadırında oturmuşsan!!!

ƏLİ. Bunları oxumalı idim...

RÜSTƏM. Borçalı igidini atla tüfənglə tanıyırlar...

ƏLİ. Mənim yadıma gələni, babalardan eşitdiyimə görə bu elin dərdi tələbəlik dərdirir...

RÜSTƏM. Yaxşı, indi bunların içində nə axtarırsan?

ƏLİ. Düşünə bildiyim nə varsa...

RÜSTƏM. Bəs indi bunu da düşünməlisən ki, özündən muğayat olmalısan. Çün ki, hərdən uzaqdan sənin işlərindən hirslənirəm...

ƏLİ. Mənim davranışım yerinə. Yaxşı olardı ki, bir Borçalı elinin gəncinin güdməsindən hirslənərdin...

RÜSTƏM. Mən Paşa xanın oğluyam. Borçalının böyük xanı. Haqqım var ki...

ƏLİ. Nağı xan sənə bu izni verməz. Özün də yaşı bilirsən, nə deyirəm...

RÜSTƏM. Ağzından yekə danışırsan...

ƏLİ. Sənə hörmət etmək mənə borcdur, amma sən də həddindən çıxmamalısan...

RÜSTƏM. Özünə böyük düşmən düzəldirsən...

ƏLİ. Mən elə bir iş görməm, sən qabağımda durasan...

RÜSTƏM. Bu göstərir ki, ağıllı adamsan... ancaq unutma ki, mən hər nəyi görürəm...

ƏLİ. Amma mən bu dediyinə inanmıram...

RÜSTƏM. Necə?

ƏLİ. Türkan...

RÜSTƏM. O xanın bacıqızısıdır, sən də bilməlisən ki, elə-belə onun adını gətirə bilməzsən...

ƏLİ. Deyəndə ki, dediklərinə şəkkim var, buna görədir da...

RÜSTƏM. Dediyini başa düşməsəm də, ancaq daha bəsdir, yoxsa mən hirslənəndə adamla dağkeçisinə fərq qoymaram...

Rüstəm çadırdan eşiyə çıxır. Əli baxışı ilə onu süzür. Gəncləri uca oxumaqları gəlir.

Ardı. İçəri. Mirzə İbrahımın çadırı.

Nağı xan ilə başqaları da vardır.

NAĞI XAN. Hazırlanmalıyıq, ağır günlər qarşımızdadır...

AĞA ZİYA. əgər tək ruslar olsa idi, söz yox idi...

MİRZƏ İBRAHIM. Ellər bir olsa idi, onda məsələ fərqli olardı...

NAĞI XAN. Bir yandan elləri bir-birinin canına salmışlar. bir yandan da erməniləri bizim üstümüzə qudurdublar, o biri yandan da özləri gəlir...

MİRZƏ İBRAHIM. Tehran nə deyir?

AĞA ZİYA. Tehrandan baş qurtarmaq olmaz, başında min bir sevdası var...

KAZIM. Orada çoxları İngiltərənin tərəfidir...

NAĞI XAN. Hamı Abbas Mirzə ilə əl-bir olsa, ruslar heç nə edə bilməzlər...

MİRZƏ İBRAHIM. əlbəttə ki, hamı ondan bir deyil...

NAĞI XAN. Ruslarla İngilislərin müxalifi olan Mirzə Möhsünün öldürülməsindən sonra belə bir şey ürəyimə danmışdı ki, orada mümkündür, bizə qarşı bir işlər görsünlər...

MEHDİ. Ruslar çoxdan bəri sərbəst dənizə yol tapmağı düşünürlər.

NAĞI XAN. Bir yandan da ruslarla savaşda bu ölkənin nə qədər igidi ölsə, avropalıların xeyrinədir...

 MİRZƏ İBRAHIM. Bəs rusla İngilisin arasında bir əlaqə, bir əməkdaşlıq olmalıdır...

AĞA ZİYA. Beləliklə məsələ çox ciddidir...

MİRZƏ İBRAHIM. Ermənilərdən gələn xəbərlər də yaxşı deyil...

NAĞI XAN. Gələcəyi indidən sezmək olmaz...

AĞA ZİYA. Amma demək olar, qabaqda bir müharibə vardır...

MİRZƏ İBRAHIM. Baş versə, böyük bir müharibə ola bilər...

NAĞI XAN. Gərək ağlımız başımızda olsun...

AĞA ZİYA. Hazır olmalıyıq...

NAĞI XAN. Kazım, sən gəncləri hazırlaşdır...

MİRZƏ İBRAHIM. Mən ağsaqqallarla danışaram...

AĞA ZİYA. Xan, o biri ellər necə?

NAĞI XAN. Paşa xanı görməyə getməliyəm. Xanların hamısını danışmağa toplamalıyam...

MİRZƏ İBRAHIM. Allah özü qurtarsın...

KAZIM. Barçalı daim qabaqda olmuşdur...

MEHDİ. Biz hazırıq...

NAĞI XAN. Rusların sayı çoxdur. Mən bundan qorxuram...

MİRZƏ İBRAHIM. Ellər birləşməsi təhlükəni qaldırar...

AĞA ZİYA. Paytaxtdakı birliklərini pozmasa, ruslar da erməniləri bizə sarı qudurtmasa...

 Ardı. İçəri. Əlinin çadırı.

Əli yenə də yazılarlar uğraşmaqdadır. Vurğun, Yaşar, ASLAN çadıra girirlər. Əli ilə zarafatı başlayıb onunla baş-başa qoyurlar. Sonda Əli dözmür, çadırdan eşiyə qovur və işinə davam edir.

Ardı. Eşik. Oba.

Qızlar bostandadırlar. Türkan at belində evcil qızılquşu ilə oynayır. Qızılquş uçur, bir dövrə vurandan sonra yenə qayıdıb Türkanın çiyini üstdə qonur. Qızlarla uşaqlar Türkanın başına toplanıblar. Rüstəm tapılır. Türkan qızılquşu uçurdub atın başını da döndərir, qızılquşun uçduğu tərəfə sarı atla gedir. Rüstəm atla çaparaq onun arxasınca gedir, amma bəllidir ki, ona çata bilməyəcək. Əli çadırdan eşiyə çıxıb atının yanında durmuş və vəziyyəti gözdən keçirir. Türkan Rüstəmin geri qaldığından sevinir. Sevinclə uzaqlaşır. Rüstəm yolunu dəyişib qayıtmaq istəyir ki, Türkan duyub qayıdır. Rüstəmi qəm basır. Amma qayıtmır, yenə də atın çapır. Qızlar gülürlər. Türkanın qızılquşu qayıtmışdır. Əli atına minmiş və Türkanın yanında ötüb tonqallarının tüstüsü uzaqdan görünən gənclərin toplandığı yerə gedir.

Ardı. Eşik. Dağın ətəyi.

Gənclər tonqalın başına toplaşıblar və ovlanan dağkeçisinin kabab edirlər. Əli uzaqdan gəlir, atından enib gənclərin yanında oturur.

VURĞUN. Əli, gəl ki, vaxtlında gəlibsən, bax gör nə od üstündədir...

ƏLİ. Qəribə bir dağkeçisidir, hələ kim ovlayıb?

ASLAN. Yenə də bu xalaoğlular heç kəs başa düşməsin, deyə sərraf dilləri gül açdı... mən vurdum... Sabirlə idim, dedim ovçuluğa aparım, bəlkə bir havası dəyişsin...

ƏLİ. Bəs bu keçinin əti yeməli olar... Sabir niyə orada yalnız oturubsan... dur gəl ki, kabab yeyəndən sonra istəyirəm sənə oxuyam...

 Ardı. Eşik. Oba.

Uzaqdan bir atlı atı çaparaq gəlməkdədir və Nağı xanın çadırının qarşısında atdan yerə atılır və izin aldıqdan sonra Çadıra düxil olur. Xanım nənə ilə Şahı xanım və Türkan nigaranlıqla baxırlar. Atlı bir azdan sonra eşiyə çıxıb atına minir və çaparaq uzaqlaşır. Xanım nənə ilə Şahı xanım çadıra keçirlər, Türkan da uşaqlara sarı gedir.

Ardı. İçəri. Xanın çadırı.

Nağı xan oturmuş və Nənə xanım və Şahı xanımla söhbət edir.

NAĞI XAN. Gələn xəbərlər heç yaxşı deyil, elə biləsən əfkarımız pozulacaq...

XANIM NƏNƏ. Allah nə istərsə, o da olacaq, sən nigaranlığını elə ötürməməlisən...

NAĞI XAN. Yalnız ruslar olsa idi, qorxum yox idi, amma ermənilər də var. Öz ellərimizdə ki bir yandan...

ŞAHI XANIM. Hamı bir olmalıyıq, belə olsaq, bizə heç kim bata bilməz...

NAĞI XAN. Elə mən də bundan qorxuram ki, bir ola bilməyək...

XANIM NƏNƏ. Nə olub?

NAĞI XAN. Atam Yaralı xan diri ikən bütün xanlar söz eşidirdi, amma qardaşım Paşa xan onun kimi deyil ki, hamı söz eşitsin. Amma onun yerini doldurmaq üçün əlindən gələni əsirgəmir...

ŞAHI XANIM. O səndən böyükdür, sən də ona qarşı sayğılı olmalısan...

XANIN NƏNƏ. Heç kəs Yaralı xanın yerini verməz, Paşa özü də bunu bilir.

NAĞI XAN. Paşa xan mənim atamın yerini ala bilməyimin qarşısını almağa çalışır.

XANIM NƏNƏ. İndi bu sözlərin yeri deyil, siz iki qardaş bir-birinizə arxa olmalısınız...

NAĞI XAN. Mən bunları bilirəm, o da bilsə idi keşkə...

ŞAHI XANIM. Xanım nənə onunla danışsa, o da işin gərginliyini başa düşər...

XANIM NƏNƏ. Mən onunla danışaram... Sən eli bir yerə topla...

Gecə. İçəri. Mirzə İbrahımın çadırı.

Nağı xan ilə Mirzə İbrahım ağsaqqallar və elin kişiləri ilə söhbət etməkdədirlər.

Ardı. İçəri. Paşa xanın evi.

Xanlar bir yerə yığışmışlar.

PAŞA XAN. Sərhəddəki ellər bu gün Azərbaycan torpaqlarını, Qacarlar ölkəsini qorumaq üçün burdadırlar. Biz də bu günədək bu işi layiqincə yerinə yetirmişik. Bundan sonra da bu işi davam etdirəcəyik. Əlbəttə hələ heç nə bəlli deyil, demək də olmaz nələr baş verəcək, amma nə baş verirsə versin, ölkənin taleyində qəti bizim təyinedici rolumu olacaqdır... Biz başı uca yaşamışıq, bundan belə də yaşayacağıq. Qüdrət bizimlə və biz də qüdrətlə olmuşuq, Mən Yaralı xanın böyük oğlu olaraq sizə söz verirəm, mənimlə olsanız, bu mərəkədən başı uca çıxacağıq...

Xanlar alqış edərək qulaq asırlar və Paşa xanın sözlərini təsdiq edirlrə.

Gündüz. Eşik. Çöl.

Elin gəncləri hərbi təmrinlərlə - güllə atmaq və at minməklə məşğuldurlar. İçlərində daha çox Əli, Yaşar, Vurğun, ASLAN və Rüstəm gözə dəyirlər. Əli çox çalışır, Rüstəm ilə qarşılaşmasın.

Ardı. Eşik. Oba.

Elin qadınları çalışmaqdadır. Çörək bişirilir, yır-yığış olunur, mal-davar başı kəsilir... hamı çalışmaqdadır... Xanım nənə də nəzarət edir.

Ardı. Eşik. Dağlıq.

Türkan bir neçə qızla hamıdan uzaqda at minib güllə atmaqdadırlar.

Gecə. İçəri. Oba.

Nağı xan ilə Ağa Ziya ayaqüstü hər yerə baş çəkirlər.

NAĞI XAN. Onların  qoşunundan bir xəbər almalıyıq...

AĞA ZİYA. Rüstəm bir neçə dil bilir, yaxşı olar onu göndərək, yaxalansa da dil bilir, özünü qurtara bilər...

NAĞI XAN. Onun sözlərinə güvənə bilmərəm, Kazımı da onunla göndərməliyəm...

AĞA ZİYA. Bəylərbəyi necə! Yaxşıdırmı?

Gündüz. Eşik. Rusların qoşunu.

Ruslar hərbi tədarük görürlər. Kazımla Rüstəm təpələrin arxasından onları süzürlər. Rüstəmin gözlərində rus qoşunlarına heyran qaldığını duymaq olur.

Ardı. İçəri. Paşa xanın evi.

Nağı xan Paşa xan və bir neçə başqa xanla danışmaqdadır. Rüstəm də vardır.

QƏDİR XAN. Bəlkə iş o yerə çatmadı...

NAĞI XAN. Ancaq biz belə nəzərə almalıyıq ki, savaşmaq imkanı var, iş gərgin yerə çəkə bilər.

PAŞA XAN. Ruslar əl çəkən deyil... bu neçə ilin içərisində Napoleon, İngiltərə və Osmanlılarla müharibə etmişlər...

CABBAR XAN. Bizim müşkülümüz yalnız ruslar deyil...

PAŞA XAN. Düzdür, Tehrandan da yaxşı xəbərlər gəlmir...

NAĞI XAN. Burada nə baş verirsə, bizimlə bağlıdır. Ruslarla müharibə başqa bir şeydir.

QARA XAN. Biz mərkəzdəkilərin ümidi ilə ruslara meydan oxuyuruq, onlar arxamızı buraxsalar, bizim fatihəmiz oxunub. Bura bizə dünyanın axırıdır.

PAŞA XAN. Nigaran olaq-olmayaq, bu hadisə baş verəcək...

CABBAR XAN. Biz də ki qarşısını ala bilməyəcəyik...

NAĞI XAN. Amma hazırlığımız ki ola bilər...

QƏDİr XAN. Bunda şübhə yoxdur...

KAZIM. Xanın dediyi budur ki, hazır olmaq indi hər nədən çox lazımdır...

PAŞA XAN. Nağı, biz daima hazırıq. Sən bu məsələni özünə elə böyüdübsən ki, sənin bütün fikrini özünə məşğul edib...

QƏDİR XAN. Nağı xan nigaran olduğu üçün bu nigaranlığı da bizə ötürür...

CABBAR XAN. Nigaranlığın qaldırılması bizə arxa duranlardan asılıdır...

QARA XAN. Mərkəzdə oturanlardan olsa, gözüm heç su içmir...

NAĞI XAN. Abbas Mirzə bizi heç zaman tək buraxmaz...

PAŞA XAN. Sənin fikrincə, tək başına nə edə bilər?

NAĞI XAN. Biz onunla olsaq, çox iş görə bilər.

CABBAR XAN. Zamanın ötməsi hər nə bəlli edər...

RÜSTƏM. Mənə belə toplantıda danışmaq yaraşmasa da, ancaq qoysanız, bir söz demək istərdim...

PAŞA XAN. De...

RÜSTƏM. Rusların dünya miqyaslı bir imperatorluqları vardır, biz də onlarla olsaq, bu bizim qüvvətli olmamız, dünya miqyaslı bir qüvvəyə çevrilmək deməkdir.

NAĞI XAN. Axı nə bahasına?

PAŞA XAN. Qoy sözün desin...

RÜSTƏM. Biz rus qoşunu qarşısında indidən uduzmuşuq... Əlbəttə onlarla bir olmaqla onların böyük qüvvələrinin bir bölməsinə çevrilə bilərik...

QARA XAN. Suyu görməmiş çırmanmaq olmaz, gözlərik görək nə olacaq?

CABBAR XAN. Mən də Qara xana qatılıram...

PAŞA XAN. Düzdür, gərək hər nəyi göz önünə alaq...

QƏDİR XAN. Ruslar bizə üstün gəlsələr, onlara da fikir vermək olar...

NAĞI XAN. Gərək düşünək, düşünmədən üstün gələ bilmərik...

CABBAR XAN. Qədir xanın sözü budur ki, onların hakimiyyətini qəbul etmək haqqında düşünək...

NAĞI XAN. Mən onun fikrini başa düşdüm, amma bir Borçalı xanından bu sözü eşitmək istəməm...

PAŞA XAN. Xoşumuz gələ-gəlməyə gələcəyi əldən verməmək üçü hər cür fikirləşə bilərik...

NAĞI XAN. Gələcəyi rusları düşünməyimiz yox, silahlarımızla tüfənglərimiz təyin edəcək...

KAZIM. Biz ruslara baş əyib onlarla bir olmaq düşüncəsində deyilik...

PAŞA XAN. Vəziyyət bəlli olmayınca hələlik bu sözləri kəsin...

Gündüz. İçəri. Xanın çadırı.

Ruslar hərbi qoşun kimi sərhədə sarı hərəkət edirlər.

Ardı. İçəri. Xanın çadırı.

Xan hazırlanmaqdadır, hərbi paltarlarını geyir. Nənə xanımın Quranın altından keçərək eşiyə çıxır.

Ardı. Eşik. Oba.

Hamı müharibəyə hazırlanmaqdadır.

Ardı. Eşik. Sərhəd.

Rus qoşunları Elatın qoşunu ilə qarşı-qarşıya durmuş. Gərgin bir müharibə baş verir. Elat qoşunu qalib gəlir. Vuruşmalara neçə dəfə və müxtəlif şəkildə çeşidli formada təkrar baş verir.

Ardı. Eşik. Yol.

Borçalılılar zəfər mahnısını oxuyaraq qayıtmaqdadırlar.

Ardı. Eşik. Oba.

Elin hərbçiləri obaya çatmışlar, silahları obanın girişində yerə buraxıb obaya girirlər. El qarşılamağa gəlmiş. Üstün gəlmək üçün şənlik edilir. Bütün ellər vardır.

Gecə. İçəri. Rus komandanının çadırı.

Rusların komandanı başını iki əlinin arasına basaraq oturmuş.

Rusların baş komandir və təzə osmanlılarla müharibədən qayıdan Paskeviç içəri girir.

KOMANDAN. Paskeviç.

PASKEVİÇ. Bir komandir hər şeyi əldən verməmiş ümidini üzməz!

KOMANDİR. Biz yenildik.

PASKEVİÇ. Amma hər nəyi əldən verməmişik ki...

KOMANDİR. Sən ki osmanlılarla savaşırdın? Nə üçün gəldin?

PASKEVİÇ. Burada daha çox işə gələrəm. Buraya göndəriblər. Hələlik osmanlılarla barışmaqdayıq.

KOMANDİR. Xəbərlər bura gec gəlir.

PASKEVİÇ. Burada mən rus qoşununun komandirliyini öhdəmə götürürəm...

KOMANDİR. Gözləyirdim ki, birini yerimə göndərsinlər.

PASKEVİÇ. Amma heç fikirləşmirdin ki, o adam mən olam...

KOMANDİR. Sən mənə yaxşı şagird idin, qoy elə işin əvvəlində sənə bir tövsiyə edim. Bunlar hamıdan fərqlidirlər, ölümü məğlubiyyətdən yaxşı bilirlər. ona görə də bütün var qüvvələri ilə çalışırlar ki, məğlub olmasınlar...

PASKEVİÇ. Siz də yaxşı müəllim idiniz, mən öyrəndiklərimi sizə borcluyam. Amma mən də bir şey vardır ki, sizdə yoxdur.

KOMANDİR. Bunu mən özüm sənə demişdim, amma mən xoşum gəlir, müharibə meydanında düşmənlə savaşam.

PASKEVİÇ. Rus imperatorluğu qoşunundan qalibiyyət istəyir, indi nə yolla olursa olsun... ancaq üstünlük...

KOMANDİR. Bəs indi səni göndəriblər ki, hiyləgərliklə qalib gələsən!...

PASKEVİÇ. Ey sadiq ustadım, mən buna nail olaram, nə ilə olursa olsun...

Ardı. Eşik. Rus qoşunlarının toplandığı yer.

Yeni nəfəsli əsgərlər rus qoşununa artırılır. Sayları çox və yaraqları da mükəmməl.

Ardı. İçəri. Komandir Paskeviçin çadırı.

Paskeviç müşavirləri ilə məsləhətləşməkdədir.

PASKEVİÇ. Qarşıdakı qoşun müxtəlif ellərdən düzəlmişdir, biz ellərin xanlarını bir-birinin canına sala bilsək və ya heç olmasa, bir şəkildə onlardan bir-ikisini özümə sarı cəzb etməklə onların birliyini, indi nə yolla olursa olsun, poza bilsək, onda gələcəkdə bir uğur qazanacağımıza göz tikə bilərik. Tezliklə onların sorağına getməliyik ki, ya bizi özlərinə düşmən bilmir, ya da başqa ellərlə aralarında nə isə bir məsələləri vardır... Elə bir iş görməliyik ki, Rus imperatorluğunu yeni qiblə kimi qəbul edələr...

KAPİTAN. Qəbul etməsələr, necə?

PASKEVİÇ. Mən buraya gəlmədən öncə bütün məsələləri araşdırmışam, bilirəm ki, sarayda elə adamlar vardır ki, həm bizə, həm də İngiltərəyə işləyirlər. Onlar da bütün elləri və xanları tanıyır. Söz veriblər ki, bizimlə işləmə imkanı olanları bizə tanıtdıracaqlar. Bir imperatorluq dünya miqyaslı olmaq üçün heç nədən əsirgəməməlidir...

KAPİTAN. İngiltərəlilər???

PASKEVİÇ. Qalib gəlmək üçün lazımdır ki, bəzən ortaq mənafe üçün hətta düşməninlə də əməkdaşlıq etməlisən...

KAPİTAN. Mürəkkəb bir oyundur...

PASKEVİÇ. Mən də belə oyuna bazam...

Gündüz. Eşik. Müxtəlif yerlər.

Eldə adi həyat başlamışdır.

Ardı. İçəri. Nağı xanın çadırı.

Nağı xan Elçibəy ilə danışmaqdadır.

NAĞI XAN. Atını çaparaq mərkəzə gedirsən, Abbas Mirzənin özü ilə danışırsan və deyirsən ki, köməkçi göndərməlidir, başqa bir topxana da bura göndərməlidir ki, təzə komandirin gəlməsi ilə rus qoşunu təkmilləşmişdir.

ELÇİBƏY. Onu görə bilməsəm kimlə ...

NAĞI XAN. Ancaq Abbas Mirzə, bu yadından çıxmasın...

Ardı. Eşik. Yol.

Elçibəy bir neçə atlı ilə sürətlə uzaqlaşmaqdadır.

Ardı. İçəri. Paşa xanın evi.

Paşa xan sarayın bir neçə adamı ilə xəlvətdə danışır.

Ardı. İçəri. Nağı xanın evi.

Nağı xan həmən saray adamlarını çadırında eşiyə çıxarmaqdadır. Onun hay-küyünə elin adamları çadırın qarşısına yığışırlar.

NAĞI XAN. Qonaq olmasa idiniz, başlarınızı kəsib göndərərdim filankəs dövləyə... Sizin bu dediklərinin Abbas Mirzənin qulağına çatacaq, o özü sizin haqqınızı verər!... deməmişəm qulağınızı kəsib ovcunuzu qoymadan buradan itilin gedin. Gedin ki, mənim də dözümümün həddi var... şərəfsiz mərkəzdə oturmuş, millətin malından yeyir, hələ özünü də əcnəbiyə satır!... deyirlər bəlkə Nağı xanı da ala bilərlər... Kazım, Mehdi və Ağa Ziya ilə hazırlaşın gedək ellərin xanlarını görək...

Ardı. İçəri. Paşa xanın evi.

Nağı xan xanlarla danışmaqdadır. Elə biləsən işlər istənilən kimi getmir. Nağı xan şapalaqla xanların birinin (Qədir xanın) qulağından vurub otaqdan çıxır. Şapalaq yeyən xan silah çəkir Nağı xanı daldan öldürsün ki, Kazım ondan qabaq qəmə ilə onu yaralayır. Paşa xanın araçılığı ilə mərəkə qurtarır, Kazım ilə Ağa Ziya otaqdan çıxırlar.

Ardı. Eşik. Yol.

Nağı xan ilə adamları qayıtmaqdadırlar, heç kəs danışmır.

Gecə. İçəri. Nağı xanın çadırı.

Nağı xan elin adamlarına danışır.

NAĞI XAN. Hətta biz də yalnız  qalsaq, öldü var, döndü yoxdur... Bizim vəzifəmiz sərhədi qorumaqdır, heç zaman öz öhdəmizə götürdüyümüz işdən boyun qaçırmarıq...

