قیسسا ناغیل: تویا توره ن ...

"آس آنالی" دا (1) دوول لر(2) دویولوب ییغینتی اوچون های هاوار سالینمیشدی. بیر بویوک دویون (3) وارییمیش. "دویون آسا" (4) قورولموشدو. آس تانری اوچون. بونا گوره ده "دویونآس" (5) بو "تویاتورن" (6) ایله اوز ایشینین یئرینه یئتیرمسین باشلامیشدی. او، ایللر بویو گوردوقو ایشین گوزل حالدا قاباقا آپارماسی اوچون امین اولماق ایسته دی. بونا گوره دوول لرین دویولمکلرین گوز آلتینا آلدی. هاممی اوز ایشینده ایدی. باخدی گوردو دوول لر سسینه ییغینتی باشلانیر. آداملار گلیب اوتورماقا باشلامیشدیرلار. دویونآس "اوتورون" (7) اوتورون دییه دییه اونلاری یئرلرینده اوتوردوردو.

هاممی ییغیشاندان سونرا، "دویونآس" اوزون گویلره توتوب دیینده "آسان"، هاممی اونلا بیرلیکده، اوزلرین گویه توتوب، اورکدن دئدی لر "آسان". آسان دئییب آس تانرینین آدین چاغیردیلار. آسان آسان سسی هر یئری گوتوردو. بیر گوزل "آنام آس" قیلیندی.

"اودآنا" (8) اودجاق دا (9) اودون (10) دوزوردو. بو اودجاق یئرین ایلک اودجاقی اولدوقونا گوره "اودآنا"لار اودجاقییمیش.

"اورخان" لار (11) آداملارین اوز یئرلرینده اوتورماقلارین بیر به بیر گوروب و توره لندیریردیلر (12).

دویونآس چیخدی اوجا داش اوسته، باخدی اوتوران آداملارا و دئدی: «دئییرم (13) دئییرم لر بوگون آتامیز "پیریم آتا" (14) نئجه اودو آسآنالیدان آپاریب و اوزگه آداملارا وئرمگینین ناغیلین سیزلره ناققیلتایاجاقدیر. بو "دئییرم دئییرم" بیزلره اورگدجخ کی کال قازانانی کال یئمز. بوتون آداملارا اوز یاشاما آرتیردیقیمیز "آرتیران" لارلا (15) یاشامین گوزل شنلیکلرینی گوستریب و بیلدیرملییک. ایندی سیزده بیزیم ناغیل ایله بیرلشین.»

دویونآس "اویون" (16) لاری باشلاتدیردی.

ایلک سیرا، هر نمنه دن اونجه، اوینویانلار اومبالارین تیترتمک له "تیتیر اومبا" (17) اویونون باشلادیلار.

اوینویانلار ایکی یئره بولوندولر.

بیر سیرا اوزلرین بیر بیره سورتوردولر (18) و "سورتور" اویونو ایله اوتوران آداملاری گولدوروردولر. اونلارین اویونوندا، قارانلیق اوردوسونون پیسلیکلر یایانلاری اودو گیزلتمک ایسته ییردیلر آمما "آک" (19) اود پیریم آتا الی ایله اودجاقلارا دوشدو.  

بیر سیرادا "توره کادا" (20) اویونون باشلادیلار. توره کادا آغلامالییدی. اودسیز آداملار قارانلیقلاردا قالیب سویوخلار ایله موندارلکیلار لا چالیشدایدیلار.