MİRZƏ İBRAHIM. İmam Hüseyn 72 nəfər qoşunu ilə bütün zülm qoşunu qarşısında dayandı... indi də rus istəyir bizim ölkəni ələ keçirsin, bizim rusa qarşı savaşımız küfr ilə savaşmaq kimidir...

Gündüz. İçəri. Kəndə Paşa xanın evi.

Paşa xan bir neçə rus zabiti ilə danışmaqdadır.

Gündüz. Eşik. Rus qoşunu.

Rüstəm ilə neçə xan Paskeviçlə qədəm atırlar, rus komandiri öz gücünü göstərmək istəyir.

Gündüz. Eşik. Oba.

Atları haylıyıblar və hərbçilər qaça-qaça onlara minir. Obadan çıxdığında hərə öz silahını götürüb sürətlə uzaqlaşır.

Gündüz. Eşik. Müharibə meydanına sarı olan təpə.

Rus komandiri Paskeviç quşunu və Paşa xan və bir neçə başqa xan ilə durmuş müharibə meydanına göz salıb. Nağı xanın atlıları özünün komandirliyi ilə şücaətlə savaşırlar və rus qoşununa ağır zərbələr endirirlər.

PASKEVİÇ. Dedin ki, sizin eldəndir.

PAŞA XAN. Qardaşımdır.

PASKEVİÇ. Nə üçün sənin yanında deyil?

PAŞA XAN. Razı olmadı...

PASKEVİÇ. Yaxşı savaşır...

PAŞA XAN. Borçalılıların hamısı yaxşı savaşır...

PASKEVİÇ. Elə biləsən, biri şah olacaq, bu qədər can atır və şücaət göstərir...

PAŞA XAN. Yox... o ürəyi üçün savaşır... torpağı üçün...

PASKEVİÇ. Bir torpaq güclü bir qüvvənin əlində olsa, ona yaxşı qulluq etmək olar, nə deyirsən Xan?

PAŞA XAN. Elə buna görədir ki, bu bölgə Borçalılılara tapşırılıb.

QODOVİÇ. Bu Nağı xan da başqaları kimi özünü satsa idi keşkə...

Paşa xan dönüb Qodoviçi şillə ilə vurur. Qodoviç yerə düşür. Bir neçə zabit silah çəkmək istəyir ki, Borçalılılar da bir hərəkət göstərirlər. Paskeviçin işarəsi ilə ruslar dayanır. Qodoviç ayağa qalxıb əvəzini açmaq istəyir ki, Paskeviç qarşısını alır. Onun işarəsi ilə iki əsgər Qodoviçi tuturlar.

PASKEVİÇ. İndi bizim hamımız Pyotrun qoşunuyuq, mən də onun sarından burada Paşa xana hörmətsizlik olduğuna görə zabit Qodoviç sizin rütbənizi alıram, başqalarına ibrət olsun ki, bir daha heç kəs Çarın zabitlərinə təhqir etməsin...

Qodoviçi aparırlar.

PAŞA XAN. Mən, Borçalılıların böyük xanı olaraq fəxrlə Çarın zabiti olmağını qəbul edirəm və onu həm özüm, həm də elim üçün fəxr sayıram...

Rüstəm rus qoşunun ənənəsi kimi ehtiram edir. Borçalıllılarla rus zabitləri də ehtiram göstərir. Paskeviçlə Paşa xan əl verir.

Kəsilir və gedir buraya:

Nağı xan qoşunu ilə rus qoşununu geri qaytarmışdır.

Gecə. İçəri. Nağı xanın çadırı.

Xanım nənə namaz qılmaqdadır. Şahı xanım Nağı xanın yaralarına baxır.

Ardı. Eşik. Müharibə meydanı.

Abbas Mirzə Nağı xanla danışır.

ABBAS MİRZƏ. Yardımçı qoşun səhər çatsa, işi bitirərik.

NAĞI XAN. Ruslarla ermənilərlə yanaşı bir sıra bizim elləri də özlərinə sarı çəkiblər...

ABBAS MİRZƏ. Elə buna görə mən istəmirdim müharibə olsun...

NAĞI XAN. Paşa xanı da göndərmişdilər məni razı salsın...

ABBAS MİRZƏ. Yaxşı ingiltərəlilərin yolunu gedirlər...

NAĞI XAN. Səhərə kimi yardımçı qoşun gəlməsə, işimiz yaşdır...

ABBAS MİRZƏ. Paskeviçə gələn bu qoşunla işim çox çətin olacaq...

NAĞI XAN. Xorasanın topxanası da Marağanın topxanasının köməyinə gəlsə idi keşkə...

ABBAS MİRZƏ. Elə biləsən Azərbaycan qoşunundan başqa qoşunlar yatmışlar ki, Tehran onları bu günə kimi göndərə bilməmiş...

NAĞI XAN. Bəlkə də istəmirlər göndərsinlər...

ABBAS MİRZƏ. Sən də xan, Mirzə Möhsünün sözlərini təkrar edirsən ha!

NAĞI XAN. Buraya sürgün edəndən bu günə kimi heç inanmırdım sözləri düz ola, amma indi...

ABBAS MİRZƏ. əvvəl istəyirdilər öldürələr, amma qoymadım. Sonra Genburun limanına sürgün etmək istəyirdilər, yenə də qoymadım o yana... dedim buraya Borçalılıların yanına gəlsin... bilirdim burada yaxşı təsiri ola bilər...

NAĞI XAN. Kimlər bu işləri görür?

ABBAS MİRZƏ. Qəribə vəziyyətdir... Bu ingiltərəlilər pis vəziyyətdə sarayı ələ keçiriblər... Bir sıra uydurulmuşları da vardır ki, ölkəni bölmək istəyirlər, yalandan bir fars dövləti qurmaq istəyirlər...

NAĞI XAN. Bu ölkə min ildən artıqdır bizimdir, bu asanlıqla pozulmamalıdır.

ABBAS MİRZƏ. Allah özü bu millətə, bu ölkəyə rəhm etsin...

NAĞI XAN. Səhər nə edək?

ABBAS MİRZƏ. Sən bütün elinlə qoşundan ara aç ki, birdən Tehranın köməkçi qoçunu gəlməsə, özümüzü qurtara bilək.

NAĞI XAN. Ölüm qaçmaqdan yaxşıdır...

ABBAS MİRZƏ. Bir ölüm ki, ardınca ölkə də onunla dağılacaq yox, bu ölkəyə, onun bayrağına başı ucalıq gətirən bir ölüm olmalıdır...

NAĞI XAN. Biz qanımızın son damcısına qədər savaşacağıq...

ABBAS MİRZƏ. Mən də ölkəm üçün canımdan əsirgəmərəm, amma qalmalıyam, kömək etməlisiniz ki, təhlükədən qurtarım...

NAĞI XAN. Belə demirdim ki...

ABBAS MİRZƏ. Pusquda yatan başqa hiyləgər adamlar da vardır ki, bulanıq sudan balıq tutmaq istəyirlər... Gərək diri qalıb onların qarşısını alaq...

NAĞI XAN. Mənim qoşunuma çox çətindir ki, uzaqda durub baxalar...

NAĞI XAN. Bu gecə onlarla danışmalıyam...

ABBAS MİRZƏ. De ki, təkcə səhər yox, səhərlərə fikir versinlər...

Gecə. Eşik. Abbas Mirzənin çadırı.

Abbas Mirzə Elçibəy ilə danışmaqdadır. Əsəbi və narahatdır. Elçibəy eşiyə çıxır.

Gündüz. Eşik. Təpə başı.

Nağı xan ilə elin xanları cənuba sarı göz tikiblər, amma xəbər yoxdur.

Ardı. Eşik. Müharibə meydanı.

Ruslar Abbas Mirzənin qoşununu dağıtmaqdadırlar.

Gündüz. İçəri. Xanım nənənin çadırı.

Məğlubiyyət xəbərini Xanıma nənə veriblər, Nənə xanımın yaşlı gözləri.

Ardı. Eşik. Oba.

Elin adamları tək-tək qayıdırlar. Hərə bir yanda oturmuş. Hər yeri sükut bürümüş, elə biləsən, hamı matəm tutmuş. Nağı xanı bir kəslə danışmadan çadıra gəlir. Xanım nənə çadırından çıxır, elin adamlarına say salıb Nağı xanın çadırına keçir.

Ardı. İçəri. Nağı xanın çadırı.

Nağı xan ağlamaqdadır. Xanım nənənin gəlməsi ilə ağlamağını gizlətməyə çalışır.

XANIM NƏNƏ. Bir elin xanı ağlasa, vay o birilərinin halına!

NAĞI XAN. Hər nəyi əldən vermişik...

XANIM NƏNƏ. Elə bir dəfə başını qoyub ölərdin da...

NAĞI XAN. Xanım nənə...

XANIM NƏNƏ. Diri qalıbsansa, bunun bir hikməti varmış... mən demirəm ki, dur toy çal, oyna... amma elə bir iş də görmə ki, müharibə təzədən başlasa, heç kəsdə silah götürmək ruhiyyəsi qalmasın... El ayaq üstdə durmalıdır...

NAĞI XAN. Ana, nə edim. Bir məğlub olmuş, bu gün-səhər cəbhə meydanında yox, bəlkə kağız üstündə taleyi dəyişdirilən elə nə edim axı?

XANIM NƏNƏ. Hər nə Allah istəsə, o olacaq... Allahın qismətinin qarşısında duracaqsansa, buyur, bismillah...

NAĞI XAN. Mən Allahın qarşısında durmaq istəmirəm, amma Tehrandan köməkçi qoşun göndərsə idilər, rusların qarşısında dura bilərdik. Mənim sözüm budur...

XANIM NƏNƏ. Səhəri nə görürsən... Abbas Mirzə bu rahatlığa heç də əl çəkən deyil...

NAĞI XAN. O da təkdir... heç məlum deyil, bu işin ipi-sapı kimin əlindədir ki, vəziyyət belə olub?

XANIM NƏNƏ. Mən nə olub, olmamaqla işim yoxdur... Paşa Yaralı xan istədiyi oğlan olmadı... Mən də südümü haram edərəm ona... Amma səndən umacağım var, bu ili yaşatmalısan. El gələcəyi əldən verməməlidir...

NAĞI XAN. Ələdən verib daha...

XANIM NƏNƏ. Bir kəlmə də danışsan, əlimə tüfəng alıb özüm gedəcəyəm rusların sorağına, bunu istəyirsən???

NAĞI XAN. Məgər mən ölmüşəm ki...

XANIM NƏNƏ. əgər ölməyibsən, dirisən, hələ də elin xanısansa, qalx ayağa, bu elə bir çara qıl... Hamısı dağılmış, pozulmuş...

NAĞI XAN. Mənim anam, axı bu vəziyyətdə mən nə eyləyim?

XANIM NƏNƏ. Ramazan ayı gəlir, bir “Ya Əli” de, eli bu vəziyyətdən çıxart. Ramazanın qarşılamağına apar...

NAĞI XAN. Gərək Mirzə İbrahımı görəm...

XANIM NƏNƏ. Dayan... bu nə vəziyyətdir... bir xan kimi çadırından çıx eşiyə...

Ardı. Eşik. Oba.

Elçibəy atlıları ilə obaya gəlirlər. Çadırdan çıxan Nağı xanın qarşısında atdan düşür, ona sarı gedir. Xanım nənə də çadırdan çıxır.

NAĞI XAN. Yenə hansı vay xəbərini belə ağızı açıq gətiribsən, Elçibəy?

ELÇİBƏY. Nağı xan sağ olsun, hələlik xəbər yoxdur, amma mümkündür ki, bir-iki günə bir xəbərlər olsun...

NAĞI XAN. İstəməz, mənə gələcəkdən xəbər verəsən. De görüm niyə gəlibsən, tez də qayıt get...

ELÇİBƏY. Biz borçalılılar qonaqsevərlikdə adlı-sanlıyıq və ...

NAĞI XAN. Elə eləmə ki, danışmamış yol salam. Canın çıxır danış da...

ELÇİBƏY. Paşa xan dalınızca göndərib, istəyir sizi görsün...

NAĞI XAN. Get de ki, hər kim mənimlə işi var, özü zəhmət çəkib sorağıma gələr...

ELÇİBƏY. Nağı xan, o sizdən böyükdür axı və siz də ...

XANIM NƏNƏ. Bu işlər sənə qalmayıb, get Paşaya de, Borçalı elinin xanı ilə kimin işi varsa, özü gəlsin buraya...

ELÇİBƏY. Salam, Xanım nənə, baş üstdə, buyurduğunuzu deyərəm...

XANIM NƏNƏ. Tez gedin ki, xəbəri ona yetirin... siz niyə matəm tutub oturubsunuz?... səhər Ramazandır... tez Ramazan çadırını qurun... qalx ayağa görüm... tez olun görüm... Xan, Mirzə İbrahım çadırında olmalıdır... ona bir baş vur... Türkan elin qadınlarını çağır mənim çadırıma...

El hərəkətə gəlib, Ramazanı qarşılamaq üçün hərə bir iş görür.

Ardı. İçəri. Oba.

Elin qadınları Xanım nənənin çadırına sarı gedirlər.

Ardı. İçəri. Xanım nənənin çadırı.

Xanım nənə elin qadınları ilə danışmaqdadır.

XANIM NƏNƏ. İndi sizin növbətinizdir, bir iş görəsiniz... elin kişiləri şikəst düşmüşlər. bu zamanda qadınlardır ki, bu şikəstin ağırlığını azaltmağa çalışmalıdırlar... gərək onları adi həyata qaytarasınız... Onlar yenidən canlanıb bu vəziyyəti qəbul etmək üçün gərək bu məğlubiyyəti unudalar... Əvvəlki hallarına qayıdandan sonra işləri təzədən başlaya bilsinlər. Onda elin gücü görməlidir...

ŞAHI XANIM. Ramazan ayı da gəlir, Allah qonaqlığına hazırlaşın...

Gecə. İçəri. Çöl.

Gənclər at çapıb güllə atmaqdadırlar. Rus qoşunu da uzaqdan vəziyyəti gözdən keçirir.

Ardı. İçəri. Nağı xanın çadırı.

Nağı xan ilə Paşa xan danışmaqdadırlar.

PAŞA XAN. Məndən nə umursan, mən eyləyə bilməm elimi rus toplarının gülləsi altına göndərəm. Ki nə olsun, paytaxtda filanülsəltənələr, nəm kimlər ayaqlarını qıçlarının üstünə aşırıb, hərəmxana qadınları onları ovsun, sonra da həm mənim, həm də elimin saqqalına gülsünlər...

NAĞI XAN. Qacar şahzadələrindən söz getmir, ölkədən söz gedir. Bu ölkə azı min il bizim yurdumuz olmuş, yenə də olmalıdır... Bu el ilə başqa elləri İraqdan – Komıcandan, ölkənin mərkəzindən bura göndəriblər ki, sərhədləri qoruya. Kimin yadındadır ki, Borçalı düşmənlə ələ-ələ verə, onlarla ilqarı poza?

PAŞA XAN. Nağı başına papaq keçməsin, bu ruslar heç kəsə rəhm etməzlər və ...

NAĞI XAN. Ölümdən yuxarı yoxdur, var?

PAŞA XAN. Yox, yoxdur, amma haçan və nə üçün?

NAĞI XAN. Şərəf üçün, ölkəyə görə, din üçün ki, kafir camaatın əlinə düşüb haram olmasın, bunlar yetməz?

PAŞA XAN. Bəsdir daha... düzdür... Amma bu o zaman olar, arxan elə bir yerə bağlı olsun ki, o da sənə arxa dursun... sən ki bu ölkənin daşını köksünə döyürdün, nəyə bəs ehtiyacın olanda səs çıxmadı, qoşun göndərilmədi??? Nağı sən hələ də yatıbsan. Mən sənə deyirəm, bu yuxudan oyan... Hətta mən rus qoşununa bəli verməsə idim, ya da başqaları da onlarla əl-bir olmasa idi, yenə də biz məğlub olacaqdıq... Elə fikirləşirsən ki, rus qoşunu elə başını salıb aşağı bu ölkəyə gəlib??? Mənim qardaşım, yox... Həm sarayın içi, həm də ingiltərəlilərlə əl-bir olublar...

NAĞI XAN. Mən heç kəslə işim yoxdur... Biz bu ölkənin sərhədlərini qorumalı idik, mən qorudum, sən yox...

PAŞA XAN. Əlini nə tutdu?

NAĞI XAN. Köməkçi qoşun gəlsə idi ki, biz üstün...

PAŞA XAN. Özünü aldatma, Nağı... O dəfə də üstün gəlsə idi, Paskeviçə köməkçi qoçun gələcək idi, yenə də bizim qoşun əskik gətirəcəkdi... İndi də görürsən ki, onlar qalib gəlin... Mənim bildiyimə görə bu məntəqələr ruslara verilib... Biz də rus çarının vətəndaşı sayılırıq...

NAĞI XAN. Bu ola bilməz...

PAŞA XAN. Deyəndə ki, yatıbsan, bunlara görədir də...

NAĞI XAN. Abbas Mirzə qəbul etməz...

PAŞA XAN. Bir məmləkətdə şahı məcbur edən yerdə vəliəhd nə edə bilər???

NAĞI XAN. Bu heç ola bilməz, Paşa xan.

PAŞA XAN. Gec olmadan əlini ver qoyum Paskeviçin əlinə... Çarı Rusiyanın zabiti olursan... elə güclü qüvvə ki, ondan özün, həm də elin üçün istifadə edəsən... deyərəm bir-iki kəndi sənə bağışlayarlar və...

NAĞI XAN. Birincisi bu ki, mən istəsə idim, qabaqcadan da mənə kənd verirdilər, ikincisi də, yüz dənə Çar Rusiyası kimiləri ölkəmin bayrağı altında olub nökərlik etməlidir, mən yox...

PAŞA XAN. Gözəl sözlər deyirsən... Amma daha vaxtı ötüb... haqqında danışdığın ölkə məğlub olub daha, sən də yer-göy arasında asılı qalıbsan. Bir az da yubansan, başı üstdə yerə dəyəcəksən. Bunu da bil ki, yerə dəyəndən sonra daha ayağa qalxıb durmağı mahaldır...

NAĞI XAN. Buna dözüb görərik ki, kim ayaqları üstdə durub, kim yerə yıxılacaq...

PAŞA XAN. Mən sənin yerə dəymənin heç istəməm, amma bilirəm başına gələcək...

Paşa xan çadırdan çıxır. Xanım nənə gəlir. Nağı xan başını Xanım nənənin dizi üstdə qoyub yavaş-yavaş ağılamağa başlayır. Xanım nənə çox çalışır ağılamasın.

NAĞI XAN. Bitdi, hər nə bitdi... Borçalılar bütün elləri ilə rus qarabaşı olmuş... Hər nəyimiz getdi əldən... Bundan belə əcnəbinin nökəri olub nə desələr, baş üstdə deyək... Bundan belə onlar ağa, biz nökər olacağıq... hər nə...

XANIM NƏNƏ. Hər zaman dünya başa çatsa, bir xan da ümidsiz ola bilər onda, sən elinin ümidini üzməməlisən... Bütün el sənə baxır görsün ki, nə edəcəksən... Sən istəsən, yenə həmən ayağın üstdə dura bilərsən, həm də eli qurtara bilərsən...

NAĞI XAN. Bundan artıq bədbəxtlik nə olar??? Mənim üçün dünyanın sonu çatmış...

XANIM NƏNƏ. Nağı bu günə kimi heç olmamışdı, mən ağzından vurum, amma bu arvad-arvad sözlərinin dalın tutmaq istəsən, vuraram, pis də vuraram...

NAĞI XAN. Ruslar vurmuş, ondan pis də ellərin başqa  xanları Rusiya hakimiyyətini qəbul etməklə vurublar, sən də vur. Daha önəmli deyil...

XANIM NƏNƏ. Mən vururam, buna görə yox ki, onlar vurub. Buna görə vururam ki, Borçalı xanı heç kəsə yol verməməlidir ki, vursun onun ağzından...

Xanım nənə Nağı xanı şillə ilə vurur. Nağı xan özünə gəlir, Xanım nənəyə baxır, Xanım nənənin əllərini öpür.

Ardı. Eşik. Oba.

Şimali torpaqların Rusiyaya verilməsi xəbəri ağız-ağıza gəzməkdədir.

Ardı. İçəri. Kəndə Paşa xanın evi.

Paşa xan ilə Rüstəm rus komandirləri ilə qonaqlıqdadırlar.

Gündüz. Eşik. Oba.

El iftara hazırlanır. Hamının gözündən kədəri, qəmi, səbirsizliyi duymaq olar.

Ardı. Eşik. Çöl.

Gənclərin hərəsi bir tərəfdə bir ağac altında özünü yuxuya vurmuş. Tüfəngləri ağacdan asmışlar. Nağı xan atla sürətlə keçir, ağaclara sarı bir neçə güllə sıxır. Gənclər tovla yerlərindən qalxıb səngər tuturlar. Nağı xan yenə də güllə atır. Sonda yaxınlaşıb hamısının üstünə çığıraraq deyir ki, hamı yığışsın.

NAĞI XAN. Borçalılılar məğlub olsalar da, daima hazır olmalıdırlar... Hələ ki heç nə dəyişməmiş, bir şey olsa da, siz özünüzü o yola vurmamalısınız...

Ardı. İçəri. Rüstəmin çadırı.

Rüstəm özünün ovçuluğa getməyə hazırlayır.

Ardı. Eşik.

Gecə. İçəri. Ramazan ayının çadırı.

Mirzə söhbət edir.

MİRZƏ İBRAHIM. Çox pis gecələri, günləri keçiririk. Hamımız da bilirik ki, qarşılaşdığımız vəziyyət daha heç kəsdə dil-damaq qoymamış. Bu təbidir, amma Allahın qonaqlıq ayından da qafil olmamalıyıq. Bu ayda boynumuzda olan vacib ibadətlərə diqqət yetirməliyik... Tərsinə bu ay gərək məğlubiyyət kədərini bizdən silməyə kömək etməlidir. Bizim vücudumuza yenidən qüvvə aşılamalıdır. Biz bu bərəkətli ayda fikirlərimizi islah etmək üçün Allahdan yardım istəməyə ehtiyacımız vardır...

Gecə. Eşik. Oba.

Səhər hava hələ işıqlanmamış vaxtdır. Nağı xan ilə Ağa Ziya obadan uzaqlaşmışlar, Mirzə İbrahım ilə Kazım xan Bəylərbəyini yola salırlar.

NAĞI XAN. Vəziyyətdə yaxşıca göz olsun. İstəmirəm bir kəs belə xəbəri olsun... Tez qayıdarıq...

KAZIM. Baş üstdə... neçə gün sürər???

MİRZƏ İBRAHIM. İşlərin necə gedişinə qalıb...

AĞA ZİYA. Demək olmaz...

NAĞI XAN. Çalışarıq çox uzatmayaq...

MİRZƏ İBRAHIM. Allah amanında...

KAZIM. Allaha tapşırdım...

Nağı xan ilə Ağa Ziya sürətlə uzaqlaşırlar. Mirzə İbrahım dəstamaz alır.

MİRZƏ İBRAHIM. Nigaran olma, Allah nə istəsə, o olacaq...

KAZIM. Mirzə əzan olub?

MİRZƏ İBRAHIM. Gedirəm əzan deyəm... oğlum, namaz qılıb dua etmək ən yaxşı yoldur...

Ardı. İçəri. Xanım nənənin çadırı.

Mirzə İbrahımın əzanın səsi gəlir. Xanım nənə namaz qılmaqdadır.

Ardı. Eşik. Oba.

Mirzə İbrahım çadırından çıxmaqdadır. Vurğun tələsik dəstnamaz alır. Gün təzə çıxmış. Mirzə Vurğuna günü göstərib gülümsəyir. Vurğun tovla çadırına keçir.

Ardı. İçəri. Rüstəmin çadırı.

Rüstəm hələ də yatmaqdadır.

Ardı. Eşik. Müxtəlif yerlər.

Adi həyat başlayır, amma üzlərdən kefsizliyi sezmək olar.

Gecə. İçəri. Ramazan ayının çadırı.

Mirzə İbrahım danışır.

MİRZƏ İBRAHIM. Mövla Əli 25 il nə üçün sükut edib dadışmadı? Yolu yox idi, onun olub-olmamağı dinindən asılı idi. Bu dövrənin də vəziyyəti elə şəkildə idi ki, bir söz desə idi, ya da bir iş görsə idi, demək olar təzə ayaq tutmuş islam hökumətinin sarsılmasına səbəb olacaqmış. O da heç zaman bu istəməzmiş, bu dünya ilə onun hakimiyyəti onun yanında dəyərsiz bir şey idi, sonra da qəbul etdi Allah tərəfindən idi ki, müsəlmanların hökumətini qəbul etsin...

Əli Yaşarı qulağına nə isə bir şey pıçıldadı, Mirzə də duydu.

YAŞAR. Əli, sözün varsa, de Mirzə eşitsin, cavabını da versin...

MİRZƏ İBRAHIM. Yaşar, bir xəbər var?

YAŞAR. Elə biləsən Əlinin bir sualı var ki...

VURĞUN. Qəti bilirəm, oturun Mirzə Möhsünün kitabların oxuyub, indi istəyir onların üzündən bir şeylər desin ki...

MİRZƏ İBRAHIM. Əli, niyə özün demirsən ki, nə olub?

ƏLİ. Elə bir şey deyil, Ağa Mirzə... Amma belə nəzərə gəlir ki, Mövla Əli hökuməti qəbul edəndə millət evinin qabağına toplanmışdı və ondan bunu istəmişdi. Peyğəmbərin özü kimi Mədinə əhli istəməyincə Peyğəmbər Hökumətdən söz etmirdi, ya da İmam Hüseyn kimi, Kufə əhli məktub yazmasa idi, o Kufəyə sarı getməzdi, o gördü ki, kufəlilər islami hökumət qurmaq istəyirlər getdi...

MİRZƏ İBRAHIM. Lap düzdür, elə biz də bunu deyirik ki, Onlar Allah tərəfindən imam idilər, hökumətləri də Allah tərəfindən gəlmə idi, amma millət istəməsə idi yox. Əlbəttə öncə milləti yetirməlisən ki, bilsin kimi istəyəcək, kimi istəməyəcək... Elə o hadisələrdə göründü ki, millət neçə dəfə fikrini dəyişdi. Müaviyə də elə bu vəziyyətdən istifadə edirdi, özünü hakim kimi tanıtdırmaq istəyirdi. Bu da buna görə idi ki, Şam əhlini aldada bilmişdir... İmam Həsən millətə görə , islama görə barışmadımı? Niyə barışdı. Bu millət idi ki, sonra öz yanlışını başa düşdü, amma daha gec idi...Bəs indi millətin istəyi mühümdür, amma gərək qabaqcadan hazırlaşdırılsın... İndi bu mübarək gecələrdə Həzrəti Əli və ədalətli hökuməti haqqında danışacağıq...

Gündüz. Eşik. Yol.

Nağı xan ilə Ağa Ziya güneyə sarı getməkdədirlər, Araz qırağına çatmışlar, bir neçə rus əsgəri körpü başında durub keşik çəkirlər. Nağı xan ilə Ağa Ziya çevikliklə rus əsgərləri ilə yaxalaşıb nə isə körpüdən keçirlər. Körpü qırağına balıq tutan uşaqlar onlara əl edirlər. Əsgərlər uşaqları qovalayıb onların tutduqları balıqları suya atırlar.

Gecə. İçəri. Ramazan ayının çadırı.

Mirzə söhbət edir.

MİRZƏ İBRAHIM. Hökumətin şəriliyi millətin istəyinə bağlıdır...

RÜSTƏM. Belə olsa, onda ellərin bir çoxu rusları qəbul edir...

MİRZƏ İBRAHIM. Birinci bu ki, bu ellər məğlub olandan sonra ruslara baş əyiblər, ikincisi, ruslar bizim yurdumuzu qəsb ediblər, bunun da hökmü fərqlidir...

ƏLİ. Biz rusları istəməsək, onlarla savaşmalıyıq...

HAMI BİRLİKDƏ. Savaşarıq...

MİRZƏ İBRAHIM. Biz indi məğlub olmuşuq, gərək elə bir zamanı gözləyək ki, qüvvəmizi çoxaldıb Allahın köməyi ilə əldən verilən torpaqları yenidən geri qaytara bilək. Bu da tədbirlə olmalıdır, yoxsa, qırılmaqdan, ellərin məhv olmasından başqa bir səmərəsi olmayacaq...

SABİR. Düşmən əlində ölmək torpaqlarımızın qəsb edilməsindən yaxşıdır...

MİRZƏ İBRAHIM. Düzdür, amma şəhid olmağın da bir təsiri olmalıdır axı... Biz ata-babamızın yurdunu qorumağa can atdıq, çoxlu qanlar tökdük, qanımızda töküldü, lazım olsa, yenə də bu işi görərik. Amma hələ gözləməliyik, Allah deməmiş ki, boş yerə can verin, gedib vətən uğrunda şəhid olmağın da şərtləri vardır...

Ardı. Gecə. Eşik.

Əli ilə başqa gənclər gecə rus qoşununa hücum etmişlər.

Gündüz. İçəri. Rus komandirinin çadırı.

Rus komandiri ilə Paşa xan danışmaqdadır.

Gündüz. Eşik. Çay qırağı.

Əli qurd balaları ilə dümük olub, Vurğun ilə Yaşar Camışları suya salıb yuyaraq qəmli bir mahnı oxuyur:

Vətən dediyin imanım mənim,

Namusum, şöhrət, vicdanım mənim...

Rüstəm atla keçir, Əli onu görcək ağac altında uzanır, özünün yuxuya vurur.

RÜSTƏM. Deyirəm axı, o fil burnundan düşmüş xalaoğlunuz camış yumaz! Bəlkə də gecə yatmamışdır ki, indi yatsın?

VURĞUN. Rüstəm xan, Əli səhər azanından eşiyə çıxmış, inəkləri çölə gətirib işlərin də görmüş. Mən elə daim yuxuya...

YAŞAR. Yuxuya qalır, mən bədbəxt də gərək köməyinə gələm, axı bizim bu xalaoğlu o qədər əl-ayaqsızdır...

RÜSTƏM. Mən rus qoşunun içinə gedirəm, siz gəlib onlardan savaş üsullarını öyrənmək istəmirsiniz?

VURĞUN. Yenə də Xanın gözü uzaq gördün, rusların sorağına gedirsən...

RÜSTƏM. Məgər xan hara gedib?

VURĞUN. Məgər xəbərin yoxdur?

RÜSTƏM. Dağkeçisi ovuna getmişdim...

YAŞAR. Deyirlər ki, xan dağa-daşa üz tutub...

RÜSTƏM. Xan qəbul edincə ki, ruslara üstün gəlmək olmaz, bir-iki il çəkər...

YAŞAR. Neçə il keçsə də, xan yenə də qəbul etməz ki, ölkəsinin bir qismini ruslara versin...

RÜSTƏM. Əlindən bir iş gəlməsə, özü rusları təzə sahibləri kimi qəbul edər...

VURĞUN. Rüstəm xan olmasa idin, deyərdim ki, ağılını əldən veribsən ki, belə danışırsan...

RÜSTƏM. Elə mən deyən olacaq, şəkk etməyin...

YAŞAR. Biz xandan asılıyıq, gözləyirik görək o nə deyir...

RÜSTƏM. Vurğun bax bir, qayıdanda Nənə xanıma de ki, mən kəndə gedirəm, Türkana desin ki, nigaran qalmasın...

VURĞUN. Allah amanında...

Rüstəm uzaqlaşır. Əli yaxına gəlmişdir.

YAŞAR. Getdi Xanın getmə xəbərini Paşa xana versin...

VURĞUN. Türkan nigaran olmaya... yox ki, səndən o qədər xoşu gəlir, elə indi nigaran olar...

YAŞAR. Allah eyləyə ayağı rus qoşununa çatan kimi tutalar...

VURĞUN. Hələ bilmir ki, oranı vəziyyəti dünən çox qarışıq idi...

Əli onlara qoşulmuş.

ƏLİ. Nə deyirdi?

YAŞAR. Bilmirdi ki, xan üz tutub dağ-daşa...

ƏLİ. İndi bu tovla hara getdi?

VURĞUN. Elə biləsən kəndə gedir, amma yolunu  dəyişdi...

ƏLİ. Gedək Bəylərbəyinə xəbər verək...

YAŞAR. Vurğun sən davam et, mən ilə Əli gedirik Kazım xan bəylərbəyinin yanına...

VURĞUN. Uşaqlardan bir neçəsini mənim köməyimə göndərin...

ƏLİ. Yaxşı, sənin də gözlərin mənim qurd balalarında olsun ki, uşaqlar incitməsin...

VURĞUN. Yaxşı böyüyürlər ha...

ƏLİ. Heç istəmirəm rusların kölgəsi başları üstündə olsun...

YAŞAR. Arxayın ol, belə qalmayacaq, düzələcək. Biz getdik...

Ardı. Eşik. Yol.

Rüstəm atı çaparaq uzaqlaşır.

Ardı. Eşik. Oba.

Əli ilə Yaşar Kazım xan bəylərbəyinin çadırından çıxırlar.

Ardı. İçəri. Bəylərbəyinin çadırı.

Kazım qardaşı Mehdi xanla danışır.

KAZIM. Düzdür ki, Paşa xan atamızı ruslara satmaz, amma mümkündür ki, onun getdiyi xəbəri versə, onlar elə bir iş görərlər... bu da bizə çoxa başa gələ bilər...

MEHDİ XAN. Ruslara deməsə də, özü birdən istəyər bir iş görsün ki, başqa ellərə bildirsin ki, indi o ellərin böyüyüdür...

KAZIM. Nə edək?

MEHDİ XAN. Unutma ki, indi elin məsuliyyəti sənin boynundadır, xan da səndən istəmiş muğayat olasan...

KAZIM. Sən fikirləşirsən ki, bir kəs buna şəkk etsin?

MEHDİ XAN. Elin özündən yox, amma mümkündür ki, Paşa xan eşikdən işi korlasın...

KAZIM. El ayıq olsa, onlar heç nə edə bilməzlər...

MEHDİ XAN. Eli hazırlamalıyıq...

KAZIM. Mirzə İbrahım il, ayrı xanlarla da məsləhətləşək görək nə edəcəyik?

Gecə. İçəri. Ramazan ayının çadırı.

Mirzə İbrahımın sözləri qurtarmış. Elin adamları çadırdan çıxır. Bəylərbəyi ilə Mehdi xan, ağsaqqallar ilə xanlar qalmışlar.

MİRZƏ İBRAHIM. Yaxşı, Kazım qalmalılar qaldılar, sözlərini de...

KAZIM. Vəziyyət bizim fikirləşdiyimiz qədər də pis deyil, amma bu da olmaz ki, hər nəyi başına buraxasan, muğayat olmayasan, xana bizə, böyükləri güvənmiş...

MİRZƏ İBRAHIM. əvvəl Allah, ikinci sizin ayıqlığınız başımızı ucaldacaq...

MEHDİ XAN. Ağa Mirzə indi nə edək?

MİRZƏ İBRAHIM. Gecələr artıq muğayat olmalıyıq...

KAZIM. Gözətçiləri çoxaldarıq...

MİRZƏ İBRAHIM. Gündüzləri də bir-birdən uzaq olmayın... vacib bir iş olmadan heç kəs uzaq yerə getməsin... lazım olsa da, tək getməyin...

MEHDİ XAN. Hamıya tapşırılır...

KAZIM. Mən xan ilə Ağa Ziyadan nigaranam...

MİRZƏ İBRAHIM. Allaha bel bağla... uşaq deyillər ki...İnşallah əlidolu gələ bilərlər...

MEHDİ XAN. Ruslara bu hücum ki, edilib indi onlar yaralı ilan kimidirlər, bir fürsət axtarırlar əvəzin açsınlar...

MİRZƏ İBRAHIM. Kazım, hər bəylərbəyi elə bir gün xan olar, xan da elin atası kimidir... Ata oğullarını tanımasa, onları dolandıra bilməz...

Gündüz. İçəri. Təbriz hökumət mərkəzi.

Abbas Mirzə, Nağı xan və Ağa Ziya oturub danışmaqdadırlar.

ABBAS MİRZƏ. Hədələyiblər, Tehrana kimi gəlib paytaxtı da alacaqlar...

NAĞI XAN. Demək bu məmləkət bu qədər bədbəxt olub ki, əcnəbilər qoşunları ilə Təbrizə kimin – lap böyük şəhərinə kimi gəlmiş, indi də hədələyir ki, onun istəklərini yerinə yetirməsələr, paytaxtda kimi basıb döyüb alacaq?

ABBAS MİRZƏ. Bir millətə bədbəxtlik üz gətirəndə hər tərəfdən gətirir... Bizim müşkülümüz budur ki, saray elə vicdansız adamlarla doludur ki, nə dinləri, nə məram, nə də məsləkləri vardır, ancaq öz istəklərinə qovuşmağı düşünürlər. Bu ölkə dağılmaqdadır, heç nə də etmək olmur.

AĞA ZİYA. Yəni biz də oturub ölkənin lap gözəl yerlərinin ayrılmasına tamaşa edib səsimiz çıxmasın?

ABBAS MİRZƏ. Tədbirlə hərəkət etməliyik. Birincisi gərək saraya sızan şəxsləri axtarıb tapaq, sonra onları cəzalandırandan sonra qoşunu sahmanlayıb ruslarla savaşaq...

NAĞI XAN. O zamana qədər yeni bölünmüş tərəflərdəki elatları necə olacaqlar?

ABBAS MİRZƏ. Mən deyənə kimi hazır olmalıdırlar...

AĞA ZİYA. Daha qulluğuna çatdırmaq lazım deyil ki, ellərin bir çoxu rus hakimiyyətinə baş əymişlər...

ABBAS MİRZƏ. Belə olmasa idi ki, ruslar bizə qələbə çalmazdılar...

NAĞI XAN. İndi yavaş-yavaş Mirzə Möhsünün sözlərini təzə başa düşürəm ki, deyirdi, sərhəddən qabaq elinin qayğısına qal...

ABBAS MİRZƏ. Nə demək istəyirsən?

NAĞI XAN. Əgər ruslarla bir daha savaşmaq üçün fərmanınızı dalı atsanız, eli götürüb gəlməliyəm, mənim elim rus bayrağı altında nəfəs çəkə bilməz...

AĞA ZİYA. Bu bizə qalan bircə yoldur...

ABBAS MİRZƏ. Keşkə bütün ellər sizin kimi düşünə idi...

Ardı. Eşik. Çöl.

Bir neçə nəfər çoban Bəhramın başına tökülüb onu tuturlar.

ÇOBAN BƏHRAM. Buraxın məni, buraxın... loğma haramlar Borçalı davarlarından oğurlamaq istəyirsiniz... bədbəxtlər, bu iş ola bilərmi?... kəndi keçmədən Borçalı atlıları gəlib dədənizi yandırarlar... buraxın məni...

BAŞÇI. Kəs səsini görüm, kim istəyir davar oğurlasın indi...oturdun... Nağı xan haradadır?

ÇOBAN BƏHRAM. Xan??? çadırında olmalıdır da...

BAŞÇI. Yola gəlmədin ha, hamı bilir gedib...

ÇOBAN BƏHRAM. Hamı bilirsə, bəs niyə soruşursunuz?

BAŞÇI. Bizə dil tökmə, dilini xirtdəyindən çıxararam ha, de görüm, hara gedib?

ÇOBAN BƏHRAM. Axmaq adam, mən çobanam, bəylərbəyi deyiləm ki, biləm xan haradadır...

BAŞÇI. Borçalı camaatında gizli söz olmaz, arxayınam ki, sən indi bilirsən o haradadır...

ÇOBAN BƏHRAM. Həyə... düzdür ki, borçalılılarda sözlər gizlin qalmaz, hamı gec-tez bilər nə xəbərdir, ancaq bu elin öz arasında olar, eldən eşiyə xeyri olmaz...

BAŞÇI. Xeyrin olmazlığını canını almaqla göstərərəm... Bu haramzadəni vurun...

Çoban Bəhramı vururlar.   

Ardı. Eşik. Oba.

Çobanın cəsədini obaya gətiriblər. el bir-birinə dəymiş, hamı yaslıdır. Əhya gecəsidir.

Ardı. Eşik. Oba.

Paşa xan obaya gəlmiş, Kazımla danışır.

KAZIM. Xan ova getmiş...

PAŞA XAN. Hara gedibsə, görməliyəm...

KAZIM. Gələn kimi deyərəm...

PAŞA XAN. O gəlincə siz də yerinizdə dinc oturun, ruslar çox narahatdır, əgər o gecəki iş təkrar olsa, elin canına tökülüb böyük-kiçiyə rəhm etməzlər, özünüzün fikrində deyilsiniz, barı arvad-uşağınıza rəhm edin...

KAZIM. Bizim işimiz deyildi...

PAŞA XAN. Mən buna inanmıram, ruslar necə inansın, hər halda mən eli qurtarmaq üçün də olmuşsa, bir-iki nəfərin əlindən tutub onlara verməliyəm...

KAZIM. Xan harada olsa, gərək indi tapıla, gözləyin cavabınızı ondan alın...

Xanım nənə onlara qatılır. Kazım Xanım nənənin işarəsi ilə onlardan ayrılır.

PAŞA XAN. Salam, bir neçə gün də gəlin kəndə, evin qapı-bacası sizi gözləyir...

XANIM NƏNƏ. Harada olsa, gələr...

PAŞA XAN. vəziyyət heç yaxşı deyil, ruslar gecə onlara saldıranların dalısıncadırlar...

XANIM NƏNƏ. Qonaqlığa gəlməmişlər ki, bu torpaq müqəddəsdir. Onlara de ki, çox çətin işdir, bu rahatlıqla bu torpaq üzrə qədəm atalar, bir kəsin də işi olmaya...

PAŞA XAN. Mənim anam, sən belə desən, onda başqalarından nə ummaq olar?

XANIM NƏNƏ. Bu eli Yaralı sənə tapşırmamış ki, ürəyin çəkdiyi kimi dolandırasan. O diri olsa idi, qanının sonuna qədər savaşardı...

PAŞA XAN. Zamana dəyişmiş, mən çarların gücündən vaz keçib, onlarla savaşa girə bilməm... Özümü dəliliyə vurub bir eli qurban versəm, yaxşı olar?

XANIM NƏNƏ. Hamınız əl-ələ versə idiniz, indi özgə bayrağı altında olmazdınız... Ölməyiniz bundan yaxşı idi...

PAŞA XAN. Düşünülməmiş hərəkət edə bilməzdik...

XANIM NƏNƏ. O zamandan ki, çadırını bir kənd evi ilə dəyişəndən sonra özün də dəyişibsən...

PAŞA XAN. Adamın torpağı sarayı şahının ixtiyarında olmayan bir hökumətin əlində olmaqdan savayı, güclü bir ölkənin əlində olmağı yaxşıdır...

XANIM NƏNƏ. Müqəddəs torpaq diri qalmaq üçün yekə-yekə sözlərlə özgəyə təslim olmaq yerinə qan istər...

PAŞA XAN. Arada bu sözlər gəzincə, vəziyyətin yaxşı olmasına arxayın ola bilmərik... Mən gedirəm, Nağı gələndə deyərsən, ya məni görsün, ya da xəbər verər, mən gələrəm...

Gündüz. Eşik. Təbriz.

Nağı xan ilə Ağa Ziya Təbrizdən çıxmaqdadırlar.

Gecə. Eşil. Araz qırağı.

Bir çoban Nağı xan ilə Ağa Ziyanın atlarını haylayır ki, körpüdən keçsinlər. Atların biri körpüdən keçir, amma o birini güllə ilə vururlar. Çoban əsgərlərin başını qatmaq üçün baş-gözünə çalıb hay-küy salır, Nağı xan ilə Ağa Ziya körpünün altından özlərini o biri yana çatdırırlar... Əsgərlər çobanla uğraşırlar. Körpüdən keçən atı Nağı xan tutur və Ağa Ziya ilə yola düşürlər. Əsgərlərdən biri başa düşür.

Gündüz. Eşik. Yol.

Birdən neçə nəfər Nağı xan ilə Ağa Ziyanın başına tökülürlər və onları tutmaq istəyirlər. Nağı xan onlarla əlbəyaxa olur. Uzaqdan rus saldatları gəlirlər.

NAĞI XAN. Ziya sən get... Get elə sarı... Mən də özümü çatdıraram... məndən xəbər olmadı, tutuldum eli Paşaya tapşırmayın...

AĞA ZİYA. Birlikdə gedərik...

NAĞI XAN. Sayları çoxdur... bir atla əllərindən qurtulmaq olmaz... Paşa da belə fürsətin pusqusundadır... sən get...

AĞA ZİYA. Gəlməsən, dalınca gələrik... Bizi gözlə...

Ağa Ziya ata minib sürətlə uzaqlaşır... Nağı xan da onlarla vuruşur.

Gecə. İçəri. Zindan.

Nağı xanı bağlayıblar.

Gündüz. Eşik. Oba.

Səhər tezdir. Ağa Ziya obaya gəlmiş və özünü Mirzə İbrahımın çadırına çatdırır.

Kat və buraya gedilir:

Ardı. İçəri. Mirzə İbrahımın çadırı.

Mirzə İbrahım, Ağa Ziya və Kazım danışmaqdadırlar.

AĞA ZİYA. Heç inanmıram əllərindən qurtulub qaça... bir iş görməliyik...

MİRZƏ İBRAHIM. Qurtarmağı üçün bir iş görülməlidir, amma heç kəs bilməməlidir, o da elə adam deyil ki, özünü tanıtdıra. Bilsələr ki, Abbas Mirzənin görüşündən gəlir, dədəsini yandırarlar...

AĞA ZİYA. Xan deməz kimdir... arxayınam...  Amma onlar da bu rahatlıqda ondan vaz keçmələr...

KAZIM. Yaxşı oldu ki, bu yaxınlarda sizi tutmadılar. Onlar kim olduğunu bilincə biz dalısınca gedərik... qəti rusun ikinci qoşunu imiş...

AĞA ZİYA. Arxayınam Arazdan bizi izləyirdilər... Amma qoşunları Arazın bu tayında olmalıdır, Çünki Naxçıvan ruslara verilməmiş...

KAZIM. Verilməmişsə, qoşunları Araza kimin niyə getmiş bəs?

AĞA ZİYA. İstəyirlər, şaha güc gətirsinlər ki, onlara bundan artıq boyun əysin...

MİRZƏ İBRAHIM. Eşitdiyimizə görə saray ona güc gətirir, daha rusların da oraya qədər getməsi lazım deyildir... Bu xəmir çox su aparar... Biz ilişmədən özümüzə bir fikir qılmalıyıq... Nağı yubansa, Paşa biləcək...

KAZIM. Xəbəri olsa, bədbəxt olacağıq...

AĞA ZİYA. İş oraya çəkməməlidir... Mirzə, deyə bilərik Nağı xan haca gedib?

MİRZƏ İBRAHIM. Nə üçün yox, deyin əvvəl İmam Hüseynin ziyarətinə getmiş, dalısınca da Qurban bayramıdır, o da Məkkə ilə Mədinəyə getmək istəyirdi... Elə məsləhət də budur...

AĞA ZİYA. Paşa xan Xanım nənənin ağzından eşitməsə qəbul etməz...

KAZIM. Ayrı bir adamın da xəbəri olmalıdır?...

MİRZƏ İBRAHIM. Hələ yox, heç kəs, bilməli adamlara vaxtında deyiləcək...

AĞA ZİYA. Xan yoxdur, canıma qorxu düşüb...

MİRZƏ İBRAHIM. Kişi, belini Allaha bağla... bu gecə el üçün çox önəmlidir... Səhər də ki, Fitr bayramıdır və Allahın günüdür...

KAZIM. Özüm bir neçə nəfərlə gedib qurtararam...

MİRZƏ İBRAHIM. Sən yox, qal elin yanında... Ziya, ruslar haralarda ordu vurublar?

AĞA ZİYA. Xanı tutan yerdə, elə biləsən, üç yerdə...

MİRZƏ İBRAHIM. Keşkə xan elə o birincində ola...

Ardı. Eşik. Oba.

Fitr namazı qılınır.

Gecə. Eşik. Təpə başı.

Mirzə İbrahım ilə Kazım gözləyirlər. Neçə atlı yoldan yetişməkdədirlər. Mirzə İbrahım ilə Kazım onlara sarı gedirlər.

Ardı. Yol.

Atlılar Mirzə İbrahımla Kazıma çatmışlar.

MİRZƏ İBRAHIM. Salam, yorulmayın... Xoş xəbər olasan, Ziya...

AĞA ZİYA. Salam... sağ olasan, Mirzə... rusların iki ordusuna baş çəkdik, bir-iki gözətçilərini tutduq, sorğu-sualdan sonra bəlli oldu ki, oralara heç kəsi aparmamışlar. Bir Zabitlərini də tutduq. O da dedi ki, mümkündür, üçüncü orduya aparalar...