"اورآس آتا" (21)، "سوکور اود" (22)، "اوبااولو" (23)، "اورآس" (24)، "آس آبان دی یار" (25)، "آس آدام" (26)، "اوردوغان" ( 27)، "اولوآس" (28)، "بیگ اور آک" (29)، "اومار" (30)، "آسام" (31)، "اوری" (32)، "اود" (33)، "اولوبی" (34)، "اورآرتیر" (35)، "اومان آنا" (36)، "ماتان" (37)، "آس کان" (38)، "آس سان" (39)، "اودآسا" (40)، "اولو اود" (41)، "اور اود آتا" (42)، "کانان" (43)، "توره گوز" (44)، "آکلی دی آس" (45)، "اور آسیم دی آس" (46)، "پیری آس" (47)، "آس ایل" (48)، "سوفو آکیل" (49)، "اور اوبا اود" (50)، "اورا" (51)، "آک دور" (52)، "تاری آس" (53)، "اورآتا شیر" (54)، "آس زارا دوشدو" (55)، "اور آتا وئر آس" (56)، "دای آکا" (57)، "گوی اوم اود" (58)، "اور آس آک" (59)، "بال آس" (60)، "اوروم آس" (61)، "آس اورا" ( 62)، "تومورآس" (63)، "مردآس"، "پیرییم"، "قان توره"، "بورلا خاتین"، "قازان خان"، "گون آی"، "باتما"، "باتی اول"، "سان آی"، "آی سان"، "آی دا"، "آب آس"، "آس آب"، "آس توره"، "سالجان"، "سولماز"، "ییغین آک"، "سیغیر آک"، "آسین"، "آسان" ، "آسلی" و داها چوخلو تانینمیش آداملار اویونلارا باخیب دویونآسی آلقیشلادیلار.

"آک دام" (64) دولویدو آنجاق. هاممی اوز یئرینده اوتورموشدو.

آکدام آسآنالی قالاسیندا اویونلار اوچون دیکلمیشدی.

قالانین اوسته "اورآتاقوش" (65) اوچا اوچا ،گویلردن باخیب، گوزله ییردی یوردو. اونون ایشی گویلری گزمک و "سوی آتان" (66) و اونون "آیری یئرلی" بالالارین قووماقییدی.

"اولوآک" (67) ایله دوشمان اولان سوی آتان و بالالاری هر آن آداملارین و یاشادیقی یورد و یووالارین پوسماقدایدیلار. اونلار اولوآک آدام آتایا اویرتدیقی آدلاری اوغورلاماق اوچون پوسقون وئریردیلر. اورآتاقوش اونلاری گویلردن قوووردو. سوی آتان، اوز بالالاری و اونلارین دالیسیجاق گئدن انسانلارا، یاردیم ائدیب تالانلارین اوغورلو ائدیردی.

اونلار آس اولادلاری یاشایان بوتون یوردلاردا بو ایشه باخیردیلار. "آس اور اوباجان" (68)، "توره آک اوبا" (69)، "ینان" (70)، "آسا" (71)، "اوم آس اور" (72)، "اوروم" (73)، "اور آلان" (74)، "اور اومان آیا" (75)، "اور آسیما" (76)، " ، و ... . آنجاق "آس آیا" (77)، "اوراوبا"، (78)، "اوبا اور آکا" (79) و "اوم اور آکا" (80) هاممی سی اونلارین و آدام آتانین اولادلارینین ساواش یئرییدی.

او گون "دویونآس" باخدی گوردو "اورآتا قوش" تئز یئندی یئره. گویده قالمادی. "دویونآس" اوزونه دئدی هله اویون قورتولمویوب نه اوچون او یئندی؟ بونلاری دوشونه دوشونه گئتدی گوره نه اولوب. دوشدو یولا. باخدی "اورآتا قوش" دوشوب توپراقلار اوسته. باشی اوسته گلنده گوردو قوسوب. بیلدی  "سوی آتان" بالالاری "اورآتا قوش" آقانی زهرلندیریبلر.