KAZIM. Siz nə etdiniz?

AĞA ZİYA. Sənin fikrincə, on dənə gənc ilə rus qoşunun ortasına şığıyacaqdım?

MİRZƏ İBRAHIM. Həmişəlik belə saxlamayacaqlar ki... ellə içrə gəzdirib kim olduğunu öyrənəcəklər, o qaçan yoldaşının da hansı eldə, hansı kənddə gizləndiyini bilməlidirlər...

AĞA ZİYA. Dözməkdən başqa yolumuz yoxdur...

Kazım ağlamağa başlayır.

MİRZƏ İBRAHIM. Bu nə vəziyyətdir... böyük kişi, Allaha bel bağla... Nağı elə bir iş görməz, eli başı aşağı ola... Allahın ümidi ilə, özünün gücü ilə bir çara tapılıb qayıdar, Bu vəziyyəti də dəyişdirər. Kişi qalx... eldə heç kəs danışmaz... Kazım bir neçə nəfəri Əlinin dalısınca göndər, tapşır, yalnız uzaqdan göz altına alsınlar. Mehdi də onlara başçı getsin... Tapşır, ordudan çıxarmayınca bir iş görməsinlər...

AĞA ZİYA. Mirzə, mən Paşa xandan nigaranam...

MİRZƏ İBRAHIM. Bir məsləhəti toy yola salıb hamını məşğul edərik, onda onlar da belə düşünərlər ki, pis xəbər yoxdur, Nağı gəlincə hələ məşğul etmək olar...

Gündüz. Eşik. Oba.

Eldə toy tutmuşlar. Türkan da nigarandır. Gözü Əlini axtarır. Rüstəm də gözaltı Türkanı süzməkdədir. Əlinin yoxluğunu duyur, kimdən soruşursa, xəbərsizdir, çox uğraşır.

Ardı. Eşik. Dağlıq.

Vurğun dalbadal hay salır. Yaşar bir az uzaqda ağac kölgəsində uzanaraq mürgüləyir. Hərdən də qulağındakı pambıqları qurdalayır.

Vurğun yorulmuş və Yaşarın yanında əyləşir.

YAŞAR. Nə oldu, boşaldın ya yox?

VURĞUN. Mən nə qədər bədbəxtəm...

YAŞAR. O olmasın, başqası, sənə ki, fərq etməz...

VURĞUN. Axı necə fərq etməz...

YAŞAR. Çün axı bilmirsən, eşq nədir...

VURĞUN. Axı baba, mən də adamam...

YAŞAR. Paho...

VURĞUN. Paho. Dərd...

YAŞAR. Çox sağ ol...

VURĞUN. Canın sağ olsun... deyirəm elə də pis olmadı ha...

YAŞAR. Nə?

VURĞUN. Bu ki, mənimlə Şənnazın toyu baş tutmadı...

YAŞAR. Niyə?

VURĞUN. Gördün ki, yasa bənzəyirdi... Heç kəs sevinmirdi, toy havasına oxşamırdı...

YAŞAR. Yaxşı, bu təbiidir, Gülüstan müqaviləsindən sonra hamı yalnız nəfəs çəkir, yaşamır ki...

VURĞUN. El matəmə bürünüb...

YAŞAR. Allah bu ruslara lənət eləsin!!!

VURĞUN. Beş... mən istəyirəm, toyumda savaşdan qabaqkı kimi çalıb-oynamaq, oxumaq olsun...

YAŞAR. Yaxşıdır... Yaxşı özündən rahatca razılaşdın...

VURĞUN. Ö canın üçün... Mənim toyumda bütün el çalıb-oxumalıdır...

YAŞAR. Biz məğlub olmuşuq, Vurğun, daha heç vaxt keçmiş kimi olmaz...

VURĞUN. Xan demişdir ki, birədilik rusların əlinin altında olmağa heç zaman razı olmayacaq...

YAŞAR. Xan təkdir... başqa ellər bizimlə deyil...

VURĞUN. Abbas Mirzə kömək göndərsə, iş düzələr...

YAŞAR. Ümidim var belə olsun...

VURĞUN. Elə bir gün göndərəcək...

YAŞAR. Xan qayıtmayınca demək olmaz, nə olacaq...

VURĞUN. Düz deyirsən, Xan gələr, işimiz bəlli olar... Yaşar gəl bir iş görək...

YAŞAR. Nə işi?

VURĞUN. Bax... Sənin Solmazın var, Ziya dayı da deyib on səkkiz yaşı bitməmiş ərə verməz... Əli də elə adama aşiq olub ki, işi bir az çətindir, bu tezliyə də evlənə bilməz... qalıram mən... Mən də ki, bu pis şansımdan sağ-əməllisini tapa bilmirəm...

YAŞAR. Mis-mis Mustafa deyincə de görüm nə deyirsən?

VURĞUN. Deyirəm gəlin bir-birimizlə bir ilqar bağlayaq...

YAŞAR. Nə ilqarı?

VURĞUN. Üçümüz də bir gündə evlənək...

YAŞAR. Elə bir dəfə de, biz də sənin  kimi evlənməkdən əl çəkək də?

VURĞUN. Beləliklə hər üçümüz işlərimizdə bir-birimizə kömək edərik...

YAŞAR. Yaxşı məni palanlayırsan...

VURĞUN. Əli qəbul etsə, sən də razı olarsan?

YAŞAR. Əli !!! yaxşı, Vurğun, Əli ki Bakıya, Gəncəyə gedəsi deyildi... Ağa Ziya da qayıdıb eldədir...

VURĞUN. Amma yerinə Mehdi ilə bir neçə nəfər yoxdur, toyda görmədim...

YAŞAR. Yəni deyirsən, Xanın yoxluğu və gecə rus qoşununa saldırmağımızla bağlıdır?

VURĞUN. Mümkündür, amma Əli özbaşına bir iş görsə idi, qabaqkı kimi bizi də özü ilə aparardı...

YAŞAR. Gərək Ağa Ziyadan soruşaq...

VURĞUN. İnciməsin?

YAŞAR. O yaxşı bilir, biz xalaoğlular heç zaman ayrılmarıq, axı dayımızdır. Bizə deyər nə xəbərdir...

Gecə. Eşik. Kazım bəylərbəyinin Çadırı.

Paşa xan oturub Kazımla danışır.

KAZIM. Deyib ki, gedib Kərbalaya, oradan da Məkkəyə.

PAŞA XAN. xəbərsiz?

KAZIM. Heç yaxşı əhvalatı yox idi. Xanım nənə dedi, bir səfərə getsin. Mirzə İbrahım da dedi, hac yaxındır, o da qəbul etdi...

PAŞA XAN. Mirzə?

KAZIM. Mirzə İbrahım...

PAŞA XAN. Mirzə ki molladır, o niyə getməyib?

KAZIM. Elə biləsən, qıçağrısı var idi...

PAŞA XAN. Xanım nənəni görməliyəm...

KAZIM. Hər zaman istəsəniz, çadırına gedə bilərsiniz...

PAŞA XAN. indi...

KAZIM. Buyurun...

Paşa xanla Kazım çadırdan çıxırlar.

Ardı. Eşik. Oba.

Paşa xan ilə Kazım Xanım nənənin çadırına sarı gedirlər. Türkan qızılquşu ilə uğraşır. Hərdən də Əlinin çadırına gizlicə baxır. Rüstəm Paşa xanla Kazıma qoşulmuşdur.

Ardı. İçəri. Xanım nənənin çadırı.

Şahı xanım oturub ağlayır. Paşa xan, Kazım və Rüstəm dalbadal içəri gəlirlər. Şahı xanım qoyumur ağlamağını duysunlar.

(Kat)Kəsilir gedir:

Qəbiristanlıq.

Xanım nənə Yaralı xan ilə qızının qəbri üstdə oturub ağlayır.

Paşa an, Kazım və Rüstəm uzaqdan gəlir, oturur fatihə oxuyurlar.

XANIM NƏNƏ. Yaralı qalx gör kim gəlib görüşünə... Paşa... deyirdin ki, o mənim qəbrimə baş çəkmir, dur bax... gəlib... gör gəlib atasına fatihə oxuyur, bax, hələ ağlamağı unutmayıb... sənə, cavan ölən bacısına ağlayır... qalx Yaralı, qalx... elin gözü xanın dalısıncadır, qalx. Yaralı, el ki xanısız olmaz, qalx...

RÜSTƏM. El xansız deyil, Xanım nənə...

XANIM NƏNƏ. Rüstəm gəl qabağa...

Rüstəm çəkilə-çəkilə qabağa gedir, Xanım nənənin işarəsi ilə əyilir, Xanım nənə şapalaqla qulağından vurur.

RÜSTƏM. Xanım...

XANIM NƏNƏ. Kəs səsini... Bu qoduğunu dalınca salıb gətiribsən, özündən böyüyün qarşısında ağzın açıb cavab versin? Zamanın axırı ki deyirlər, elə budur. Hələ yumurtadan çıxmamış cip-cip vurur, nə böyük, nə kiçik sayır...

Paşa xanın işarəsi ilə Rüstəm ayağa qalxır.

PAŞA XAN. Xanım nənə, ədəbsizlik etmirdi ki, sən bizim hamımızın böyüyüsən... sən desən dilini kəsib ataram itlərin qabağına... axı məndən niyə küsürsən?

XANIM NƏNƏ. Sənin əlindən çıxmış da... Dilini kəsmək yerinə ədəb öyrədərdin...

PAŞA XAN. Baş üstdə, mənim anam... Dur gedək kənddə...

XANIM NƏNƏ. Kəndə gəlim ki, nə olsun?

PAŞA XAN. ürəyin açılar...

XANIM NƏNƏ. Paşa, gördüyün işlə ürəyimi sındırdın, daha hansı dilxoşluğum var ki, ona belim bağlı olub, ürəyim açıla, ha?  Mən indi necə sənin uşaqlarına deyim ki, Allah adamı yaratdı, yerdən bir ovuc torpaq götürüb adamı ondan yaratdı, ha? Daha nağıllarımda nə cür torpaq hörmətindən, müqəddəsliyindən danışa bilərəm daha? Necə uşaqlara deyim, Yaralı xanın böyük oğlu, Borçalının böyük xanı bir ovuc əcnəbi ilə əl-ələ verib, onlardan oldu, torpağını da yelə verdi. Özü də oturdu onların yanında və torpağının yellə sovrulmasına tamaşa etdi, sənin verdiyin böyüklüdən də xoşlandı? Paşa, Paşa, özünlə, elinlə, torpağınla nə etdi... nə etdin?

Bilirsən??? Bilirsənmi???

PAŞA XAN. bu qədər məni danlama... fikir edirsən mən kiməm??? Bir Koroğlu??? Bir qəhrəman??? Yox, mən də bir insanam hamı kimi... Sən bir yalnız adamdan nə istəyirsən... Başqa ellərin xanları bizimlə bir deyildilər, mənim anam... Mən ölkəmə vurğunam, ona başı ucalıq istəyirəm... Mən də davam etsə idim, o birilər kimi məni də tarı-mar edib elimi atlarının dırnağı altında əzərdi... Sən məndən bunu istəyirsən?

XANIM NƏNƏ. Sən, o, o biri... xanların hamısı bir olsa idilər, rus bayrağı altında olmazdıq... Mənim sözüm budur, anlamağı bu qədər çətindir?

PAŞA XAN. Mənim anam, mərkəz bizlə deyildi, saray elə adamlarla dolub ki, istəmirdilər bizim sözümüz yerisin, bizim gücümüz onları qorxudurdu. Onlar bizi görəndə kiçilirdilər, onlar bizim böyüklüyümüzə dözə bilmədilər. Şah da ki cilovunu onların əlinə vermiş, bostan kuklasına dönmüşdü. Bu durumda mən də onların çaldığı sazla durum sındırım???

XANIM NƏNƏ. Mən demirəm onların sazı ilə yallı gedin... Amma istəsə idiniz, elə bir yol tapardınız ki, rus ağanız olmazdı...

PAŞA XAN. Bu daimi deyil, mənim anam... Elə bir ağa olmaq yolunu taparıq...

XANIM NƏNƏ. Umuram bu dəfə yanılmayasan, Paşa. Bilirsən, bu dəfə yanılsan, nə torpağın balaları, nə də bu torpağın Allahı səni bağışlayıb, günahından keçməzlər...

PAŞA XAN. Sən mənim günahımdan keç, mənimlə yola get, onlara nigaran olma... Nağı harada?

XANIM NƏNƏ. Deyirəm axı, bu bir işə gəlmiş. Demə budur... Gedib ağanın türbətin gətirə... Bəlkə Məkkəyə də getdi...

PAŞA XAN. İnanım?

XANIM NƏNƏ. Eləyə bilərsən, gətirdiyi Zəmzəm suyundan içməyəsən...

(Xanım nənənin gözləri yenə də yaşla doldu).

Kəsilir gedir:

Oba.

Yaşar ilə Vurğun Ağa Ziya ilə addım atıb danışmaqdadırlar. Türkan uzaqdan onları süzür. Yaşar Vurğundan ayrılıb Türkanın yanından keçir. Türkanın yanından ötəndə Vurğun elə danışır ki, səsini eşitsin. Türkan da özünü eşitməzliyə vurmağa çalışır. Uzaqlaşıblar.

YAŞAR. İndi bu söz ki, Türkanın yanında dedin, nə idi, bax?

VURĞUN. İstədim deyəm ki, Əli yoxa çəkilib...

YAŞAR. Başına daş salım, axı ağa Ziya dedi, heç kəsə bir şey deməyin axı...

VURĞUN. Türkan özümüzdəndir, indi ürəyi Əli üçün əsir...

YAŞAR. Bəli, belədir. Sən gərək aşiqlərin dərdini yaxşı biləsən, onların halının yaxşı-pis olduğunu duyasan, yox ki daima aşiqsən...

VURĞUN. Əlbəttə görə bilməyənlərin gözü kor olsun...

YAŞAR. Yaxşı öz-özünə ölçüb-biçirsən ha... İndi nənənə deyirsən ki, hara getmək istəyirsən?

VURĞUN. Yaxşı, deyərəm, deyərəm ki, Əli ovçuluğa gedib, mən də yanına gedirəm...

YAŞAR. Allah eləsin, inansın...Bizim bu Seyid qızı da bu türkəsayaqlığı ilə başıma bəla açmış...

VURĞUN. Yəni nə? Sənlə nə əlaqəsi var?

YAŞAR. Yaxıdır ki, özün var idin, gördün Ağa Ziya dedi, xalaya görə və onun əxlaqına görə mən ilə səni Əli ilə göndərmədi...

VURĞUN. Məni ki, düz deyirdi. Anam tez-tez soruşurdu hara istəyirəm gedəm. Ona desə idim, bütün el biləcəkdi, amma sənə nə?

YAŞAR. Bilmirəm... Dayıdır da, bəlkə qızının fikrindədir...

VURĞUN. Xoş halına, Yaşar... Keşkə mənim də biri olardı...

Gecə. Eşik. Yol.

Mehdi xan Yaşar, Vurğun və bir neçə nəfərlə yol düşmüşlər, sürətlə obadan uzaqlaşırlar.

Gündüz. Eşik. Bostan.

Türkan ürəyitutulu bostanda gəzir, özü ilə bir mahnı oxuyur.

Kəsilir gedir:

Eşik. Dağlıq.

Əli ürəyitutulu olaraq mahnı oxuyur, hər kəs bir bucaqda fikrə dalmış. Neçə nəfər də rusların ordusunu pusmaqdadır. Uzaqdan Mehdi xan ilə yanındakılar yaxınlaşırlar. Yaxınlaşmaqları ilə Əli ilə başqaları onları qarşılamağa gedirlər.

Kəsili gedir:

İçəri. Rus ordusunda bir çadır.

Kötək yeyəndən sonra bayğın düşmüş Nağı xanı su səpməklə huşa gətirirlər, ordunun komandiri bir şeylər deyib çıxır eşiyə. Nağı xan da gülümsəyir.

Kəsilir gedir:

Eşik. Dağlıq.

Mehdi xan görür ki, çadırlı bir fayton bir neçə nəfərlə ordudan eşiyə çıxır. Nəfərləri ikiyə bölür, bir qismi yavaş-yavaş hazırlanır və kəsə yoldan görünmədən faytonun arxasınca gedirlər.

Kəsilir gedir:

İçəri. Fayton.

Nağı xanı qanlı bədənlə aparırlar.

Kəsilir gedir:

Eşik. Yol.

Fayton xəlvət yerə çatıb, Mehdi xan ilə adamları hücum edir və bir çox çarpışandan sonra rusları öldürüb faytonu ələ keçirirlər. İki nəfər Nağı xanın faytonda olduğundan arxayın olandan sonra sürətlə bir cəhətdə uzaqlaşırlar.

Kəsilir gedir:

Eşik. Bostan.

Rusun gəzmələri bostan içindəki qızlara gözləri sataşıb. Qızlar onları görcək çadıra sarı gedirlər. Türkan sürətlə ruslara sarı gedib onlara söyüş deyir. Güllə səsi gələndən sonra hamı əlində tüfənglə gələn Xanım nənəyə sarı dönürlər. Ruslar yavaş-yavaş gülərək uzaqlaşırlar. Elin adamları bostana hücum çəkirlər. Ruslar sürətlə uzaqlaşırlar.

Kəsilir gedir:

Eşik. Yol.

Mehdi xan ilə adamları elə sarı gəlirlər. Nağı xanın yaralarını bağlayıb at üstünə mindirib gətirirlər.

Kəsilir gedir:

Eşik. Bostan.

Öncə Xanım nənə, sonra Şahı xanım və hamı Türkanın hirsli vəziyyəti göəndə bərk gülürlər. Xanım nənə onu özü ilə aparır. Ağa Ziya ilə Kazım xan nigaranlıqla cənuba sarı baxırlar.

Kəsilir gedir:

Eşik. Yol.

Mehdi xanın dəstəsindən ayrılan bir atlı tovla obaya sarı gəlib çadırlardan keçəndən sonra özünü dözümsüzcəsinə addım atan Ağa Ziyaya çatdırır.

Kəsilir gedir:

Eşik. Yol.

Ağa Ziya ilə elin bir çox adamı qarşılamağa gedirlər. Şahı xanımla Türkan da var.

Kəsilir gedir:

Eşik. Bostan ilə oba.

Xanım nənə gül və dərman bitkisi dərməkdə, ruslar yenə də qayıdıblar. Xanım nənə qadınlarla qızları çadırlara sarı göndərib tüfəng əldə ruslara sarı güllə atmağa başlayır. Ruslar geri çəkiliblər, amma yaxınlaşmağa çalışırlar. Bütün qadınlar əllərində tüfəng özlərini Xanım nənəyə çatdırıblar, ruslar çalışırlar girişməsinlər... Paşa xan ilə Rüstəm bir neçə atlı ilə uzaqdan yaxınlaşırlar. Rusların başçısı Paşa xanın tanıyıb gedir onunla danışır... Paşa xan ondan ayrılıb Xanım nənəyə sarı gedir. Xanım nənə aşağıdakı dialoqları danışandan sonra tüfəngi yerə qoyub gül və dərman bitkiləri ilə uğraşıb hazırlayır.

XANIM NƏNƏ. Bir dəfə işi bitir, onlara qarışıb anan il qardaşının üstünə silah çək...

Məgər eşşək beyni yemişəm, bu işi görəm. Tanıdığım bu ana məni vurub öldürər...

XANIM NƏNƏ. əgər bunu istəmirsən, yenə nə üçün iyi çəkə-çəkə bura gəlmişsən?

PAŞA XAN. Mən olmasam, bu ruslar əl çəkən deyil...

XANIM NƏNƏ. Vallah yaşıdır, biz onlardan əl çəkməmək yerinə onlar bizdən əl çəkmir?

PAŞA XAN. Mənim anam, siz gərək bu şəraiti qəbul etməlisiniz...

XANIM NƏNƏ. Qəbul etməsək, nə olacaq?

PAŞA XAN. Bunların da dözümünün həddi vardır, elə biləsən, biliblər ki, gecə saldırmalarında Nağının adamlarının əli vardır...

XANIM NƏNƏ. Yaxşı...

PAŞA XAN. Sağlıq... Komandirləri onunla danışmaq istəyir...

XANIM NƏNƏ. Hər nə istərsə, mənə desin...

PAŞA XAN. İndi ki oğlun yoxdur, özünün onun yerinə soxmaq istəyirsən?

XANIM NƏNƏ. Ruslar kor olsun, deyə indidir ki, gələr...

PAŞA XAN. O Məkkəyə getmişdi axı, hələ Qurban və Qun-qədir bayramı olmadan qayıdır?

XANIM NƏNƏ. Elə biləsən, Kərbaladan o yana getməmiş, Elə nigaran olub qayıtmış...

PAŞA XAN. Əcəb...

XANIM NƏNƏ. Qardaş qardaşın qayıtmasından narahat olmaz... çətin günlərində o sənə qalandır, bu kafirlər allahsız yox... Əgər özünü bir borçalılı sayırsan, ya da Yaralının qanı damarındadır qarşılamağa get...

Yavaş-yavaş yaxınlaşan zurna-balaban səsi uzaqdan eşidilir. Atları üstdə quzu atan bir neçə atlı obaya gətirib tezliklə onları kəsməyə başlayırlar. Xanım nənə ilə Paşa xan da bostandan çıxıb onlara sarı gedirlər. Rüstəm çalışır Xanım nənənin gözünə görünməsin. Qadınlarla qızlar və elin hamısı özlərini qarşılamağa hazırlamışlar. Xanın özü və yanındakıların obaya gəlməsi ilə çalğıçılar çoxalırlar ki, xanı işarəsi ilə çalmağı dayandırırlar. Ağa Ziya xanla danışdıqdan sonra onlara sarı gedir.

AĞA ZİYA. Xan, deyiblər savaşda ölənlərin ehtiramına görə zurna, təbil çalınmasın...

Mirzə İbrahım çadırından çıxıb camaata sarı gedir, onu görəndə hamı salavat çevirir. Nağı xanı çadırına aparırlar.

Kəsilir gedir:

İçəri. Nağı xanın çadırına.

Xanım nənə bayatı oxuyarkən Nağı xanın yaralarına məlhəm qoyur. Hamı ağlayır. Paşa xan göz yaşları görünməsin, deyə eşiyə çıxır.

Kəsilir gedir:

Eşik. Dağlığa gedən yol.

Paşa xan sürətlə üfüqə sarı at çapmaqdadır.

Kəsilir gedir:

Eşik. Oba.

Elin adamları görüşüb salamlaşmaq üçün növbəti Nağı xanın çadırına gedirlər.

Eşik. Təpənin başı.

Nağı xan üfüqə sarı göz tikib yaşlı gözləri ilə Cənub yoluna sarı baxır.

Gündüz. Eşik. Çöl.

Bir neçə gənc oturub onların qoşunundan uzaqda at minib-çapan rus soldatlarına baxırlar.

ƏLİ. Tərsə adamlar təmrin edirlər. Alla bilir nə vaxtacan buna dözəcəyik....

YAŞAR. Burada olunca...

VURĞUN. Keşkə onlara bir dərs vermək olardı, daha bu qədər atları ilə gözdağı verməyə idilər...

ASLAN. Pis demirsən... Amma xan deyib, hələlik heç kəsin işi olmasın...

VURĞUN. Bəs otur, bax...

ƏLİ. Gör kim gəlir...

YAŞAR. Aşıq Rzadır...

ƏLİ. Xoş gəlibsən, Aşıq...

AŞIQ RZA. Sağ ol, Əli... Gəlmişəm Xanı görəm... halı necədir???

VURĞUN. Yaxşılaşıb... özün necəsən, nə xəbər, Görünmürsən Aşıq...

AŞIQ RZA. Nə deyim vallah, indi kimin halı var Aşığa dözsün... özüm də hövsələsizəm...

ASLAN. Amma sazını gətiribsən...

YAŞAR. Yenə də iznsiz özgənin vəsaitinə əl uzadırsan ki...

ASLAN. Bunu axtarırdım... Aşıq ki özgə deyil...

AŞIQ RZA. Yaşar, rahat burax... gətirmişəm... Bəli... onsuz nəfəs çəkmək də mənə çətindir, amma köksə yapışdırmağa hanı hal?

VURĞUN. Hələ İndi gətir Aşığa, bizim üçün bəlkə bir hava çaldı...

ƏLİ. Pis demir, Aşıq ha... Mən də səninlə ayaqlaşaram...