"دویونآس" یادینا دوشدو، "اود" بو توپراقلاردان اوغورلانان زامان دا "اورآتا قوش" زهرلنمیشدی. اوندا دا "سوی آتان" بالالاری اودو اوغورلویوب، دیللرینین تات (81) اولدوقونا گوره، آدین "آس اور اوباجان" یوردونون آدلارینین دوز دئییلمه سی نه گوره، آلدیخلارینا اودآس و سونرالار اوتآش و آتش قویموشدولار. "دویونآس" بیلیردی "اورآتا قوش" " کوک آنا آس" (82) اولدوقونا گوره یئنی دن اولدوقو حالدان دونوب دیریلجخ، او اود قالی ییب دیریلمقی باشاریردی.

"دویونآس"  اوندا گوردو "سوی آتان" بالالاری "آسن" و سونرا "آهن" دی یه دی یه، دمیرچی ایله دمیرلری اوغورلویوب آپاریرلار. "دویونآس" بیلدی دمیر ده اود کیمی اونلارین دا الینه دوشدو. بونا سئوینیردی یاییلا فتیش لر، آمما قورخوسو وارییدی. "سوی آتان" بالالاری هئچ نمنه نی دوز ایشلرده ایشلدمیردیلر. حاقلیمیش، آخی اوندا گوردو قالا یانیر. بیلدی قالانی اودلاییبلار. اوزونه دئدی بودا بو قالانین ناغیلی اولاجاق. دئدی دمیر "آهن" آدیلا و "اویون" و "تویاتورن" ده، آیری آدلا اوغورلاندی. اوزونه دئدی امینم آیری یوردلاردا اوزه چیخاجاق. "دویونآس" اوتوردو بیر داش اوسته. داها بیلیردی ایش الدن چیخیب. اوخ یایدان چیخمیشدی داها.

"دویونآس" آمما بیلیردی "دوغدو" لار (83)، "آناآتاگون آس" (84) لار و ها بویله آسلی آنالار، بیرجه آس آنالی دا یوخ، بلکه، "اورآک اودآنا" (85)دا، "آس اولدوز" (86) دا و ها بویله آس یوردلاریندا، "آس" و "آک" لا باغلی "اورآتا قوش" لار دوغاجاق و دوغولاجاق لار. او اوزونه دئدی: "آس قیا" (87)، آسانالی لارین جانینا قی ییب اونلاری اولدوردولر، آمما، هئچ زامان آس اولادلارینین بویون و سویون قورودا بیلمزلر. "دویونآس" بیلیردی، آک ایله قارانلیق آراسیندا اولان "جان قی" (88) قورتولان دئییل. بیر سیرادا یاشام بویو قارانلیق یایان سوی سیز "سوی آتان"، بیر سیرادا دا "آک" یایان آس بالاری "جان قی" ائدجک لر.

"دویونآس" اوزونه دئدی: بورانین دا ایشی بیتدی آمما تانرینین اوخلاری " اوخ آس" (89) لاردان قالانلار، "اونوتقام" (90) آلیب، دردلری اونوتاجاقام دئییب، یوردلارین یئنی دن دیریلدجکلر.

"دویونآس" بیلیردی بورالار یاناندان سونرا هله چکر دوزله، بونا گوره یولا دوشدو گئده "آک اود" (91) یوردونا ساری.

"دویونآس" دا بوتون یاخچی لیک یایانلار کیمین دوز ایشلری باشا سالماق اوچون، اویرتمک اوچون، یول آچماق اوچون، شنلیکچیلیک اوچون، و، آدام آتانین یولون دوز گئدمک "اولو اوم" (92) آلینماسی اوچون یولا دوشدو گئتدی. او بیلیردی آغیر بیر ایش بوینوندادیر. او بیلیردی "دئییرم دئییرم" لر قاریشاجاق "اویون" لارلا، "اودون" (93) لارلا، " من ایش" (94) لرله و هابویله ادالارلا و یولون تاپاجاقدیر.  بونلار قاریشاجاق کی انسان یئردن گویلره گئدن یولو تاپا و قورویا. قورویان تانری بو ایشی ایستمیشدی "آس آل" (95) دا. "اول آس" (96) دا تانری آدام آتایا دئدی "اودوم" (97)، گئد یئره، آمما بیر گون گرک"اوبا اود" (98) دا آس اولوب قاییداسان. آدام یئنمیشدی یئره ، ایندی سی ده، یئرده اولدوقو گونلرده، گویلره قاییدماق اوچون گرگ یول تاپا. "دویونآس" اوزونه دئدی آدام بالالاری بونو بیله گرک.  "اورآس" (99) آدامین یولون گوزله ییردی. بونودا "دویونآس" آرتیملارلا باشا سالمالییدی. دئییرم دئییرم لریاییلارمیش دونیایا. "آکدام" لاردان "آک اوبا" لاراجاق. "اور" لاردان تام دونیانین اوزاق یئرلریناجاق.