AŞIQ RZA. Özüm də bir ağız oxumaq istəyirəm...Amma o tərsünqat adamlara gözüm dəyəndə halım tutulur...

YAŞAR. ASLAN, ver ona...

ASLAN sazı Aşığa verir. Aşıq yavaş-yavaş sızıltılı bir mahnı çalmağa başlayır, Əli də ona qoşulub. Ruslar yaxınlaşıblar, onların yaxınlaşması ilə Aşıq havanı yeyinlədib bir qəhrəmanlıq mahnısına dönür, elin bir neçə gənci də bu yığıncağa qatılıb, gənclər ürəkləniblər. Mahnının səsi yüksəldikcə gənclərlə ruslar arasında dartışma baş verir, qəribə vəziyyətdir. Kötək yeyən ruslar aradan qaçırlar. Gənclərin qələbə çalma harayı göyə yüksəlmişdir. Açıq Rza boyunlarına mindirərək obaya sarı getməkdədirlər. ASLAN daşqanı (faytonu) gətirir.

Kəsilir gedir:

İçəri. Rus komandirinin çadırı. 

Paskeviç ilə Paşa xan oturmuşlar. Aşıq Rza ayaqüstdə duraraq onlara baxır.

PAŞA XAN. Açıq işi korladın...

AŞIQ RZA. Xan, mən yalnız saz çalıb-oxudum...

PASKEVİÇ. Oxuyub sadəlövh gəncləri qızışdırıb saldın bizim qoşunun canına...

AŞIQ RZA. Onlar uşaq döyməyiblər ki, sayları sizin adamlardan çox deyildi ki, deyək namərdlik ediblər...

PASKEVİÇ. Bunlar cəzalanacaqlar, onlar göstərdilər ki, bacarıqlı gənclərdirlər... Rus imperiyası onlara ehtiyacı vardır...

AŞIQ RZA. Komandir, mən onlara deyə bilməm sizin qoşuna qoşulalar...

PASKEVİÇ. Onlar gec-tez rus imperiyasının zabiti Paşa xanın tədbiri ilə bizə qoşularlar... İndi qalırsan sən... yaxşı olar səni də göndərək Sibirə sarı, həm ruslara saz çalmağı öyrədəsən, həm də onlardan bizim musiqini öyrənəsən... bir ömrün qalsa da, gəlib elini görərsən...

PAŞA XAN. düz qərardır... mən belə düşünürdüm ki, öldürəcəksən... Amma bu o işdən yaxşıdır...

AŞIQ RZA. Xan, məni sürgün edirsən, yox...

PAŞA XAN. Hələ canını qanırsan, get Allahına şükür eylə, Aşıq...

AŞIQ RZA. Amma Sibirdə yox...

PAŞA XAN. Sən ölməzsən, Aşıq...Sənin yüz canın vardır...

AÇIQ RZA. Keşkə hər yüz dənəni əldən verərdim, amma ölkəm əcnəbi əlinə düşməyə idi...

Kəsilir gedir:

Gecə. Eşik. Yol.

Aşıq Rzanı aparırlar. Qəmli bir vətən sevgisinə aid bir mahnı deyir.

Kəsilir gedir:

Eşik. Obanın yan-yörəsindəki müxtəlif yollar.

Ruslar obanın dövründə dolaşırlar ki bu da elin adamlarının xoşuna gəlmir.

Gecə. İçəri. Mirzə İbrahımın çadırı.

Mirzə İbrahım, Nağı xan, Ağa Ziya bir də Əli oturublar.

AĞA ZİYA. Yaxşı, məndən istədin, Xandan, Ağa Mirzədən də istə oturub sözünə qulaq assınlar...

MİRZƏ İBRAHIM. İnanıram ki, bu şəraitdə Əlinin istəyi çox önəmli olar...

NAĞI XAN. Hər kəs istəsə, bizimlə danışa bilər... İndi görəsən nə hikmət varmış ki, Əli istəmiş mənimlə təkbaşına danışsın, bu məsələ göstərir ki, hələ el üçün çoxlu dəyərli məsələlər vardır ki, məşvərətə ehtiyacı vardır... Yaxşı, Əli...

ƏLİ. Əlbəttə mən hələ o yerdə deyiləm ki, Ağa Mirzə olan yerdə dindən danışam, amma qabağa gələn şərait məni özümə məşğul edən fikri deməyə məcbur edir ki, Onun yanına Xana deyəm. Məsləhətdirsə, əməl olunsun...

MİRZƏ İBRAHIM. Səni tanıdığıma görə, qəti dəyərli bir məsələdir ki, demək istəyirsən...

AĞA ZİYA. Əlbəttə mənə bir şeylər demiş, amma məsələ böyük olduğu üçün məsləhət gördüm özü sizə desin...

NAĞI XAN. biz eşidirik, Əli...

ƏLİ. Mənim öyrəndiklərimə görə ağır şəraitdən qurtulmağın bir yolu da yolu da buradan köçüb getməkdir...

MİRZƏ İBRAHIM. Düzdür, ulu Tanrı köçməklə zamanı, məkanı dəyişdirir...

NAĞI XAN. Yəni deyirsən, eli burdan köçdürək?

AĞA ZİYA. Əli deyir ki, elin yerini dəyişək...

MİRZƏ İBRAHIM. Bu Abbas Mirzə ilə araya qoyduğunuz söz deyil?

AĞA ZİYA. Əli sən gedə bilərsən...

NAĞI XAN. Xanım nənə, Şahı xanım və Kazıma de, gəlsin buraya...

ƏLİ. Baş üstdə...

Əli qalxıb çadırdan çıxır.

NAĞI XAN. Eldə bizim düşündüyümüzə çatıb...

MİRZƏ İBRAHIM. Hər nəyə nəzərə almalıyıq, əgər birinin başından bir tük də əskiləcək, qabaqdan razılığı alınmalıdır...

AĞA ZİYA. Yalnız ağsaqqallarla, bəylərə sözün içi deyilməlidir...

NAĞI XAN. Ruslar bilsələr, qabağımızı alacaqlar...

MİRZƏ İBRAHIM. Bilsələr ki, o biri ellər belə etməyəcəklər, bəlkə də belə şər-xata elin əlindən qurtulduqları üçün bir az da sevinib kömək də edərlər... bu, bu yandan, indi qaldı sərhədin o yanı... Orada el üçün yer vardır?

AĞA ZİYA. Sarayın əlindən gəlsə, ayağımız altına daş dığırladacaq, amma Abbas Mirzə bizimlədir...

NAĞI XAN. yeri gəlsə, eli götürüb mərkəzə apararam...Onlar bizə yer verməlidir...

MİRZƏ İBRAHIM. Bir-birimizlə danışdıqdan sonra qərara gələrik...

Kəsilir gedir:

İçəri. Nağı xanın çadırı.

Elin böyüklərinin məşvərəti.

Gecə. İçəri. Xanım nənənin çadırı.

Nağı xan, Ağa Ziya və Xanım nənə danışırlar.

NAĞI XAN. Səhər xəbərsiz gedərik...

XANIM NƏNƏ. Nağı, bütün yolu qartal kimi elin üstündə gözün olmalıdır...

AĞA ZİYA. Xan tək deyil ki, bütün el yol bitincə ayıq-sayı olmalıdır...

NAĞI XAN. Çov salsaq ki, qışlağa gedirik, hamı inanar, Naxçıvana çataq, onlar bilməyəcək ki, aldanıblar...

AĞA ZİYA. İndi qaldı ki, bu Rüstəmi necə aldadaq...

NAĞI XAN. Özümüzlə apararıq, Türkana görə səsi çıxmaz...

XANIM NƏNƏ. Əgər bilsə məqsədimiz təzə sərhədin o tayıdır, çox çətindir ki, ruslara xəbər verməsin...

NAĞI XAN. Hətta Türkan da bizlə olsa?

XANIM NƏNƏ. Bu qarşılaşdığımız şəraitlə o ruslara bel bağlamış, bəlkə onların köməyi ilə böyüyüb Türkanın ürəyində yer eyləyə. Bilir ki, el rusların əli altında olmasa, Türkan onu çox çətin qəbul edə...

KAZIM. Beləliklə o çox istəyir ki, el rus hökumətinə bağlı olsun...

NAĞI XAN. kim deyir ki, el burada qalsa, Türkan istəmədən onu Rüstəmə verəcəyəm?

XANIM NƏNƏ. Türkan ilə el burada qalsa, elə bir gün bu baş verər, hətta Rüstəm qaçırmaqla da olsa, rus qoşununa qaçırar ki, sənin əlin ona çatmasın...

KAZIM. Rüstəm deyir, Türkan razı olmasa, məcbur etməz...

XANIM NƏNƏ. Görsə ki, zor axırıncı yoldur, sözündən əl çəkər...

AĞA ZİYA. Yaxşıdır olar, Rüstəmi eldən uzaqlaşdıraq, bələ getməyimizdən xəbərsiz qalsın...

NAĞI XAN. O çox iti uşaqdır... özü də bunu bilir ki, mən yaralı ilan kimi ruslara zərbə endirə bir fürsət axtarıram...

XANIM NƏNƏ. Rüstəmi eldən ayırmaq mənim boynuma...

NAĞI XAN. nə edəcəksən?

XANIM NƏNƏ. Özümlə apararam Həsənliyə Türkanın atasının yanına...

KAZIM. Elçilik adına...

XANIM NƏNƏ. Bəli, ona deyərəm, gedək Türkanı atasından elçilik edək...

NAĞI XAN. bəs kim sizi bizə çatdırar?

XANIM NƏNƏ. Mən gəlmirəm...

AĞA ZİYA. Siz bizimlə gəlmirsiniz?

NAĞI XAN. Yəni nə?

XANIM NƏNƏ. Mən Yaralı, anam və atamın yanında qalıram ki, burada quylanam, daha ömrümdən o qədər qalmayıb...

NAĞI XAN. Zarafat! Ay nənə, O da indi?

XANIM NƏNƏ. Mən atanla bacının yanında qalmalıyam, mənim yurdum buradır, mən bütün əzizlərimi bu torpağa tapşırmışam... Anam, atam, həyat yoldaşım, bağırım parası buradadır... Mən bu torpağa bağlanmışam... elə də bir ömrüm qalmayıb ki, deyəm ruslar incidəcəklər, qalıram atanla bacının yanında quylayalar...

NAĞI XAN. bəs getmək istəmirsən, mən də sənsiz heç yerə getmərəm...

XANIM NƏNƏ. Elin alın yazısı sənə bağlıdır, bu sözlər nədir, Yaralı indi diri olsa idi, bu sözündən ötrü yüz ildə bundan sonra eli sənə tapşırmazdı... Deyirsən bəlkə niyə Paşadan çox ürəyi sənə qızırdı? Buna görə... O bilirdi sən elə atalıq haqqını ödəyənsən...

NAĞI XAN. Amma...

XANIM NƏNƏ. Amması yoxdur, sən ellə xəbərsiz səhər tezdən gedərsiniz, mən, Türkan, bir də Rüstəm Həsənliyə sarı gedərik...

KAZIM. TÜRKAN???

AĞA ZİYA. Türkan daha niyə?

XANIM NƏNƏ. Rüstəm onsuz eldən ayrılmaz... Sonra özün gəlin apararsan öz yanınıza...

NAĞI XAN. Türkan bilsə, Rüstəmlə getməz...

XANIM NƏNƏ. Ona deyərək ki, nə üçündür... Türkan el üçün hər iş görər...

AĞA ZİYA. Türkan eldən ayrı dözə bilməz, Xanım nənə...

KAZIM. Mən dalısınca gələrəm...

NAĞI XAN. Özüm gəlib gətirərəm...

XANIM NƏNƏ. Hər kimi ki, hamıdan çox istəyir, o dalısınca gələr... Hamıya deyərik, gedirik qışlağa...

Ardı. Eşik. Oba.

Xanım nənə ilə Türkan faytonda Rüstəm də atda ayaqyalın obanın o tərəfinə qədər onlarla gələn Nağı xan ilə Şahı xanımdan ayrılırlar. Nağı xan ilə Şahı xanım doluxsunmuş gözlərlə baxırlar. Onlar qaranlıqda itirlər. Nağı xan Şahı xanımdan ayrılır. Bulaq başına çatmış. Təkdir, eldən uzaq... dalbadal hayqırır.

Ardı. Eşik. Yol.

Xanım nənə ilə Türkan faytonda və Rüstəm də atda gedirlər. Xanım nənə özünü yuxuya vurub, amma yavaş-yavaş ağlayır.

Gündüz. Eşik. Oba.

Səhər işıqlanmamışdır. Qaranlıq hələ köçməmiş. Nağı xan obaya qayıdır. Şahı xanım onu gözləyir. Nağı xanın işarəsi ilə Ağa Ziyanın çadırının qabağında duran Kazım ilə Ağa Ziya oyanmaq zurnasını çalmağa başlayırlar. Hamı tərəm-tələsik çadırlardan çıxır, sürətlə çadırları yığmağa başlayırlar. Bir anın içində el yola düşür. Nağı xan fikrə dalaraq yenə də elin başında gedir.

Kazım başçılar Babək olan bir qrupa nə isə bir şeylər demiş və onlar da elin arxasınca gəlirlər. Babək adamlarını bir neçə bölməyə ayırır ki, bəlli ara ilə elin arxasınca gəlsinlər. Babəkin özü bir neçə nəfərlə təpəyə sarı gedib çadır qururlar.

Kəsilir gedir:

İçəri. Paşa xanın evində bir otaqda. 

Yuxuda olan Türkan yuxudan diksinərək oyanır, başı üstündə duran Xanım nənə yavaş-yavaş göz yaşı tökərək onu sığallayır. Türkan elə biləsən, bir şey başa düşür, istəyir qalxsın ki, Xanım nənə qoymur. Türkan dəlilər kimi ona baxır.

Kəsilir gedir:

Əli dəli kimi Türkanı axtarır. Ondan xəbər yoxdur... Əli Ağa Ziyaya tərəf gedir... Ağa Ziya əvvəl istəmir Əli ilə qarşılaşsın, amma sonda onu öz yanına çağırır və danışaraq yanına gedir.

Kəsilir gedir:

İçəri. Paşa xanın evi.

Xanım nənə hönkürtü ilə ağlayan Türkanı sığallayır, Türkan hələ inanmamışdır.

Kəsilir gedir:

Eşik. Yol.

Əli hamıdan ayrı dalbadal hayqıraraq gedir, Əli hələ inanmamışdır. Aşıq Rzanın səsi elin qəmli hərəkətinin təsvirləri üzrə ayrılıq mahnısı oxunaraq gəlir.

Gündüz. Eşik. Rus qoşunun ordusu.

Rus komandiri xanların döşünə şücaət ordeni olan rus çarının nişanını sancır.

PASKEVİÇ. Baş verən dəyişikliklərdən sonra siz rus imperatorluğunun seçilmiş rütbəli şəxslərisiniz. Mən rus imperatorun təmsilçisi kimi Paşa xan borçalılını öz yerimdə qoyub bu məntəqəni Moskva məqsədi il tərk edəcəyəm...

Rus zabitləri ilə xanlar Paşa xana təbrik deyirlər, Rüstəm də sevincəkdir.

Kəsilir gedir:

İçəri. Paşa xanın evi.

Türkan gözüyaşlı göyə sarı baxır.

Kəsili gedir:

Eşik. Rus qoşunun ordusu.

Paskeviç Paşa xan və Rüstəm ilə danışmaqdadır.

PASKEVİÇ. Sizi öz yerimə seçməm hər baxımdan fikrimi rahatladı...xüsusən ki, siz bütün xanlara nüfuzunuz var və hamı sizdən söz eşidir... doğurdan da, neçə vaxtdır, qardaşınızdan xəbər yoxdur?

PAŞA XAN. Eli ilə qışlağa gediblər, bir az ola ki, ayrılmışıq... Qayıdandan sonra vəziyyəti qəbul etməlidir...

PASKEVİÇ. Qışlaq??? Hansı tərəfə gediblər???

PAŞA XAN. hələ vaxt eləməmişəm görəm onları, anam bizə qonaqdır. Mən də kənddən eşiyə çıxa bilməmişəm... arada bir məsələ çıxmasın, deyə bura kimi onlarla işi olmamış, bəlkə eyləyə bilələr bu vəziyyətə öyrəşələr...

PASKEVİÇ. Bəlkə mən görüşünə getdim... Nağı xan rus imperatoruna bacarıqlı bir zabit ola bilər... harada olduğunu bilməlisən...

PAŞA XAN. Rüstəm oturaqlarını tanıdıqdan sonra sizə xəbər gətirər...

Kəsilir gedir:

Gecə. İçəri. Xanım nənənin otağı.

Türkan pəncərənin qabağında əyləşmiş ulduzları seyr edir. Xanım nənə ilə Paşa xan danışmaqdadır.

XANIM NƏNƏ. Paşa, məni burax, qoy öz bədbəxtliyimlə yanım-yaxılım...

PAŞA XAN. Məgər mənlikdir ki, sizi buraxam, rus qoşununun komandiri o dəbdəbəsi ilə oğlunuzun arxasıncadır ki, qoşunun böyük başlarından etsin. Bunlar daima belə mehriban qala bilməzlər, bilirsən, ya yox...

XANIM NƏNƏ. İndi kim onlardan mehribanlıq istədi??? Sən niyə o allahsızların danışanı olubsan... Atanın adından utan barı...

PAŞA XAN. Aya ana, yenə də həmənki sözləri üzümə vurursan...

XANIM NƏNƏ. O xoşbəxt olub, bədbəxt olan bizik...

Türkanın yavaşca ağlamağı ucalmağa başlayır. Xanım nənə də yavaş-yavaş ağlayır.

PAŞA XAN. Burada nə xəbərdir??? Biri mənə desin görüm, nə olub??? Türkan...

TÜRKAN. Dayı... dayı... dayı...

XANIM NƏNƏ. Dinc ol qızım, yavaş...

TÜRKAN. Nəyə görə Xanım nənə... İndi ki hər nəyimiz əlimizdən gedib niyə dinməyim axı??? Qoy danışım... Qoy ürəyimi dağıdanları eşiyə töküm, qoy sinəmi boşaldım... Qoy bu ruslarla dost olan dayıma deyim başımıza nə gəlib... Qoy onu dincəldim, xəyalın rahatladım, bilsin ki, daha Nağı yoxdur ki, bunun xan olmağının qabağın alsın... Daha Borçalı elinin nə obası, nə bostanı, nə də çadır var, Daha elin qızlarının başı üstdə Allahın göyü yox, kəndin darısqal otaqları zindanları olub... Qoy deyim ki, daha ruslar rahatca nəfəs çəksinlər, daha gecəyarı onların qoşununa saldıran yoxdur... qoy deyim, el çul-palazın, dəvəsini, atını yığışdırıb getdi, bir daha geri dönüb qayıtmayacaq, qayıtmayacaq, qayıtmayacaq...

XANIM NƏNƏ. Balam, sakit ol, əzizim bir az dincəl, qadan alım sus...

TÜRKAN. Eyləyə bilmirəm... eyləyə bilmirəm...

XANIM NƏNƏ. Bu qoca nənəni dığlatmaq istəyirsən... İstəyirsən başımı yeri qoyub bir daha qalxmayam... uşaqlarımız uzaqlığı bəs deyil, sən də mənə əzab verirsən... sən ki, qalmışdın nənən tək qalmasın, bəs necə oldu sənə? Niyə incidirsən? Qadan alım daha bəsdir...Bu dərd bağrımı yandırır... Əgər indiyə kimi üzümə gətirməmişəm, buna görə idi ki, bir kəs bilməsin, onlara hara gediblər, nə iş görürlər, amma indi daha uzaqlaşıblar... bəli, onlar getdilər, xoşbəxt oldular, bədbəxt olan bizik...

PAŞA XAN. Ya Qəməri-bəni Haşim, ya Əbülfəz, qardaş... Xanım nənə onlar hara gediblər??? Xanım nənə mənəm, oğlun Paşa... O... O mənim də qardaşım idi... hara gedib...

XANIM NƏNƏ. Elinin əlini tutub getdi, rahat bir nəfəs çəkə... Bəlkə əcnəbinin bayrağı altında olmasın... Bəlkə elin uşaqları yurdlarının eşqi ilə böyüyüb başa çatalar... Nağı getdi, amma biz qaldıq bu qara günlərlə...

PAŞA XAN. Kim deyib o yanda xoşbəxtlik var, bu yanda bədbəxtlik???

XANIM NƏNƏ. O yanda heç nə olmasa da, əcnəbi bayrağının altında olmayacaqlar...

TÜRKAN. Dayı, sən bizi eldən, eli də bizdən ayırdın, amma bunu bil, onlar çatandan sonra biz də yola düşəcəyik...

PAŞA XAN. Nağı sizi bura yollamaqla mənim, Rüstəmin və rusların başıma yaman papaq qoydu...

XANIM NƏNƏ. Mən özüm getmədim... Əzizlərimin torpağından uzaqda qala bilməzdim... Amma Türkan gedib onlara qoşulmalıdır, yoxsa burada qəmdən əriyib suya dönər...

PAŞA XAN. Hər yerdə olsalar da, borçalılıların qonaqsevərliyini unutmazlar, Xanım nənə... Hamı birlikdə qonaq gedərik...

TÜRKAN. İnanımmı?

PAŞA XAN. Bir xan yalan danışsa, xan deyil...

XANIM NƏNƏ. Çox xanlar vardır ki. Yalan danışmaqla xan olub xan qalıblar, xan da qalacaqlar...

PAŞA XAN. Xanım nənə, mən yenə də Borçalı xanıyam...

Ardı. Eşik. Yol.

Nağı elə elin qabağına gedir.

Gündüz. İçəri. Rus komandirinin çadırı.

Paşa xanla bir neçə ayrı xan danışmaqdadır.

PASKEVİÇ. Mən hər halda istəyirdim ki Moskvaya getmədən , buranı Paşa xana tapşırmadan qabaq bizə qoşulmayan xanların bizə məsələ yaratmayacaqlarından arxayın olam...

PAŞA XAN. Biz bir-birimizin dilini yaxşı bilirik, siz inanın ki, mən rus hökumətinə qoşulan və özülərini sizdən sayan başqa xanlarla hər nədən muğayatıq...

PASKEVİÇ. Əlbəttə sizin bu məntəqədə rusların mənafeyini qorumağınızda heç şübhə yoxdur, amma qabaqca dediyim kimi, özüm istəyirəm ki, Nağı xanla yaxından danışam, sonra Moskvaya gedəm...

PAŞA XAN. Təəssüflə o el ilə qışlağa getmiş, indi onunla elə əl tapmaq çətindir...

PASKEVİÇ. Yaxşı... mən daha heç sözüm yoxdur...

Kəsilir gedir:

Həmən yer.

Paskeviç təkbaşına oturub fikrə dalmış. Qədir xan gəlir.

PASKEVİÇ. Arxayınsan ki, heç kəs sənin qayıtmağını görmədi???

QƏDİR XAN. xəyalın rahat olsun...

PASKEVİÇ. Bax, gedirəm sözün kökünə, mən səni tanıdığıma görə bilirəm ki, çox xoşun gəlir ki, Paşa xanın yerinə keçib buranı biz sənə tapşıraq, amma nə qədər ki, Paşa xan adlı biri vardır, bu iş olası deyil... Sən yaxşı bilirsən ki. O, bizimlə düz deməyən, indi də bizi tərk edən Nağı xanın qardaşıdır... Əgər bir az uzaqgörənlik etsən o zamanı görə bilərsən ki, bizim hökumətdə onun yerini alıbsan... yaxşı... indi yaxşı düşün, əlbəttə ki, Nağı xanı vurduğu şapalağı hələ unutmayıbsan... yaxşı... bunu da düşün ki, ovçuluq zamanı belə etmək olar: birini arxadan vurub, sonra deyəsən ki, əlimdən çıxdı... Paşa qardaşının qıddını bizə verməmiş...İndi mən gözləyirəm ki, sənin sinənə ləyaqət ordenin yapışdıram, amma bu işdən qabaq istərdim, sən öz ləyaqətini göstərəsən...

Kəsilir gedir:

Gündüz. Eşik. Ovlaq.

Paşa xanın cəsədi yerə sərilmiş, Rüstəm inanmayaraq baxır. Qədir xan ağlayır və bir güllə ilə öz nökərini ayaqdan salır. Cabbar xan nifrətlə ona baxır, oradan ayrılıb ata minib tovla uzaqlaşır.

QƏDİR XAN. Hər kəs Paşa xanı güllə ilə vursa, hətta bilmədən əlindən güllə çıxıb dəysə də, cəzası budur...