او یولون توتدو گئتدی. اورگینده آمما بیلیردی "ساواشان" "سوی آس اویان" (100) گلنجخ "جان قی" داواملیدیر.

ترجمه:

دهل های حسنلو برای جمع شدن اهالی به صدا درآمده بود. قرار بود مراسم بزرگی برگزار شود. جشنواره ای، برای خداوند "آس". برای همین "دویونآس" برای انجام این تئاتر - مراسم کار خود را شروع کرد. او، از بهتر برگزار شدن مراسم باید که اطمینان می یافت. به همین منظور نحوه کوبش دهل ها را زیر چشم گرفت. همه مشغول کار خود بودند. با نگاهی دید که، تجمیع، با برخاستن صدای دهل ها شروع شده است. مردم برای نشستن در جای خود آمده بودند. "دویونآس" با تکرار کلمه بنشینید (اوتورن) آنها را دعوت به نشستن کرد.

بعد از جمع شدن اهالی، وقتی "دویونآس" با تکرار جمله " تو آس هستی" (آسان)، خداوند آس، را مورد خطاب قرار داد، همه همراه با او رو به آسمان کردند و فریاد برآوردند: "تو آس هستی". آنها همگی با گفتن "تو آس هستی" خداوند "آس" را مورد خطاب قرار دادند. صدای فریاد مردم که داد می زدند "تو آس هستی" همه جا را پر کرد و با این کار ،آنها، نماز خوبی برپا کردند.

"مادرخدای آتش" در اجاق هیزم جمع می کرد. این اجاق بدلیل قدمتش "مادر اجاق" زمین بود.

"شهر خان" ها، با نظم دادن به افراد، جهت انجام درست رسم دیرین، همه را در جای خود نشاندند.

"دویونآس" بالای سکو رفت، نگاهی به حاضران کرد و گفت: " "درامی" (دئییرم دئییرم) که امروز ما اینجا اجرا خواهیم کرد، در مورد چند و چون گرفتن شعله از آتش "آتشکده حسنلو" و هدیه دادن آن به آدمیان خواهد بود. این درام به ما یاد خواهد داد سهیم کردن دیگران در دستاوردها یک فریضه هست. امروز ما زیبائی های شادی آور زندگی را با هر آنچه توسط هنرمان هنرمندانه به جهان افزوده ایم به انسان ها نشان خواهیم داد. حالا شما هم با قصه ما همراه شوید".

"دویونآس" بازی را شروع کرد. قبل از هر کاری، در اول کار، رقصندگان با تکان دادن اندام خود "رقص کمرگاه" را شروع کردند.

در ادامه، رقصندگان دو قسمت شدند.

یک سری از رقصندگان با تنه زدن به همدیگر و مالیدن خود به هم، "رقص سورتور" را اجرا می کردند و باعث خنده حاضران می شدند. در رقص آنها، "جاری کنندگان بدی اردوی سیاهی" می خواستند آتش را پنهان کنند ،اما، "آتش نورانی" با دست "پرومته" (پیریم آتا) به آتشکده آورده شد.

سری دیگر رقصندگان، رقص "تراژدی" را شروع کردند. "تراژدی" نمایش گریه آوری بود. "مردم بی آتش" در سیاهی ها، با سرما و زشتی و کثافت ها درگیر بودند.

"اورآس آتا"، "سوکور اود"، "اوبااولو"، "اورآس"، "آس آبان دی یار"، "آس آدام"، "اوردوغان"، "اولوآس"، "بیگ اور آک"، "اومار"، "آسام"، "اوری"، "اود"، "اولوبی"، "اورآرتیر"، "اومان آنا"، "ماتان"، "آس کان"، "آس سان"، "اودآسا"، "اولو اود"، "اور اود آتا"، "کانان"، "توره گوز"، "آکلی دی آس"، "اور آسیم دی آس"، "پیری آس"، "آس ایل"، "سوفو آکیل"، "اور اوبا اود"، "اورا"، "آک دور"، "تاری آس"، "اورآتا شیر"، "آس زارا دوشدو"، "اور آتا وئر آس"، "دای آکا"، "گوی اوم اود"، "اور آس آک"، "بال آس"، "اوروم آس"، "آس اورا"، "تومورآس"، "مردآس"، "پیرییم"، "قان توره"، "بورلا خاتین"، "قازان خان"، "گون آی"، "باتما"، "باتی اول"، "سان آی"، "آی سان"، "آی دا"، "آب آس"، "آس آب"، "آس توره"، "سالجان"، "سولماز"، "ییغین آک"، "سیغیر آک"، "آسین"، "آسان" ، "آسلی" و خیلی از آدمهای سرشناس دیگر نمایش را دیدند و با دست زدنهای مکرر "دویونآس" را تشویق کردند.

"آکادمی" پر از آدم بود. همه در جای مخصوص خود نشسته بودند.

"آکادمی" در قلعه حسنلو برای اجرای نمایش درست شده بود.

"اورآتاقوش" بالای تپه پرواز کنان نگهبانی می داد. کار "اورآتاقوش" گشتن در آسمانها و راندن "شیطان" و شیاطین دست ساز غریبه او بود.

"شیطان" و فرزندانش ،که، دشمن خدا بودند همیشه جهت نابودی و تصرف سرزمینهای آدمیزادگان در کمین آدمها بودند. آنها برای دزدیدن "علم اسمائی" که خداوند به "آدام آتا" یادداده بود همیشه در کمین آدمها بودند. "اورآتاقوش" با حضورش در آسمانها، باعث رانده شدن آنها می شد. از طرف دیگر هم "شیطان" با کمک به فرزندان خود و انسانهائی که از او پیروی می کردند دزدی های آنها را قرین پیروزی می کرد.

آنها در تمامی سرزمین هائی که فرزندان "آس" زندگی می کردند دست به چنین کارهائی می زدند. "آذربایجان"، "تروا"، "یونان"، "اژه"، "مصر"، "روم"، "ایرلند"، "رومانیا"، "هیروشیما" و ... . خلاصه تمامی "آسیا"، "اروپا"، "آفریقا" و "آمریکا" محل درگیری فرزندان "آدم" با آنها بود.

اون روز "دویونآس" دید "اورآتاقوش" از آسمان زودتر از زمان موعد پایین آمد، با خودش گفت: "بازی هنوز تمام نشده پس علت این پایین آمدن چی می تونه باشه؟". او برای پیدا کردن دلیل این کار "اورآتاقوش" راهی شد. دید "اورآتا قوش" روی خاک افتاده ،و، وقتی بالای سرش رسید دید بالا آورده است. فهمید توسط فرزندان "شیطان" مسموم شده است.

"دویونآس" به یاد آورد زمانی که آتش دزدیده شد هم "اورآتاقوش" مسموم شده بود. همان زمان بود که فرزندان "شیطان" آتش را دزدیدند، و، اسمش را با توجه به اینکه در سخن گفتن و حرف زدن، الکن بودند، و زبانشان نمی توانست اسامی "سرزمین آس" را درست تلفظ کند، اودآس و اودآش و اوتآش و در نهایت آتش گذاشته بودند.