Kəsilib gedir:

Gündüz. İçəri. Paşa xanın evi.

Paşa xanın yas mərasimidir. Paskeviç də gəlmiş. Cabbar xan Xanım nənə ilə bir bucaqda xəlvətdə danışırlar. Xanım nənə yavaş-yavaş ağlayır, dizləri bükülüb.

Eşik. Rus qoşununun ordusu.

Paskeviç Qədir xanla gedən adamlara süzməkdədir.

Kəsilir gedir:

Eşik. Təpə.

Babək tovla təpədən enib uzaqlaşır.

Kəsilir gedir:

Eşik. Yol.

Nağı xan yenə də elin önündə hərəkət edir. Şahı xanım özünün ona çatdırır.

ŞAHI XANIM. Əgər belə davam etsən, aclıq səni ayaqdan salacaq, el ki, didərgin düşdü, istəmirsən ki. Xansız da qalsın...

Nağı xan qalıb.

Kəsilir gedir:

Eşik. Yol.

Qədir xan rus qoşunun önündə sürətlə gedir.

Kəsilir gedir:

Gecə. Xanım nənənin otağı.

Xanım nənə ölüm halındadır. Hamı yığılıb. Xanım nənə gözlərini açır, istəyir qalxsın eylə bilmir. İstəyirlər kömək edələr, qoymur.

XANIM NƏNƏ. Türkan... Türkan...

TÜRKAN. Canım nənə...

XANIM NƏNƏ. Əlimi tut apar evimə...

TÜRKAN. Bura öz evindi, nənə...

XANIM NƏNƏ. Yaralı xan dalımca gəlib gedək...

TÜRKAN. Nənə, mən Türkanam...

XANIM NƏNƏ. Gəlim, atam, gəlim...

TÜRKAN. Nənə, məni tək qoyma...

XANIM NƏNƏ. Gedirəm torpağıma qonaq... Gəldim ata...

TÜRKAN. Məni də apar, nənə...

XANIM NƏNƏ. Sən qalmalısan, qızım, elin uşaqları bəs nağılın sonunu bilməsinlər???

TÜRKAN. Sən omasan, kim sona yetirər nağılı???

XANIM NƏNƏ. Elin Qəhrəman qızı , Türkan. Sən, qızım, sən... Gəldim atam... gəldim...

TÜRKAN. Amma mən də nağılın sonun bilmirəm, nənə...

Xanım nənənin işarəsi ilə hamı eşiyə çıxır.

XANIM NƏNƏ. Get özünü elə yetir... İndi yox hələ... El istəsə, sənin dalınca gələr... Onda get...Amma getmədən qabaq Paşanın qatilini – Qədir xanı öldür get... Cabbar xan dedi ki, onu Paşaya güllə atanda görüb... gəldim atam, gəldim...

XANIM NƏNƏ. Türkanın qucağında can verir. Rahat üzündə gülüş. Gözəl və əzəmətli. Türkan tökülür.

TÜRKAN. Sona yetirərəm bu nağılı, nənə, sona...

Kəsilir gedir:

İçəri... Çadırlı fayton.

Çadırlı faytonda mürgüləyən Şahı xanım. Yuxudan diksinib oyanır. Qorxaraq o yan - bu yana baxır. Eşiyə boylanır. El hərəkətdə, günəş çıxmaqdadır.

Kəsilir gedir:

Eşik. Yol.

Babək qrupunun birinci bölməsinə çatmış. Atını dəyişib uzaqlaşır. Bölmə pusquya girir.

Eşik. Yol.

Şahı xanım elin önündə gedən Nağı xanan yemək gətirib Nağı xan yemək istəməsə də, Şahı xanımın gücü il bir neçə dürmək yeyir.

ŞAHI XANIM. Çox yolumuz qalıb?

NAĞI XAN. Arazın qırağına çatmaqdayıq...

ŞAHI XANIM. Ağır ayaqlı qadınımız az deyil, qoca kişi, arvad da vardır...

NAĞI XAN. Uşaqlar da ki, hey ağılayırlar...niyə demədin onlara... Mənim də göz-qulağım var... Amma ruslar bilib gəlsələr bilirsən necə olacaq... Biz Arazın o tayına getməliyik... Naxçıvana da yox... Ruslar oraya da əlləri çata bilər...

ŞAHI XANIM. Babəkdən xəbər olmadı... Rusların xəbəri olub dalımızca gəlsə idilər, xəbər verərdi...

NAĞI XAN. Arazın o tayına çatmayınca mənim ürəyim dinc olmaz...

ŞAHI XANIM. Bir yerdə oturaq etsə idik, el bir dincin alardı...

NAĞI XAN. Elə biləsən arxada bir şeylər olub...

Nağı xan ilə Şahı xanım dayanıblar, elin arxasında bir toz-torpaq qopub, Mirzə İbrahım, Ağa Ziya, Mehdi, və bir neçə atlı özlərini Nağı xana yaxınlaşdırırlar... Babək sürətlə yaxınlaşmaqdadır... Nağı xan ona sarı gedir.

BABƏK. Salam, Xan...

NAĞI XAN. Salam, yorulma. Xeyr ola...

BABƏK. Elə biləsən ruslar yola düşüb gəlirlər, arxadakı dəstəni yolladım qabaqkı dəstənin köməyinə, amma yenə də azdır, bir az da göndərək, rusları məşğul etsinlər...

NAĞI XAN. Elatdan da yanlarında var idi, ya yox?

BABƏK. Deməli çoxlu xəbər vardır, amma qalsın sonraya, bu şəraitdə hamının ruhiyyəsini korlar...

NAĞI XAN. Bundan pis xəbər nə ola bilər ki, Paşa da onlara qoşulub elinin sorağına gəlib...

BABƏK. Mən danışmaq istəmirəm, amma ruslarla gələn Paşa xan deyil... Qədir xan rusların məntəqədə başçıları olmuş. Mümkündür indi də onlarla olsun...

NAĞI XAN. haçan bizə çatacaqlar?

BABƏK. Gərək qayıdım sizə xəbər gətirim...

NAĞI XAN. Kazım bir neçə nəfər götür, Babəklə get... Çalışın bir az yubadasınız... zərbə endirib aradan çıxın... bir neçə dəfə bu işi görün... Heç kəs axmaqlıq edib özünü ölümə verməsin ha... Biz Araza çatmaqdayıq, əlimizdə gəlsə, Arazı keçəcəyik... görsək, mal-heyvan və arvad-uşaq əl-ayağımıza ilişib keçmək olmur, Osmanlı torpağına sarı gedərik ki, Arazla qarşılaşmayaq... Arxayın oldunuz ki, el təhlükədən qurtulub özünüz də qayıdın...

AĞA ZİYA. Mal-heyvan ilə ev-uşaq olmasa idi, bir az vaxtımız da olsa idi, keçə bilərdik...

NAĞI XAN.  Bir yolla bir neçə nəfər keçsin o taya, orada çadır qursun, birdən ruslar gəlsələr, elə bilsinlər ki, elin hamısı o taya keçib, bəlkə izləməkdən vaz keçdilər...

MİRZƏ İBRAHIM. Biz bir neçə nəfərlə keçərik, hər kim rus qoşunu ilə olsa, məni görcək, keçməyimizə inanar...

AĞA ZİYA. Mən də keçərəm...

MİRZƏ İBRAHIM. Araza çatırıq...

NAĞI XAN. Ziya yubanmayın, Mehdi gəlincə əlimizdən gəldiyi qədər o taya keçməlidir...

El Arazın qırağına çatmış, Arazdan keçmək başlayır. Vəziyyət çox təhlükəlidir.

Kəsilir gedir:

Eşik. Yol. 

Mehdi ilə Babək dəstəyə çatıblar. Mehdinin fərmanı ilə toqquşma baş verir. Mehdi gəldiyi yolu qayıdır... Babək ilə adamları rusları bir dərədə məşğul ediblər.

Kəsilir gedir:

Eşik. Araz qırağı.

Arazdan keçmək çox çətindir. Bir neçə nəfəri su aparır. Nağı xan vəziyyəti görəndən sonra ümidi üzülür... Hərəkət edin, deyir...  El Qərbə sarı yola düşür...

Kəsilir gedir...

Eşik. Dar keçid.

Rusların sayı çoxdur. Babək deyir, adamları dar keçiddən uzaqlaşsınlar. Bir neçə nəfər ölür.

Kəsilir gedir:

Eşik. Araz qırağı.

Mehdi özünün Arazın qırağına çatdırır. Onla qalan bir neçə nəfər yolu bağlamağa çalışır, Mehdi bir nəfəri xəbər yetirmək üçün göndərir.

MEHDİ. Gərək biz özümüzü elə göstərək ki, onlar desinlər bəlkə, biz özümüzü Arazdan keçən elə çatdıracağıq. Burada yubanmalıdırlar.

Mirzə İbrahım Arazın o tayında Arazda boğulanların gətirilmiş cəsədlərinə namaz qılır. Namazdan sonra çadırlar bir tərəfdə qurulur. Tonqal qalanır. Yas mərasimi yerinə toy-zurna çalırlar, bəlkə ruslar desinlər ki, şadlıq edilir.

Kəsilir gedir:

Eşik. Yol. Arazın qırağı.

Babəkin dəstəsi ilə rus qoşunu arasında bir neçə yerdə toqquşma baş verir... Mehdi ilə adamları da onlara qoşulmuş, toqquşma lap gərginləşib... Mehdi ilə Babəkin göstərişi ilə adamları Arazdan keçir. Keçid zamanı bir neçə nəfər yaralı olub, neçə nəfər də ölür. Mehdi son nəfərləri də elə keçirdir, ruslar başa düşməsinlər ki, el Araz qırağı ilə qərbə sarı gedir. O yanda da çalıb-oynama mərasimi qurulub. Qədir xan Mirzə İbrahımı, çalıb-oynamanı görəndən sonra daha elin Arazdan keçdiyinə inanın rus qoşunu ilə danışır. Rus qoşunu geri qayıdır. Mehdi özünün elin pusquda durmuş adamlarına çatdırır, onlarla vəziyyəti gözdən keçirir. Rusların geri qayıtmasından arxayın olub Araz qırağına gəlir. Arazın i tayında el şadlıqdan əl götürüb yasa başlayıb ölənləri quylayırlar. Mehdi Mirzə İbrahımdan izn alandan sonra qalan adamları ilə qərbə sarı gedir.

Kəsilir gedir:

Eşik. Osmanlı torpağı.

El Osmanlı torpağına keçmiş. Nağı xan ilə Ağa Ziya Osmanı sərhədində ordu qurmuş qoşunun başçıları ilə danışmaqdadırlar.

Gecə. Eşik. Kənddə Türkanın atasının həyəti.

Türkan otağından çıxıb, yan-yörəsinə baxır. Arxayın olur ki, heç kim yoxdur, tövləyə girib atı ilə çıxıb qapıya sarı gedir. Rüstəm qalxan səsə həyətə sarı baxır.

RÜSTƏM. Mən sənin yerinə olsa idim, bu işi görməzdim.

TÜRKAN. Çaş-baş və əsəbi kimi getməkdən qalmış.

Gündüz. Eşik. Bostan.

Rus qoşunu qayıtmaqdadır. Qədir xan ilə rus qoşunundan bir neçə nəfər bostana girib vəhşicəsinə onu pozurlar.

Gündüz. Eşik. Osmanlı torpağında elin ordusu.

Məhərrəm ayının mərasimi başlamış. Hamı qara geyərək yas saxlayır.

Kəsilir gedir:

İçəri. Osmanlı qoşununun başçısı.

Nağı xan ilə Ağa Ziya və Kazım Osmanlı başçıları ilə oturmuşlar.

MAHMIT PAŞA. Yüzə-yüz biz sizin gəlməyinizdən çox sevinmişik. Sizin bizimlə dilbir, dinbir qardaşsınız, bir yandan da siz də bizim kimi ruslarla savaşmaqda, həm də onlarla düşmənsiniz.

NAĞI XAN. Mən deməliyəm ki, biz buradan getməliyik. Biz Abbas Mirzə ilə danışdıqdan sonra, arxayın olun ki, buradan gedəcəyik...

MAHMIT PAŞA. Hər vaxta qədər könlünüz istərsə, burada qala bilərsiniz... Bir məsələniz də olsa, deyin çözərik...

AĞA ZİYA. Sizin mərhəmətinizlə heç bir çətinliyimiz yoxdur, işlər öz yerindədir...

MAHMIT PAŞA. Biz bir-iki gündən sonra ruslarla savaşmağa gedəcəyik, ona görə yan-yörənizdə Osmanlı əsgəri görsəniz, nigaran olmayın...

NAĞI XAN. Bu arada bir savaş da baş versə, bizim də üstümüzdə hesab edə bilərsiniz, bu savaşda sizinlə olmaqdan biz də sevinərik...

MAHMIT PAŞA. Doğurdan?

NAĞI XAN. El səhərəcən savaşa hazırlanar...

MAHMIT PAŞA. Bizimlə olmağınız çox sevindiricidir...

Kəsilir gedir:

Eşik. Savaş meydanı.

Nağı xan elin önündə Osmanlı qoşununun arxasınca gedir. Yüzbaşı Mahmıt paşaya sarı gedib onunla danışır. Nağı xan onlara yaxınlaşmaqdadır.

YÜZBAŞI. Yüzbaşı mən tanımadığım adamın arxamdan gəlməsini istəməm...

MAHMIT PAŞA. Nağı xan ilə qoşunu özümüzdəndir...

NAĞI XAN. Paşa razı olsalar, mən istəyirəm, qoşunun önündə gedəm. Borçalı eli heç istəməz, savaşda birinin arxasında olsun...

MAHMIT PAŞA. Qonaqsevərli hökm edirdi ki, halınızı riayət edən, indi ki, özünüz istəyərsəniz,  sözüm yoxdur... Bəlkə bu gələn bir-iki gündə savaşdıq...

NAĞI XAN. Biz hazırıq...

Kəsilir gedir:

Həmən yerə.

Tasuadır. Nağı xan ilə el gözləri yoldadır. Elin bir çox adamı məhərrəmliyə başlamış və bu əzadarlıq sıyrılmış qılınclarla və həyəcanlı şəkildə icra olunur. Yavaş-yavaş həyəcan elin bütün adamlarına aşılanır... Həyəcan lap zirvəyə çatmış, məhərrəmliyin şiddətlənməsi ilə ruslara hücum başlayır. Böyük bir savaşdır. Qələbə isə Osmanlı ilə borçalılılarladır.

Kəsilir gedir:

Gündüz. Yol.

Rus qoşunu darmadağın olmuş. Yolu qayıdarkən Osmanlılar şadlıq edir, borçalılılar isə yenə tutqundur. Yüzbaşı Nağı xana sarı gedib onunla öpüşür.

Gecə. İçəri. Əlinin çadırı.

Əli, Yaşar, Vurğun öz yerlərində uzanmışlar.

VURĞUN. Keşkə biz də səninlə gələrdik...

ƏLİ. İstəyirsən bütün el bilsin?

VURĞUN. Heç kəsə demədiniz ki, hara gedirik...

YAŞAR. Güneldən başqa...

VURĞUN. Birinci ki, o öz elimizdən deyil, ikincisi də, kor olsun qısqanc adamın gözü, üçüncüsü də...

ƏLİ. Vurğun, qurtar...

VURĞUN. Axı buna nə, mən nə iş...

YAŞAR. Mənə nə ki, sən? aşiqsən?

ƏLİ. Yaşar, sən də qurtar...

VURĞUN. Sənin acığına da olsa, onunla evlənəcəyəm, qurtaram əlindən...

Vurğun üzünü döndərib yatır.

YAŞAR. İndi elə istəyirsən, gedəsən?

ƏLİ. Səhər tezdən yola düşərəm, siz heç kəsə bir şey deməyin, dayım bilir nə etsin...

YAŞAR. Əli, görsən olmur, qayıt gəl...

ƏLİ. Gətirə bilməsəm, elə qayıda bilməm...

Vurğunun xorultusu qalxmış. Yaşar dirsəyi ilə böyrünə bir dürtmə vurur.

YAŞAR. Səsini kəs...

ƏLİ. İşin olmasın, qoy yata...

YAŞAR. Muğayat ol, qoyma iş əlindən çıxa...

ƏLİ. Sən də xalandan muğayat ol...

YAŞAR. Qurd balaları yadından çıxmasın...

ƏLİ. Onları ASLANa tapşırmışam...

Gündüz. Eşik. Eşikdə elin toplandığı yer.

Hava təzə işıqlanır. Əli Yaşar ilə Vurğundan ayrılır. Sürətlə üfüqdə yoxa çəkilir.

Gecə. Eşik. Van gölünün qırağı.

Gənclər tonqal qalamışlar. ASLAN saz çalır.

VURĞUN. Əli eyləyə bilməsə, bəs kim edəcək?

YAŞAR. O tək getməməli idi...

VURĞUN. İstəmirdi yola düşməmiş xan bilsin...

YAŞAR. Xan bilsə, heç bağışlamaz, hətta Türkan gətirə bilsə...

VURĞUN. Türkan gəlsə, xanın yanında Əlidən himayə edər...

YAŞAR. Bunlara baxmayaraq, xandan izn almalı idi...

VURĞUN. İzn almaqdan söz getsə idi, indi biz də onunla getmişdik; Əli qorxdu ki, Xan qoymasın, ona görə tək getdi...

YAŞAR. Allah özü köməyi olsun, işin cürləsin...

VURĞUN. Sən nə bilirsən ki, Türkan indiyə kimi Rüstəmlə enlənməmiş?

YAŞAR. Türkan qoymaz, ölüsü də Rüstəmin əlinə düşsün...

VURĞUN. Deyirəm ki, Türkan kimi bir qız adamla evlənsə, adam həm bu dünyasına, həm də o dünyasına görər...

YAŞAR. Sən kimlə evlənirsən, evlən, sənə ki, fərq eyləmir...

VURĞUN. Niyə fər eyləmir... Mən indi Günelə vurulmuşam, bilirəm ki, o olmasa, mən ölərəm...

YAŞAR. Paho, qabaqkı öldüklərin kimi də...

VURĞUN. Bu fər edir... Qafqazdan Osmanlı yurduna gəlməmişəm ki, eşqim qabaqkı eşqlərdən fərqli olmasın...

YAŞAR. Görərik, görərik...

Vurğun. Biz də görərik...

Gündüz. Eşik. Yol.

Aşıq faytonla kəndə sarı getməkdədir. Əli ağacların arasında gizlicə özünün ona çatdırıb faytona minir.

AŞIQ. Xoş gördük, aşiq oğlan...

ƏLİ. Xoş günün olsun, Aşıq...

Aşıq ilə Əli ağlayaraq bir-birini bağırlarına basın ağlaşırlar.

AŞIQ. Mən nə xoşbəxtəm ki, səni bir daha görə bilirəm, Əli...

ƏLİ. Aşıq, Sibiri hara, bura hara?

AŞIQ. Oraya ki getmədim, Əli...əvvəl Moskvaya aparmaq istəyirdilər... Orada istəyirdilər, bir kəsin xəbəri olmasın deyə, başımı əkələr... güllələməkdən qabaq dedim, qoyun sizə bir mahnı oxuyum, sonra bədənimi dəlik-dəlik etdin... Onların da, elə biləsən, xoşlarına gəlirdi, öldürmədən qabaq bir oynadalar... Elə ki mən oxudum... Onlar yerindəcə duruxub qaldılar... Bilirsən də, mən çox yeri gəzib oraların da mahnılarından bilirdim, səsimi eşidən kimi onlardan biri mənə sarı gəlib məni özü ilə apardı, sonra bildim ki, özünə görə böyük adam idi... Oxudum, camını qurtardım... Bir müddət onlara mahnı oxuyurdum, ancaq eşitdim ki, Həsən xan o yana gəlib. Getdim görüşünə, onun araçılığı ilə yenidən bura qaytardılar...

ƏLİ. Səni tutduran səsin, səni də qurtardı...

AŞIQ. Əli, indi sən hara, bura hara? Eldən nə xəbər???

ƏLİ. El Osmanlıdan hərəkət edib öz yurdumuza keçəcək, Urmuya sarı gedirlər. Mən də gəlmişəm işimi birədilik bir tərəflik edəm...

AŞIQ. Əli, yox... ürəyində nə qədər ki, eşq vardır, ürəyinlə özünə zor deyə bilməzsən... daim eyləyə bilməzsən...

ƏLİ. Aşıq, qalmışam nə edim?

AŞIQ. Bu elə həmən şeydir ki, ona eşq deyirlər... qalıbsan nə edəsən... elə bu özündən çıxmaq, heyran qalmağın adı eşqdir...

ƏLİ. Bəs, eşq dərdinə çara yoxdur, ha?

AŞIQ. İndi de görüm, niyə eldən ayrılıb gəlibsən... olmaya Türkana görə gəlibsən???

ƏLİ. Mənimlə gəlməsə, neyləyim, Aşıq?

AŞIQ. Nə bilirsən ki, gəlməyəcək? Məgər özü xandan istəməmiş...

ƏLİ. Xandan istəmiş, məndən ki yox... Mən özüm gəlmişəm... Xan bilmir... Əlbəttə dayıma demişəm, bir təhərlə ona desin...Yəni deyirsən, gələr?

AŞIQ. Özbaşına Türkanın dalısınca gəlibsənsə, Ağa Ziya xana desə, daha inciyib bir şey deməz...

ƏLİ. Dediklərinin hamısı o zaman olar ki, Türkan mənimlə gəlsin... O gəlməsə, mən də elə sarı gedə bilməm...

AŞIQ. Səni istəyir... düzdür, üzünə gətirmir, amma istəyir... Bu məsələnin bir yanıdır... o biri yanı da Rüstəmdir...

ƏLİ. Söz göndərmişdi ki, Xan bir nəfəri dalısınca göndərsin... Xan da demişdi ki, elin vəziyyəti bəlli olandan sonra özü gələcək... Türkan da demiş: eldən uzaq aradan gedər, diri qalmaz...

AŞIQ. Dedim ki, o bir yanıdır, bir yanı da...

ƏLİ. Rüstəm özü yaxşı bilir ki, Türkan onu sevmir...

AŞIQ. Hamı bunu bilir... Amma dəli könül söz başa düşmür ki, düşmür... Rüstəm də aşiqdir...

ƏLİ. Türkan gəlmək istəsə, Rüstəm qarşısını ala bilməz...

AŞIQ. Rüstəm də əl-ayaqsız oturub baxa bilməz, sən onu bunun əlindən çıxarasan...

ƏLİ. Deyirsən, neyləyim?

AŞIQ. Türkan sənlə gəlmək istəsə, bir yol tapmaq olar...

ƏLİ. Nə yolu?

AŞIQ. Səninlə gəlməli olsa, bunu Rüstəm bilməməlidir...

ƏLİ. Necə?

AŞIQ. Əli bilirsən, mən öz eşqimə çatmadım, ona görə də ayrılıq, nisgil dərdini yaxşı bilirəm, ona görə sənin əlindən tutmaq istəyirəm...

ƏLİ. Nə cür?

AŞIQ. Səni kənddə heç kim görməməlidir... qalarsan, özüm çağıraram... Yədulla buğanın oğlunun toyudur... Həsən unçunun dəyirmanına qalarsan, dalınca göndərərəm...

Dəyirman uzaqdan görünür.

Ardı. Eşik. Kəndin ortasındakı meydan.

Hamı yığışıb. Aşıq daşqası ilə gəlir. Uşaqlar daşqanın dalısınca aslanıblar. Buğa Məmməd qarşılamağa gəlir. Aşıq nə isə birini axtarır. Yusifi görüb çağırır.

Ardı. İçəri. Buğa Məmmədin evi.

Aşıq Yusiflə danışır.

YUSİF. Rüstəm xan da vardır...

AŞIQ. Günorta uzaq yerə getmə, işim vardır...

YUSİF. Bibioğlu hara varımdır gedəm, toydur...

AŞIQ. Mən də nənəmin yasına gəlməmişəm ki, bilirəm toydur. Bir hikmət vardır da, bu qədər tapşırıram...

YUSİF. Niyə bəs vurursan, baş üstdə...

AŞIQ. Rüstəmi harada görə bilərəm?

YUSİF. Bir ağız oxusan, harada olsa, yallıya gələr çıxar...

AŞIQ. Gedək...

YUSİF. Sənə bu gün nə olub?

AŞIQ. Əllərim əsir, qəti bir ürəyi nisgillinin izi...

YUSİF. Bu arada bir nisgilli aşiqin izi var, sən ona bir iş görməlisən...