"دویونآس" می دانست "اورآتاقوش" بدلیل "ققنوس" بودنش، روزی از آن حالت بازگشته ،و، دوباره پرواز خواهد کرد. او زاده شدن از آتش را خوب بلد بود.

"دویونآس" دید فرزندان "شیطان" همچنان که کلمه "آسن" و گاهی "آهن" را تکرار می کنند، آهنگر و آهن ها را با خود می برند. "دویونآس" فهمید ، دیگر، آهن دست آنها هم افتاد. با اینکه از رواج "علم" و "فن تولید" آهن خوشحال بود، اما ترسی در دل داشت. فرزندان "شیطان" هیچ پدیده ای را در جای درست خود مصرف نمی کردند. حق داشت، آخر همان موقع بود که دید، قلعه حسنلو دارد می سوزد. فهمید قلعه را آتش زده اند. با خودش گفت: این هم قصه این قلعه خواهد شد. با خود زمزمه کرد "آهن و آئین و تئاتر با نامهائی جدید دزدیده شدند". فکر کرد "این ربایش مطمئنا در سرزمینهای دیگر ظهور خواهد کرد". "دویونآس" نشست روی تخته سنگی. می دانست کار از کار گذشته است. تیر از کمان رها شده بود.

"دویونآس" اما این را نیز می دانست که "دوغدو"ها، "آناآتاگون آس" ها، و مادران "آس"، فقط در حسنلو که نه، بلکه در "ایراخ دهنه"، "سولدوز"، و دیگر سرزمین های متعلق به "آس" ها، "اورآتاقوش" های متصل به "آس خدا" و "خدای روشنائی" ها را خواهند زائید و زائیده خواهند شد. با خودش گفت: " "اشقیا" به جان مردم حسنلو رحم نکردند و آنها را کشتند، منتهی، هرگز ریشه و نژاد و نسل آنها را نمی توانند نابود کنند". "دویونآس" می دانست جنگ حق و باطل تمام شدنی نیست. یک طرف این جنگ آدمهای "شیطان" و طرف دیگرش، افراد "اهل حق" خواهد بود.

"دویونآس" با خود فکر کرد "کار اینجاها دیگر به آخر رسیده است، اما، فرزندان باقی مانده از نژاد "اوغوز"ها دوباره انتقام گرفته و دردهایشان را فراموش کرده و سرزمینهایشان را از نو زنده خواهند کرد".

"دویونآس" می دانست ساخت و ساز اینجا طول خواهد کشید برای همین راهی شد تا به سرزمین "آکد"ها برود.

"دویونآس" هم همانند تمامی آنهائی که خوبیها را می گسترانند، برای احیای درستی و راستی، آموزش، درست کردن راه، شادی و سرگرمی، و، برای الهام گرفتن جهت پیدا کردن و چند و چون راه رفتن همچون آدم در مسیرهای درست، راه افتاد و رفت. کار سختی پیش رو داشت. او می دانست که "درام" با "آئین" و "دین" و "منش و شخصیت" و "سرگرمی" قاطی شده و راهش را پیدا خواهد کرد. اینها قاطی خواهند شد تا انسان مسیر منتهی به آسمان را پرورش دهد. خداوند نگهدارنده و پرورش دهنده در "ازل" این را از انسانها خواسته بوده است. در "الست" بود که خداوند به آدم گفت: " "ای آتش من" به زمین برو، اما در "ابد" باید دوباره "روح محض" شوی و بازگردی". آدم به زمین هبوط کرد. حالا هم در روزهای زمینی خود راهی باید می جست برای بازگشتن به آسمان. "دویونآس" با خود گفت "فرزندان آدم باید این را به یادبیاورند". "عرش" چشم انتظار "آدم" بود. برای این "هنر" باید آفرینش می یافت. "درام" باید جهانی می شد. از "آکدام" ها تا "آک اوبا"ها. از "اور" ها تا دورترین جاهای زمین و آسمان.