AŞIQ. El bir-birindən pozulub, ölkə dağılıb, amma ruhiyyələr elə həməndir, çox sağ ol ki, xasiyyətimi hələ unutmamışsan...

YUSİF. Rus, Allah etməmiş, min il də bu elin başı üstdə olsa, yenə millətin yaşantısı dəyişə bilməz...

AŞIQ. Gedək ki, xeyləm işimiz vardır...

Ardı. İçəri. Türkanın otağı.

Türkan qulluqçu ilə danışmaqdadır.

QULLUQÇU. Xanım, inşallah, xeyirdir...

TÜRKAN. Qəribə yuxu idi...Xanım nənə mənə bir dəst ağ paltar gətirmişdi... sən demə, kəfənim idi?

QULLUQÇU. Allah eləməsin, xanım... Bu sözlər nədir... arxayın ol, gəlinlik paltarı imiş...

TÜRKAN. Hazıram öləm, amma burada gəlin çıxmayam...

QULLUQÇU. Xanım can, bu sözlər nədir, axı, adamın üsrəyi tutulur... Ürəyimə damıb, istədiyin yerə gedəcəksən, məgər demədin ki, Xanım nənə yuxuda aparırdı bir yaşılıq yerə...

TÜRKAN. Hər yer yaşıl idi, Xanım nənə dedi: bura Adəm ilə Havanın cənnətidir... Ona görə dedim, bəlkə o dünyaya getdim...

QULLUQÇU. İnanım sənə, Nağı xan ilə el yaxşı bir yerə getmişlər, indi də sıra sənindir, gəlib aparacaq oraya... Məgər deməmişdi ki, dalınca gələcək...

TÜRKAN. Allah eyləsin, sən deyən olsun, əlbəttə Şeytanın da qulağı kar...

Ardı. Eşik. Kəndin ortasındakı meydan.

Rüstəm uzaqdan görünməkdədir ki, kəndə sarı gəlir. Aşıq sazsız oxumaqdadır. Böyük toy ilə böyük zurna qiyamət edir. Getdikcə camaat çoxalır. Yallı qurulub. Rüstəm gəlcək Aşıq onun ehtiramına havanı dəyişib (Əylənməz havasını çalır) ayağına gedir. Rüstəm şabaş verir.

AŞIQ. Xan, sağ olsun...

RÜSTƏM. Xoş gəlibsən, Aşıq... Nə xəbər?

AŞIQ. Sağlıq, salamatlıq...

AŞIQ. Son dəfə harada idin, Aşıq, de, görək?

AŞIQ. Xan, neçə gün bundan qabaq Çiyənədə idim, Cəfər xan ilə Qədir xan səni soraqlayırdılar. Elə biləsən, qaz ovlamağa həvəslənmişdilər...

RÜSTƏM. Məgər çöl qazları tapılıb?

AŞIQ. Elə biləsən, bir neçəsini görmüşlər... Elə ki ona dedim, buraya gələcəyəm, dedi: sazını kökləmədən Rüstəmin sorağına gedib “buraya gəlsin, qaz kababı bərk göylümə düşüb” deyərsən...

RÜSTƏM. Aşıq çox pis umdurursan, hansı dedi?

AŞIQ. Ov adı gələndə hamı bilir, Rüstəm xan getməlidir, elə mənə də bir muştuluq yetər... Qədir xan dedi...

RÜSTƏM. Hələ gözün qara atımın dalısıncadır ha..., demə, yox...

AŞIQ. Xan, hərənin bir diləyi var...

RÜSTƏM. Gedəndə de, versinlər özünlə aparasan...

AŞIQ. Xan, siz gəlincə, buradayam...

RÜSTƏM. Olmaya sən də, qaz əti göylünə düşüb?

 AŞIQ. Xanın gülləsi ilə ovlanan qazın əti, əlbəttə ki, yeməlidir...

RÜSTƏM. Kəndə çıxınca istəyərəm, əylənməz-əylənməz havasını çalasan...

AŞIQ. Baş üstdə...

Rüstəm gedir. Aşıq gülümsər üzlə Rüstəmi yola salır. Ancaq nigarançılıq üzündə görünməkdədir. Əylənməz-əylənməz mahnısını oxuyur, yenidən yallı başlanıb. Yusif Aşığı süzməkdədir.

Ardı. Eşik. Kəndin eşiyindəki yol.

Rüstəm bir neçə atlı ilə kənddən çıxıb şimala sarı gedirlər.

Ardı. İçəri. Həsən unçunun dəyirmanı.

Əli Məmməd unçuya kömək edir. Atların səsini eşidəndə pəncərə qabağına gəlir, Rüstəmi görəndə tez özünün qırağa çəkir, görünməsin.

Ardı. İçəri. Məmməd Buğanın evi.

Aşıq Yusiflə oturub danışmaqdadır.

YUSİF. Türkan ö gündən qapını üzünə bağlamış, heç kəslə danışmır. Deyirlər elə bir dan xörək yeyir...

AŞIQ. Demək, ona xəbər çatdıra bilmərik ki, biri onu görmək istəyir...

YUSİf. Elə biləsən, demişdir ki, Nağı xanın muştuluq xəbərin gətirəndə otağına gəlsinlər...

AŞIQ. Bəs heç yol yoxdur, əlimiz ona çatsın...

YUSİF. Rüstəm bibioğlu bilsə, Allaha and olsun, atar itlərinin qabağına hər ikimizi də tikə-tikə edərlər...

AŞIQ. Türkanın otağı hansı yandadır?

YUSİF. Keçmək olmaz...

AŞIQ. Hələ kim istəyir keçə oraya, de görüm hansı yandadır.

YUSİF. O bir pəncərəsi təpəyə sarı olan yuxarıdakı otaqdır...

AŞIQ. Get, Məmməd Buğaya de, hamını aparıb təpənin başında oturtsun...

YUSİF. Nə etsin?

AŞIQ. Mən də gəlib orada “Cəngi Koroğlu” havasını çalaram, kəndin ortasında olmaz, orada yaxşı meydan oynada bilərəm... Şəbih kimi bir şey çıxaracağam...

YUSİf. Şəbih? O da toyda? O da???

AŞIQ. Onun kimi yox... ona bənzər bir şey... Mən başqa bir adamla... tez qayıt ki, Həsən unçunun dəyirmanına göndərəcəyəm...

YUSİf. Elə biləsən, toydur ha...

AŞIQ. Bir dəfə işimiz sənin əlinə düşmüş ha...

YUSİF. Yaxşı, daha...

Yusif eşiyə çıxır. AŞIQ sazını kökləyir.

Ardı. İçəri. Türkanın otağı.

Türkan otağın pəncərəsindən eşiyə baxır.

Ardı. İçəri. Həsən unçunun dəyirmanı.

Əli pəncərədən eşiyə baxır.

Ardı. Eşik. Təpə.

Kəndlilər yavaş-yavaş təpənin başına toplaşıb otururlar...

Ardı. İçəri. Türkanın otağı.

Türkan baxır. Camaatın təpədə toplanmasına şaşqın qalıb. Camaat çoxaldıqda pəncərəni bağlayır, görünməsin.

Ardı. İçəri. Paşa xanın tövləsi.

Aşıq xanın ata baxanı ilə gedib atlara baxır.

AŞIQ. Rüstəm xan dedi, get tövlədə üç dənə at götür...

MEHTƏR. Aşıq, arxayınsan ki, Rüstəm xan üç at deyib?

AŞIQ. Mən bilirəm, yalan desəm, Rüstəm xan qayıdandan sonra dədəmi yandırar. Bəs nə üçün yalan deməliyəm?

MEHTƏR. Bu da bir sözdür, hər halda, Aşıq çalış, tamah əlinə iş verməsin...

AŞIQ. Bütün aləm Aşıq Rzanın tanıyır, bu nə sözdür deyirsən?

MEHTƏR. Elə mən də tanıyıram. Bilirəm ki, yeri gəlsə, ehtiyacı olan adama əlindən gələni əsirgəməzsən... Ona görə dedim, olmaya yenə də bir başqa adamın ehtiyacı var, Aşıq özünün qabağa atmış...

AŞIQ. Arxayın ol, Rüstəm xanla heç vaxt üz-üzə durmağı düşünməm...

MEHTƏR. Üç at da az deyil, axı...

AŞIQ. İndi o bağışlamış, sən niyə qarın ağrısı tutubsan... Çəkil qırağa, aparım, yol ver...

MEHTƏR. Yaxşı da...

Ardı. İçəri. Həsən unçunun dəyirmanı.

Yusif Əli ilə danışmaqdadır.

Ardı. Eşik. Təpə.

Aşıq namaz qılmaqdadır.

Ardı. İçəri. Türkanın otağı.

Türkan Aşıq Rzanın səsini eşidcək pəncərə qabağına gəlmək istəyir. Duruxur, ayaqları tutulur, oturub ağlayır.

Ardı. Eşik. Torpaq yol.

Rüstəm ilə atlıları atlarını çaparaq gedirlər.

Ardı. Eşik. Kəndin eşiyi.

Əli üzü-gözü bağlı Yusifin yanda gəlir.

Ardı. İçəri. Türkanın otağı.

Türkan yaşlı gözlərlə yuxuya getmiş.

Ardı. Eşik. Təpə.

Aşıq oxumaqdadır. Əli ilə Yusif çatıblar. Aşığın işarəsi ilə Əli onun yanına gəlir. Aşıq onun qulağına nə isə bir şey pıçıldayır.

Ardı. İçəri. Türkanın otağı.

Türkan yatmış, yuxu görməkdədir.

Ardı. Eşik. Həsənli kəndi.

Rüstəm ilə dostları çatıblar.

Ardı. Eşik. Təpə.

Aşıq ilə Əli meydanda Cəngi Koroğlunun hekayəsini hərəkət edərək deyirlər. Bir neçə nəfərə Əlinin səsi tanış gəlir.

Ardı. İçəri. Türkanın otağı.

Əlinin səsi yüksəldikcə Türkan yuxudan ayılmağa başlayır. Heyran olaraq dinləyir, inanmır, fikir edir, bəlkə hələ yuxudadır. Üzündən bir şillə vurur. Yerindən qalxıb pəncərənin yanına gəlir.

Ardı. Eşik. Təpə.

Aşıq pəncərəyə sarı gözü sataşır, bir işarə ilə Türkandan istəyir aşağıya gəlsin. Əli donuq halda Türkana baxır, gözü yaşla dolmuş. İz itirmək üçün Aşığın işarəsi ilə işini davam edir. Hirs boğur.

Ardı. İçəri. Türkanın atasının evi.

Türkan sürətlə müxtəlif yerlərdən keçir, özünü həyətin qapısına çatdırır.

Ardı. İçəri. Cəfər xanın evi.

Rüstəmin əsəbi qiyafəsi.

Ardı. Eşik. Təpənin ətrafı.

Türkan da ora qatılmış, hamı təəccüblə baxır. Yusif özünü Türkana çatdırıb ona bir söz deyir. Türkan özünü oradan ayırıb Yusiflə təpənin o yanına gedib yox olur. Yusif tək qayıdır. Əli ilə Aşıq özlərini tamaşanın qalanını davam edirlər kimi göstərmək istəyirlər. Əli təpənin arxa tərəfinə keçib orada Türkan ilə ata minir. Yusif Aşığın yanına gedir.

AŞIQ. Rüstəm gəlsə, deyərsən, Osmanlıya sarı getdilər...

YUSİF. Rüstəm Qədir xanla ova gedib. Sən də bunlarla gedirsən?

AŞIQ. Qalsam, bədənimin böyük tikəsi qulağım olar...

YUSİF. Yaxşı yol. Dedin, Araza sarı...

AŞIQ. Özün bir təhər məşğul et... həyə, Araz...

YUSİF. Doğru yolunuz hansı tərəfdir? Yox, istəməz, demə. Birdən ağzımdan çıxar...

AŞIQ. Mən sənin bu əxlaqına vurulmuşam da...

YUSİF. Daha get...

Ardı. Eşik. Həsənli kəndinin eşiyi.

Rüstəm ilə atlılar kənddən çıxıb sürətlə at çapırlar.

Ardı. Eşik. Təpənin o tərəfi.

Aşıq, Əli, Türkan üfüqə sarı atları çaparaq gedirlər.

Kəsilir gedir:

Ardı. Eşik. Van gölünün qırağı.

Nağı xan çadırları yığışdıran elini tamaşa etməkdədir.

AĞA ZİYA. Xan, getməliyik?

NAĞI XAN. Buranın yaxşı havası vardır, amma elin ürəyi tutulmuşdur...

AĞA ZİYA. Bəlkə bir xəbər oldu, xan, gözləmirsiniz?

NAĞI XAN. Abbas Mirzə də bir iş görmək istəsə, bizim köməyimizlə edə biləcək, ellər arxasında durmasa, təkbaşına əlindən bir iş gələ bilməz...

AĞA ZİYA. Öz elimizdən danışaram, Xan.

NAĞI XAN. Ziya, bir olmuş?

AĞA ZİYA. Xəbərsiz qoymaq istəmirdim, amma dedim hələ qalsın...

NAĞI XAN. Ziya deyirsən, nə olub, ya yox?

AĞA ZİYA. Əli Türkanın dalısınca gedib...

NAĞI XAN. Ziya, iznsiz?

AĞA ZİYA. Dedim, mən izn alaram...

NAĞI XAN. mənə deməli idin, kimlə gedib?

AĞA ZİYA. Tək...

NAĞI XAN. niyə bəs tək?

AĞA ZİYA. Dedi, ya Türkan ilə gələrəm, ya da bir daha elə qayıtmaram...

NAĞI XAN. mənə deməli idin...

AĞA ZİYA. Xan, Əli aşıq idi, qabağını almaq olmazdı, indiyə kimi də sizə görə dözmüşdü...

NAĞI XAN. Türkan necə? O da onu istəyir?

AĞA ZİYA. Bir təhər sizi gözləyirdi ki...

NAĞI XAN. el diridir, Ziya, diridir. Deyirdim, daha eldə Xanım nənənin nağılları kimi aşiq tapılmayacaq... El yenə də nəfəs çəkir, Ziya... Sağ ol, cavan... yaşa, Əli...

AĞA ZİYA. Bu günəcən getməmişdi, sizə görə idi ki, izn verəsiniz...

NAĞI XAN. Əli gətirər, Ziya...

AĞA ZİYA. Gözləməyək, Xan.?

NAĞI XAN. eyləyə bilmərik, Osmanlılara demişəm, bu gün gedəcəyik, sözümdən çıxa bilməm...

AĞA ZİYA. Onla ki istəyirlər, biz qalaq...

NAĞI XAN. Onları razı sala bilmirdim, xeyləm dil tökmüşəm, razı olublar...

AĞA ZİYA. Əli elə bilir, qalacağıq, gəlsələr necə...

NAĞI XAN. Bir-iki nəfəri Naxçıvana göndər, yolları üstündə durub onlara desin, yollarını Araza sarı döndərib gəlib Urmuya çatsınlar ki, biz də gəlib çataq...

AĞ ZİYA. Abbas Mirzə hələ deməmiş, haranı bizə verəcək?

NAĞI XAN. Gərək oraya gedək, görə necə olur?

AĞA ZİYA. Bəs deyim, Xoya gəlsinlər?

NAĞI XAN. O yolu tutub gəlsinlər, yoldakı elatlardan soruşa-soruşa gəlsinlər...

Ardı. Eşik. Həsənli kəndinin eşiyi.

Rüstəm kəndə çatır. Adamları dalı qamışlar.

Ardı. Eşik. Müxtəlif yollar.

Aşıq, Əli, Türkan çaparaq gəlir.

Ardı. İçəri. Türkanın atasının evi.

Rüstəm qulluqçunu salıb kötəyin altına. Türkanın atası ağlayır.

Ardı. Eşik. Təpə.

Toy hələ dava edir. Rüstəm hirslənib Aşığı axtarır. Heç kəsin xəbəri yoxdur. Rüstəm adamları ilə Yusifgilə sarı gedir.

Ardı. İçəri. Yusifin evi.

Yusifi inəkləri sağmaqdadır. Evin qapısı tovla açılır. Rüstəm adamları ilə içəri girib Yusifi axtarırlar. Yusif tövlədən eşiyə çıxır.

YUSİF. Nə olub, Rüstəm xan?

RÜSTƏM. Özün yaxşı bilirsən, nə olun?

YUSİF. Bilsə idim, soruşmazdım daha...

RÜSTƏM. AŞIQ RZA haradadır?

YUSİF. Məmməd Buğanın oğlunun...

Rüstəm qamçı ilə Yusifin ağzından vurur. Yusif dinmir.

RÜSTƏM. Danışmasan, dilini ağzından çıxardaram, de görüm, üz-gözünü toyda bağlayan kim idi, indi harada?

YUSİF. Mənim günahım yoxdur, Xan...

RÜSTƏM. Kim dedi, sənin günahın var, de görüm, haradadırlar, tez ol...

YUSİF. Araza sarı gedirlər, Mirhəbibin oğlu Əli Nağı xanın əmri ilə Türkanı aparır ona versin. Nağı xan orada onları gözləyir...

RÜSTƏM. Arxayınsan, daha deməmiş bir söz qalmadı?

YUSİF. Arxayın ol, Xan...

Rüstəm tovla çıxır, adamları Yusifi döyməyə və evini bir-birinə vurmağa başlayırlar. Yusifin üzündə gülüş var.

Ardı. Eşik. Paşa xanın evinin qabağı.

Yusif bir bucaqda kötək yemiş, qanlı, bükülmüş şəkildə, üstündə gülüş yerə düşmüş. Yusifin həyat yoldaşı tələsik evdən çıxır, vəziyyəti görəndən sonra duruxub vəhşətə dalır. Yusifi axtarır, tapandan sonra öncə öz baş-gözünə çalır, sonra köməyinə edir.

Ardı. Eşik. Van gölünün qırağı.

El yola düşüb.

Vurğun Yaşar ilə ASLANla danışmaqdadır.

ASLAN. Özün necə düşünürsən, Vurğun?

VURĞUN. Mənə dedi, el gedəndə sənə tərəf gəlib sizinlə yola düşsəm, demək, səni istəyirəm, gəlməsəm də...

YAŞAR. Gəlməsə ki, iş bitib...

VURĞUN. Gəlməsə, Mahmuda sarı gedər... Onlar tayfaları ilə burada qalamaq istəyirlər...

 ASLAN. Vurğun, əgər belədirsə, hazır ol, bir bucaqda hayqırasan...

Nağı xan yerli məsullarla danışmaqdadır.

NAĞI XAN. Allah istəsə, el özünü tapandan sonra görüşünüzə gələcəyəm...

MAHMIT PAŞA. Xan, burada qalanlar bizim əzizimizdir, keşkə sizdə qalsaydınız...

NAĞI XAN. Biz qayıtmalıyıq. Çox işimiz vardır. Yüz il də sürsə, elə bir gün yurdumuzu azad etməliyik...

MAHMƏT PAŞA. Siz bizə ruslarla savaşda kömək etdiniz, biz də sizə kömək etməliyik. Mən söz verirəm bu işi yerinə yetirəm...

NAĞI XAN. Ümidim var, yurdunuz daim yamyaşıl, təhlükəsiz olsun...

YÜZBAŞI. Bizim millət sizin eli heç zaman unutmayacaq, böyük və qara papaqlı Qarapapaq eli...

NAĞI XAN. Biz də sizin ehtiramınıza özümüzü Qarapapaq adlandıracağıq...

MAHMIT PAŞA. Həm indi, həm də hər zaman köylünüz istəsə, bura sizin yurdunuzdur, burada sizin yolunuzu gözləyən Türk xalqı var...

NAĞI XAN. Allah sizi böyüklükdən əskiltməsin, sağ qalın Allahın amanında...

MAHMIT PAŞA. Yaxşı yol, siz də Allah amanında. Yüzbaşı Osmanlı sərhədinə qədər sizi yola salar...

Nağı xan ilə Mahmıt paşa ağlar gözlə bir-birindən ayrılır. El yavaş-yavaş yola düşür. Bir neçə çadır yığılmayıb, qalanlar eli yola salır. Vurğun sürətlə eldən ayrılıb təpənin başına çıxır, o yana baxır. Təkdir, Ayişə uzaqdan əl qovzayıb Mahmudun çadırına sarı gedir. Vurğun dalbadal hayqırır. ASLAN ilə Yaşar uzaqdan baxırlar, ayrılıq qəmi qoymur gülələr. Ağlar gözlər, yaş yanaqlar. Vurğun anasına sarı gedib onun qoynunda ağlamağı yüksəlir.

Ardı. Eşik. İrəvan.

Aşıq azıq hazırlayır. İp, bir az da xırım-xırda şeylər hazırlayır.

Ardı. İçəri. Karvansarada bir otaq.

Türkan nigaranlıqla ürəyi döyüntüdə.

Ardı. Eşik. Karvansara.

Əli atlara yetişir. Aşıq içəri gəlir.

Ardı. Eşik. Yol.

Rüstəm bir neçə nəfərdən sorğu-sual edir, sonra atlıları ilə uzaqlaşır.

Ardı. Eşik. Karvansara.

Əli, Türkan və Aşıq yola düşürlər.

Ardı. Eşik. Yol.

Türkanın atı yerdə qalıb. Aşıq ilə Əli baxırlar. Türkan o yanda durmuş.

AŞIQ. Siz birlikdə gedin, bu daha yol yeriyi bilməz, mən qalaram.

ƏLİ. İndi haradayıq?

AŞIQ. Naxçıvanın yaxınlığında, sonra da Arazdır. Tez gedin, elə bir yol qalmayıb...

ƏLİ. Onlar gəlib çatsalar, sən nə edəcəksən?

AŞIQ. Onlar Yusifin sözünə qulaq assalar, bu yana gəlməzlər. Gedərlər Osmanlıya sarı...

Əli. Mümkündür sözünə inanmayıb bu yana gələlər... Sən haçan Araz o tərəfinə gələ bilərsən?

AŞIQ. Mən sizin dalınızca gəlirəm, çayın o tayında gözləyin...

ƏLİ. İstəyirsən, Naxçıvana gedib bir at gətirək birlikdə gedək...

AŞIQ. Oğlu, mən daha uşaq deyiləm ki, bu qədər nigaran olasan. O gedib-çatıb bilincə başına papaq keçib. Qayıdıb buraya çatınca mən on dənə Arazı keçib yanınıza gəlmişəm...

ƏLİ. Arxayın olaq, Aşıq.

AŞIQ. Aşıq Rza Mirhəbibin oğlunun toyunda çox istəyir oxusun... Allahın seyidi mənə dua oxusa, axirətim xeyirli olar...

ƏLİ. Gözlərik gəlib çıxasan...

AŞIQ. Gec olmamış gedin. Bir şeylər almışam, Arazdan keçəndə işinizə gəlməlidir. Mənim sazımı da alın, sizin əlinizdə olsa, daha arxayın olaram. Həm sazdan həm də özünüzdən muğayat olun...

Aşıq Rza ilə Əli qucaqlaşıb, çətinliklə bir-birindən ayrılırlar. Türkan Aşığa sarı gəlib atının yüyənini tutur.

TÜRKAN. Xan, kömək etdiyini bilsə, ağırlığın qədər qızıl verəcək...

AŞIQ. Ömür boyu bir sazla yaşamışam, razıyam da, Adamların ürəyində diri qalsa, Aşıq Rza günü xoş olur...

TÜRKAN. Arazın o tayında gözləyirik...

AŞIQ. Qismət olsa, sizə çataram...

ƏLİ. Aşıq, biz daha getdik, sən də özünü çatdırasan ha...

AŞIQ. Allah amanında, özünüzdən muğayat olun...

TÜRKAN. Hələlik...

Aşıq Rza Əli ilə Türkan gedəndən sonra ağlar gözlə onlara baxır.

Ardı. Eşik. Naxçıvanın eşiyi.

Rüstəm ilə adamları karvansarada sorğu-sual edirlər.

Ardı. Eşik. Naxçıvanın eşiyi.

Əli ilə Türkan Naxçıvanı keçib uzaqlaşırlar.

Ardı. Eşik. Naxçıvanın girişi.

Aşıq Naxçıvana girməkdədir. Dalısınca bir neçə atlı yaxınlaşmaqdadır.

Ardı. İçəri. Yusifin evi.

Yusifin həyat yoldaşı yaralarına məlhəm qoymaqdadır.

Ardı. Eşik. Naxçıvanın girişi.

Aşıq Rzanın Rüstəm ilə adamları ortaya salmış.

Ardı. Eşik. Arazın qırağı.