او راهش را گرفت و رفت. در دلش اما می دانست تا زمانیکه "جنگ کننده نجات دهنده" نیامده است جنگ ادامه خواهد داشت.

توضیحات:

(1)   آس آنالی: آسانالی، آسانلی، حاسانلی، حسنلو.

روستای حسنلو از توابع شهرستان نقده استان آذربایجان غربی می باشد. تپه باستانی این روستا به گفته دایسون، باستان شناس آمریکائی، ده دوره مختلف تاریخی را شامل بوده است. براساس گفته های باستانشناسان اولین تمدنهای تپه های دشت سولدوز از جمله تپه حاجی فیروز، دلمه، حسنلو و ... به دوره های قبل از تاریخ برمی گردند.

"آس" خدای یگانه آسمانها است. در دوره زندگی اولیه انسان، زمانی که آدم و فرزندانش نگاه توحیدی به هستی داشته اند، خدای واحد را "آس" نامیده اند. این خدا نور محض است، همان که او را "اولو آک" یعنی "روشنائی برتر" می دانند. در دوره های بعدی که نگاه توحیدی عوض شده و "مادرخدائی" و "پدرخدائی" حاکم شده، "آس آنا"، "مادرخدای آس" هست. "آنا" و "آتا" در دوره های "مادرخدائی" و "پدرخدائی" القابی بوده که به خدایان می داده اند. کلمه "آنام آس: ناماس: ناماز" که برای صداکردن خدا بکار برده می شده، در دوره های بعدی، به نماز تبدیل می شود. ناموس هم از این کلمه نشات می گیرد و معنای اساطیری دارد.

(2)   دوول: دویول: دوهول: دهل.

(3)   دویون: عقد و ازدواج. می توان از کلمه دویون: دوی به دوو، بمعنای کوبیدن هم رسید. کلمه توی (دوی) و دویون امروزه بمعنای عروسی و جشن بکار می رود. در گذشته با کوبیدن بر دهل ها مردم را برای امور مختلف و جهت انجام اجماع و تشکیل جلسه و غیره که آن را توی می نامیدند، جمع می کردند. توی نام این جلسات بوده است. دویون و توی و دوو و دهل را باید با هم در نظر گرفت.

(4)   دیونوسیا: جشن‌هایی در یونان قدیم، به‌ویژه در آتن، برای بزرگداشت دیونوسوس خدای شعر و موسیقی بوده است. دیونوسیا شامل پنج جشن اصلی بود. "دویون آسا" با توجه به جشن بودن دویون یا عروسی و همچنین با عنایت به کاری که همراه با جمع کردن مردم بوده می تواند معنای "جشنواره الهی" باشد.

(5)   دویونآس: دیونیسوس یا دیونیزوس نام ایزدی در اساطیر یونان که دارای دو ریشه مجزا است، از طرفی او ایزد شراب، زراعت انگور، قداست می، ناظر بر جشن‌های مقدس و حاصلخیزی طبیعت است و از طرفی دیگر دیونیسوس نشان‌دهنده ی ویژگی‌های برجسته هنر ادیان مختلف همانند کسانی که در الوزیس به عبادت می‌پرداختند می باشد. او بزرگترین خدای جهان یونانی (هلنیستی) متأخر است، که در آن پرستش او با مراسمی پرزرق و برق همراه بود و آن نوعی وعده رهایی محسوب می‌شد. دیونیسوس را اغلب با ساتیرهای مذکر و مؤنث و مائنادها (ایزد کشتزاران) نشان می‌دهند. او همچنین ایزد شهوت است، از این رو، بسیاری از پرستشگاه‌ها به نام او بودند و جشن‌ها با نام او برگزار می‌شدند. رومیان این خدا را بیشتر با نام باکخوس یا باکوس می‌خواندند.