Əli İlə Türkan Arazın qırağına çatırlar. Arazın suyu çoxdur. Əli atdan yerə atılır, Aşığın atının terini axtarır. İpi çıxarır, bir başını ağaca bağlayır. Türkan ona baxır. Əli bir əlində ip atının üstünə minir özünün Araza vurur. Çox çalışandan sonra Arazdan keçir. Türkan nigarançılıqla onu seyr edir. Arazın o tayına çatır. Sudan çıxır. İpin ucunu ağaca bağlayır, Türkana baxır, Türkan ipi ağacdan açıb öz belinə bağlayır. Atına minib özünü suya vurur. Rüstəm ilə atlıları çatırlar. Atlılar güllə atmaq istəyirlər ki, Rüstəm qoymur.

RÜSTƏM. Mən Əlinin ölüsünü istəmirəm, işimi gəlməz, mən Türkanı diri istəyirəm. İstəyirəm özümlə aparam, olmasa da, Əlinin sınmasını görəm. Türkan bilməlidir, o məndən dəyərli deyil, onda mənimlə gələr. Öz əli ilə gəlməsə dəyəri olmaz...

Hamı dururlar. Əlinin Türkanın ipi necə çəkməsinə baxırlar. Əli çox çalışır, Türkan da. Amma Arazın suyu çoxdur, həm də iti gəlir. Türkanın atını su aparır. Rüstəm nigarançılıqla baxır. İpi Əlinin əllərini kəsin qan süzür, amma yenə də ipi çəkir. Türkan çətinliklə Arazın qırağına çatır. Əli ipi çəkməklə onu suyun qırağına çəkir. Türkan bir Əliyə, bir də Əlinin qanlı əllərinə baxır. Gülümsəyir, Əli də gülür. Türkan yaylığın açıb Əliyə sarı uzadır, Əli də yaylığın ucundan tutaraq çəkib onu sudan çıxarır. Türkan yaylığı ilə Əlinin əllərinin yarasını bağlayır. Rüstəm çönür. Rüstəmin işarəsi ilə at üstündə oturtduqları Aşıq Rzanı qabağa gətirirlər. Aşığı elə bağlayıblar ki, bəlli deyil, elə biləsən özü at üstündə oturub. Rüstəm qırağa gedir.

RÜSTƏM. Fikir eyləmirəm, sənə kömək edən adamı razı olasan, Araza atam...Bəli, yaxşı tanıdın, Aşıq Rzadır, sözümə qulaq assan, bir adam balası kimi Türkanı mənə verməsən, onda sənin daim mərdlikdən danışmağına baxmayaraq, indi namərdliyinlə Aşıq Rzanın bədəni Arazın balıqlarına qismət olar...

Əli Arazın qırağına gəlir.

ƏLİ. Mən gəlib sənlə mübarizə edərəm, hər kim ki, udsa, Türkan onun olsun...

TÜRKAN. Mən özüm özümə qərar verirəm, heç kəs mənə deyə bilməz, nə edim...

RÜSTƏM. Türkan sən qarışma, Mən ilə Əli savaşarıq, sən də istədiyin kimi edərsən, Əli Aşığa görə suyun bu tayına gəlməlidir ki, ona namərd deməsinlər...

Əli Arazdan keçmək istəyir. Türkan qoymur. Əli qalır.

RÜSTƏM. Əli nə oldu? Elə kişiliyin bu idi, deyirsən bə yalan deyirəm... Aşığı aparın suyun qırağına... Yaxşı, indi necə? Hələ inanmırsan, suya ataram? Bu qədər kişiliyindən danışırdın, indi eli uzaq görüb hər nəyi unudubsan? Belə fikir edirsən ki, gedib qulaqlarına çatmayacaq ki, Əli, Borçalının igidi Rüstəmdən qorxduğu üçün əlindən tutduğu Aşıq Rzanı Araza tapşırdı, özünü qırağa çəkib ona baxdı...

Əli ilan kimi özünü qıvrılıb suya yaxşılaşır.

TÜRKAN. Şübhəsiz, sən Aşığı o qədər vurubsan ki, Aşıq bura çatmadan qurtarıb, ölməyibsə, de, bir söz deyib danışsın...

RÜSTƏM. O bir söz deməsə idi, onu öldürmüşdüm, amma o özü dedi ki, siz bu yana gəlibsiniz, daha öldürməyə yer yox idi...

TÜRKAN. De, bir söz desin...

RÜSTƏM. Mən belə şeylərə dözə bilməm, ona kimi sayıram, sözümə qulaq asmasanız, suya atacağam, onda Əli, sən eyləyə bilsən eldə başını yuxarı qovza...

TÜRKAN. Əli, getmə, getməəə, getməəəə... Aşığın xətrinə getmə... O, arxayın idi ki, eşq diri qalar, ona görə də öldü...

ƏLİ. Haradan bilim ki, ölüb?

TÜRKAN. Aşıq Rza ölməsə idi, heç kəs onun ağzını bağlaya bilməzi ki, danışmasın...

ƏLİ. Ölüsünü də gətirməli olsam, o taya getməliyəm...

TÜRKAN. Sən gedib, Allah etmədən, ölsən, ikinizin də ölünüz yerdə qalar... Aşıq Rzanın ölüsü heyifdir ki, qala çöl-kövşənin mal-heyvanına. Qoy atsınlar Araza. Beləliklə ölüsü gedib dənizə çatar...

ƏLİ. O mənim toyumda oxumaq istəyirdi...

TÜRKAN. Əgər getsən, onda hər iki arzusu gora gedər... Həm toyunda oxumaq arzusu, həm də sənin toyunun baş tutması, çünki sən də ölərsən, getmə...

ƏLİ. Əgər getməsəm, deyərlər, qorxdu...

TÜRKAN. Sən ölsən, mən bunların əlinə düşərəm... İstəyirsən, qan gözünü tutmuş Rüstəmin əlinə düşəm...

ƏLİ. Mənim tanıdığım Türkan bunların əlinə də düşsə, heç nə olmaz...

TÜRKAN. Mənim tanıdığım, qeyrətinə görə də onunla ayaqlaşdığım Əli, qürurundan ötrü məni Rüstəmin əlinə verməz. İndi ya mən yanılmışam, ya da ki, o mənim tanıdığım adam deyil...

ƏLİ. Mən qeyrətdən savayı qürurum da vardır...

TÜRKAN. Sənin qürurun Nağı xanın qürurundan artıq deyil ki, eli üçün qürurunu sındırdı, eli darmadağın olmasın, deyə təkbaşına ruslarla savaşmadı. İndi sən də onun kimi...

ƏLİ. O elin sahibi idi, amma mən sənin sahibin deyiləm!!!

TÜRKAN. İndiyə kimi heç olub bir dəfə də özünü sevənləri düşünəsən? Əli, mən istəyirəm, getməyəsən. Sən gedib, Allah etməmiş, ölsən, mən də özümü öldürəcəyəm.

Əli qalır. Əli İlə Türkanın iki sevgili kimi bir-birinə baxışları... Rüstəm dəlicəsinə onlara baxır. Rüstəmin işarəsi ilə Aşığı lap suyun qırağına aparırlar, Rüstəm saymağa başlayır. Əli suyun o yanına getmək istəyir.

TÜRKAN. Rüstəm, Xanım nənə öləndə mənə dedi ki, gedib eli tapam. Amma getməmişdən qabaq gedən Qədir xanın sorağına... Bilirsən nəyə görə? Sən Əlinin canı getmə dayan... Çünki Paşa dayımı o bilərəkdən öldürmüşdü... Xanım nənəyə bunu demişdilər. O da elə həm elin uzaqlığından, həm də bu oğul dərdindən dığlayıb öldü... Mən gələndə Qədir xan səninlə idi. Eyləyə bilmədim Paşa dayımla Xanım nənənin öcünü ondan alam. Sən ki bu qədər borçalılığından, qeyrətli olduğundan dəm vurursan, canını Əlinin əlinə vermə, özün də bilirsən ki, Əliyə bata bilməzsən. Canında azca da qeyrət qalıbsa, Qədir xanın sorağına get... Qoyma ölüncə qeyrətsizlik damğası alnında qalsın...

Rüstəm özü bilməsən onu deyib, dizləri üstdə yerə gəlir. Aşıq Rzanı suya atırlar. Əli dizinə kimi Araza girib dalbadal çığırır, Türkan üzünü döndərir, Aşığın cəsədin su aparır. Aşığın səsi Əli ilə Türkanın ağlar təsvirlərinin üzərində “Araz, Araz, xan Araz” mahnısı ilə eşidilir. Rüstəm ağlar gözləri ilə Əli ilə Türkanın getməsinə tamaşa edir.

Ardı. Gecə, İçəri. Yusifin evi.

Yusifin arvadı Lala onun başı üstdə oturub. Yusif huşa gəlib tartan-partan danışmağa başlayır.

LALA. Yusif can, nə olub, qurbanın olum, bax, mənə, nə olub axı?

YUSİF. Mən Rüstəm xana dedim ki, Onlar gediblər Araza sarı. Yalan dedim, axı onlar gediblər Osmanlı torpağına sarı. Rza demədi, özüm bildim...

LALA. Qorxam, qadan alım. Rüstəm xan qayıdanda ayağına düşərəm, günahlarından keçər...

YUSİF. Mən özümə nigaran deyiləm ki, onlara nigaranam...

LALA. Onlara heç nə olmaz, Rüstəm xan Araza sarı gedincə, onlar Osmanlı torpağına gedib çatıblar.

YUSİF. Niyə bəs mən yuxuda görmüşəm Rüstəm xan Osmanlıya sarı gedir? Ha?

LALA. Yuxu bir şey deyil, qadan alım, özün deyirsən, yuxudur...

YUSİF. Yəni onlar Rüstəm xanın əlinə düşməzlər...

LALA. Allahın istəsə, yox...

YUSİF. Yəni xəyalım dinc olun...

LALA. Xəyalın rahat... Allah da bizi bu rusların əlindən qurtarsın...

Eşik. Gündüz. Sərhəd.

El Osmanlı torpağından çıxıb Urmuya sarı yola düşür. Nağı xan Yüzbaşı ilə görüşüb vidalaşır, Abbas Mirzənin elçisi qarşılamağa gəlib.

ABBAS MİRZƏNİN ELÇİSİ. Öz torpağınıza xoş gəlibsiniz, Nağı xan ...

NAĞI XAN. Yaşasın, xoş gördük...

ELÇİ. Sağ ol, sağ yaşa... El necədir?

NAĞI XAN. azalıb, amma hələ ayağı üstdədir...

ELÇİ. Bu elin beli bükülməz...

NAĞI XAN. Bizim elin yeri hara oldu?

ELÇİ. Elin özünə gəlincə biz də ona yer taparıq...

Eşik. Gündüz. Yol.

Türkan at üstdə Əli də yerdə Araz qırağı ilə hərəkət edirlər. Hər ikisi də fikrə dalmışlar.

Ardı. İçəri. Karvansara.

Rüstəm dəlilər kimi o yan - bu yana gedir. Keflənmiş.

Ardı. Gecə. Makı xanının evi.

Nağı xan Abbas Mirzənin elçisi ilə danışırlar.

Ardı. İçəri. Yolda bir dəyirman.

Əli ilə Türkan dəyirmançı ilə həyat yoldaşına qonaqdırlar.

DƏYİRMANÇI. Arazdan keçmişdirlər. Dedilər: elin hamısı Arazdan keçə bilmədi. Bir bölümü Osmanlı torpağına keçib oradan gəlməlidir...

Gündüz. Eşik. Yol.

El yola düşmüş. Urmuya sarı hərəkət etməkdədir.

Ardı. Eşik. Karvansaranın eşiyi.

Rüstəm gözüyaşlı Şimala sarı hərəkət edir. Təkdir. Hərdən dönüb bir müddət dalına baxır.

Ardı. Eşik. Yol üstündə bir çəmənlik.

El nahar yeməyi üçün oturub.

Gecə. Eşik. Dağlıq.

Əli çobanın yanında oturub, Türkan çobanın xanımı ilə çadıra keçir. Çoban ney çalır, Əli də qəmli-qəmli oxuyur.

ÇOBAN. Yaxşı səsin var, cavan. Onlar da yaxşı oxuyurdular. Getdilər Makıdan elə qoşulalar...

Gündüz. Eşik. Xoy tərəfləri.

El xoydan fasilə açmaqdadır.

AĞA ZİYA. Xan bəs elin bir qismi dalı qaldı axı...

XAN. Yox, onlar özləri istədilər Avacıqda qalsınlar. Sonra lazım olsa, özləri gələr...

Ardı. Eşik. Makı tərəf.

Əli ilə Türkan Elin qalan hissəsinə çatırlar.

BABƏK. Onlar Osmanlıdan qayıdanacan Mehdi xanın əmri ilə biz burada qaldıq. Dedik onlar da elə qayıdarlar. Amma onlar gəlib Urmuya sarı yola düşmüşlər. Biz də onlar çatınca burada özümüzə yer eləyib burada qalıq. Elin bir qismi də Osmanlı torpağında qaldı... Əli, Xan hələ Xanım nənənin ölümündən xəbərsizdir? Türkan xanım elə özü desin...

Ardı. Eşik. Yol.

Rüstəm pozğun. Yenə də yalnız. Yolda gedir.

Ardı. Eşik. Elin Avacıqda qalan hissəsi.

Əli bir neçə atlı ilə uzaqlaşır.

Ardı. İçəri. Urmuda hökumət mərkəzi.

Nağı xan ilə Ağa Ziya Abbas Mirzənin elçisi ilə danışmaqdadırlar.

NAĞI XAN. Bu günə kimi Urmunun Avşarlarından oranı özlərinə qoruq kimi edib mal-heyvanlarını otarmağa aparsa idilər, daha bu gündən ora Qarapapağındır. Oranın ixtiyarı yalnız bizim əlimizdədir...

ABBAS MİRZƏNİN ELÇİSİ. Əlbəttə ki, elə olacaqdır... Marağanın Müqəddəmlərinə də demişəm, daha oralara gəlməyələr...

Ardı. Eşik. Yol.

El Urmudan ara açmaqdadır. Elin bir sıra cavanları Dənizi görcək özlərini suya vururlar. Gözünə şor su dolub səsi çıxan kim?... El yolda gedərkən Balıstandan yerləşməyə başlayır. El Kəhrizə yolundan Sulduza keçir.

Ardı. Eşik. Sulduz düzənliyi.

El Sulduz çölünə keçir. Nağı xan ilə Ağa Ziya təpənin başında durub baxırlar. Bir neçə atlı yaxınlaşmaqdadır.

NAĞI XAN. Ziya, bunlar birinci adamlardır ki, burada onlarla üzləşirik. Allah eyləyə, görüşməmiz şadlığa doğru ola...

AĞA ZİYA. İnşallah...

NAĞI XAN. çox sulu bir yerdir. Elə Sulduz adına da bənzəyir. Sulu düz... Elə biz də Sulduz çağırarıq. Bostançıya de, öz bostanımızın iki qatı qədər gül əksin...

Atlılar yaxınlaşmışlar. Əli ilə Türkandır. Nağı xan ilə bütün el onlara sarı gedir. Gülüşlər, sevinclər, ağlaşmalar...

Nağı xan ilə Türkan tək-təkinə addım atırlar.

Elin çadırları qurulur.

Nağı xan ilə Türkan xan üçün qurulan çadırın yanına çatıblar. Nağı xan o yaxınlıqda işlərə yetişən Ağa Ziyanı çağırır.

NAĞI XAN. Ziya istəyirəm, Türkanla ərinə ev tikincə lap yaşı çadırlardan birini pay verəm, sən onlara nə verəcəksən?

AĞA ZİYA. Bəy mən deyən olsa, nə istəsə?

NAĞI XAN. Bəy sən dediyin deyil, Ziya, Türkan sevdiyidir...

Türkan başını aşağı salıb uzaqlaşır.

AĞA ZİYA. Belə də olsa, elə mən deyən olur...

NAĞI XAN. Bəs sən əvvəldən bilirdin, Türkanın göylü Əlidədir...

AĞA ZİYA. Xan, izn versən, dediyin çadırı deyim, qursunlar...

NAĞI XAN. El toy istəyir, Ziya. Onlara lap yaxşı toy tutarıq...

Gündüz. İçəri. Nağı xanın çadırı.

Mirzə İbrahım Əli ilə Türkanın kəbinini kəsir.

Gecə. Eşik. Gadar çayının qırağı.

Əli, Yaşar, Vurğun addım atırlar.

VURĞUN. Bu Gadar gedib dənizə tökülürsə, elə mən də özümü içinə atım, bu vəziyyətdən qurtulum...

YAŞAR. Yenə nə olub, matəm tutubsan?

ƏLİ. Mən bilirəm, bunun dərdini tutub ki, sənlə mən sözümüzün üstündə durmayıb o özünə birini tapmamış biz ondan tez evlənirik, elə deyil, Vurğun?

VURĞUN. Çox namərdlikdir bu...

YAŞAR. Adam olub evlənməyimiz?

VURĞUN. Biz kişi kimi söz vermişdik birlikdə evlənək, məgər yox?

YAŞAR. Tutaq ki, sən yüz ilə kimi evlənmədin, bizim günahımız nədir?

ƏLİ. Vurğun, bilirsən də sənin iradın nədir?

VURĞUN. De bilim...

ƏLİ. Sən aşiq deyilsən...

VURĞUN. Necə oldu, bu günə kimi yüz nəfərə vurulmuşa, bəs deyil?

YAŞAR. Bunu bax düz deyir, heç biri buna gəlmədi...

ƏLİ. Yox, yox, buna eşq demək olmaz... yalnız sən onları sevirdin... Onlara aşiq olsa idi, onları buraxmazdın, ya da onlara qovuşardın, ya da ki...

YAŞAR. Ya da ki, evlənməkdən vaz keçərdi...

VURĞUN. Adam evlənməmiş qalsa, elə bil heç dünyaya gəlməyib...

ƏLİ. Evlənmək insanı yetişdirir...

YAŞAR. Solmaz da belə düşünürdü...

VURĞUN. Hamını bir yarı var, ondan danışır, mən bədbəxtdən sonra, ey Allah:

Uca dağ ğ başında Ey Həkəm Allah

Hamılar cüt gəzir, Mən təkəm Allah

Mənim nə vaxtımdır ah çəkəm Allah!...

Vurğun bu sözləri deyib özünü suya atır, su dizlərində yuxarı qalxmır. Əli ilə Yaşar gülür.

YAŞAR. Vurğun, Əzrail da əlindən qaçır...

VURĞUN. Elə biləsən Seyidqızı da düz deyirmiş: adama qismət olmasa, özü də öz canın ala bilməz, hələ qalsın ki, evlənsin...

Gündüz. Eşik. Məmyəd körpüsü.

Vurğun Məmyəd körpüsündən keçib o taya. Bir elat qızı – Qızqayıt kuzəsini Gadardan doldurub gedir. Vurğun Qızqayıda sarı gedir. Görəndə şaşıb yerində duruxur. Qızqayıdın gözəlliyi onu heyran edir. Qızqayıd da gözünün Vurğunun gözlərinə tikir. Bir neçə dəqiqə yerində durur, saxsı kuzə əlindən çaya düşür, Kuzə suya düşüb sınmadığına görə gülür. Vurğun yavaş-yavaş yanına gedir. Qızqayıd xırda qəmə çıxarıb Vurğuna sarı hücum çəkir.

QIZQAYID. Hoy dayna, mənə yaxın gəlsən, öldürərəm ha...

VURĞUN. Dayna kimdir?

QIZQAYID. Sən özün...

VURĞUN. Bu nə sözdür? Vurğun xan desən, dilin şişər?

Qızqayıdın təzə oraya çatan qardaşı Hazar atdan atılıb Vurğuna yumulub onunla yaxalaşır. Bir-birini doyunca döyürlər. Vurğun çığırıb dostlarını harayına çağırır, Hazar da eləcə dostların çağırır. Bir anın içinə elatların cavanları ilə Qarapapaq cavanları üz-üzə dururlar. Bir az elə bir-birinin üzünə baxmaqda keçir. Sonra Bəylərbəyi ilə Elatların böyüyü bir-biri ilə anlaşandan sonra hər iki tərəfin gənclərini öz ellərinə sarı yol salırlar.

Gecə. İçəri. Nağı xanın çadırı.

Naşı xan ilə Ağa Ziya və Qarapapağın bir neçə ağsaqqalı Urmunun elçisi və elatın böyüyü oturublar. Urmunun elçisi hər iki tərəflə danışır.

Gündüz. Şıx Məruf kəndi.

Avşar elatı Şıx Mərufda çadırlarını qururlar.

Ardı. Eşik. Təpə başı.

Vurğun, Əli və Yaşar təpə üstündə oturublar.

VURĞUN. Qızqayıdı almasam, ölərəm...

YAŞAR. Yenə də bu öldü...

VURĞUN. Yox, Allaha and olsun, bu dəfə doğurdan deyirəm...

YAŞAR. Daim dediyin kim...

ƏLİ. Yaşar, yox, qır-qılığından bəllidir, bu dəfə fərqlidir...

YAŞAR. Bə sən niyə aldanırsan...

VURĞUN. Bətər yaxşı halım var, sən də bu çırtlamalarınla vəzimi bundan qat ha...

YAŞAR. Tırhov... Əli, buna bax, ağılayır...

ƏLİ. Yaşar, onunla baş-başa qoyma... qalx ayağa bir gedək Şıx Mərufa sarı...

VURĞUN. Mən ölüm, düz deyirsən?

ƏLİ. Qalx gedək...

YAŞAR. Doğrudan, Əli?

ƏLİ. Gəlmirsən?

VURĞUN. Gəlməsə, özümüz gedərik...

YAŞAR. Niyə nə olub, gəlirəm də, gəlməsəm, hər yerdə gedib hay salar, Vurğun Elatlardan qorxdu, gəlmədi...

VURĞUN. Get babam, niyə deyirəm, məgər onların qorxusu da var...

YAŞAR. Görürəm ki, qorxmursan gündə yüz dəfə baş vurursan...

VURĞUN. Hazar məni görəndə dəli olur, istəmirəm üstünə əl qaldıram, səhər qaynım olanda gərək üzünə baxa biləm...

YAŞAR. O səni vurmasın, istəməz sən onu vurasan...

VURĞUN. Əli, gedək, bununla danışmaq ağıldan deyil...

ƏLİ. Gedək, Amma son söz ...

VURĞUN. Həmişəki kimi son söz sənindir...

Vurğun yol düşdü.

YAŞAR. Yazıq uşaq, nə qədər məzlum olub...

ƏLİ. Elə bunlara görə deyirəm də, bu dəfə fərqlidir...

YAŞAR. Allah bilər...

Ardı. Eşik. Şıx Məruf bulağı.

Əli, Yaşar və Vurğun elatın çadırlarına yaxınlaşırlar. Elatın böyüyü qarşılarına gəlib onları yaxşı qarşılayır. Vurğun gözü ilə Qızqayıdı axtarır. Şirin Qızqayıda xəbər verir, amma Hazar gözlərini bərəldərək elə edir ki, tez çadırın içinə keçir. Vurğun qəmli-qəmli Qızqayıdın gedişini süzür. Yaşarı gülmək tutub.

Gecə. İçəri. Vurğunun çadırı.

Vurğun anası ilə danışır.

Ardı. İçəri. Nağı xanın çadırı.

Nağı xan Vurğunun anası ilə danışır.

Gündüz. Eşik. Çöl.

Vurğun təkbaşına bir daş üstündə oturub, özünə mahnı oxuyur.

Nağı xan ilə Elatın xanı ovçuluqla məşğuldurlar. Nağı xan Vurğunun səsini eşidir və xanla ona tərəf gedirlər. Yolda ona Vurğnun sevgi məsələsini deyir.

Gecə. İçəri. Qızqaydın qardaşı Hazarın çadırı.

Vurğunun elçiləri elatın ağsaqqalları ilə oturublar.

Gündüz. Eşik. Təpə.

Vurğun ilə Qızqayıdın, Əli ilə Türkanın, Yaşar ilə Solmazın toyudur.

Gündüz. Eşik. Sulduz mahalı.

Göydə iki qartal uçmaqdadır.

رقص ما ...

آنها با ما همانی کردند که میباید میکردند 

وقتی 

ـ این راز همه دورانهاست 

وقتی تو عروسکی بیش نیستی 

عروسکی با طنابی بر دست و پای 

طنابت را آنکه در دست دارد خواهد گرداند 

و تو جز رقص دلخواه او رقصی نخواهی کرد  

و آنها چه بد ما را رقصاندند ...