"دیونیزوس" می تواند نام تغییر یافته "دویونآس" باشد.

(6)   تویاتورن: تیاترون. تئاترون. محل تماشای نمایش را در یونان باستان اوتورون یا تئاترون می گفتند.

کلمات "تیا: تویا " و "ترون" با کلمات "توی"، "توره ن" در ارتباط هستند.

توره: قانون، نظم، پیمان، زیبائی و ... . این کلمه جز کلمات اساطیری زبان تورکی می باشد که به کررات در کلمات تورکی بکار رفته است. خود کلمه تورک به معنای توره آک می باشد که معنای آن قانون روشنائی یا نورانیت قانون و نظم و زیبائی می باشد. این کلمه پیمان آفریننده و مخلوق را در پاس داشت نورانیت هویدا می کند.

(7)    اوتورون: تئاترون. در یونان باستان به تئاتر "اوتورون" و "تئاترون" اطلاق می شده است. کلمه اوتورون در زبان تورکی از مصدر "اوتورماق" و به معنای "بنشینید" می باشد.

(8)   اودآنا: اوتآنا: آتانا: آتنا. "اودآنا" همان "آتنا"ی یونانی است.

(9)   اودجاق: اجاق.

(10)                      اودون: اوتون: آتون: آتن.

اودون: به معنای هیزم هست. این کلمه در کنار کلمات اودآنا و آتنا می تواند "آتن" یونانی باشد.

(11)                      آرکان یونانی: افسران گشت.

آرکان: آرخان. اورخان.

(12)                      توره: نظم. قانون. پیمان. زیبایی.

(13)                      دئییرم: دئییرام. دئرام: درام.

درام و نمایش را ،که، با دیالوگ و گفتگو جلو می رود می توان "می گویم می گویی" معنا کرد. کلمه "دئییرم" در تورکی به معنای "می گویم" هست.

(14)                      پیریم آتا: پرومتئه: پرومته.

پرومته، خدای آتش یونانی می باشد که، آتش را از خدایان دزدید و به انسانها هدیه آورد.

کلمه "آتا" در دوره "پدرخدائی" معنای خدائی داشت.

"یم" در کلمه "پیریم" معنای اساطیری داشته و آورنده آتش است، که جم هم نوشته شده است.

(15)                      آرتیرماق در زبان تورکی یعنی افزودن. اضافه کردن چیزی. آفرینشگری همراه با افزودن است ،و، هنر آفرینشگری است. آرتیرماق هنر است. "آرت" یعنی "اضافه کن". هنر هم همان افزودن است.

(16)                      اویون: آئین. "اویون" به معنای رقص و بازی است. این کلمه در زبان تورکی قدیم به معنای آئین است. اویون نام کتابی از افلاطون نیز می باشد که بصورت "ایون" ثبت شده است. جدا از اینکه "ایون" فعلی در مورد چه چیزی می باشد، اصل این کتاب می توانسته در مورد رقص و بازی باشد.

(17)                      دیتیرامب: این کلمه یونانی با تلفظ بصورت "تیتیراومبا" در زبان تورکی "تکان کمرگاه" باید معنا شود. رقص.

"دیتیرامب" یا دیتیرامبیک نوعی ترانه که در یونان باستان برای ستایش "دیونیسوس" ساخته و خوانده می‌شد. از قرار معلوم، دیتیرامب که پیش از تراژدی وجود داشته، پایه آن نیز بوده است، پس از پیدایش تراژدی، دیتیرامب خود تکامل یافت. دیتیرامب به وسیله همسرایان خوانده می‌شد، و برخی از جمله‌های آن را رهبران همسرایان به تنهایی ادا می‌کردند.

(18)                      ساتیر: این کلمه یونانی در زبان تورکی می تواند بصورت "سورتور" فرض شود.

"سورتور" در تورکی به معنای "می مالد" از مصدر سورتمک می باشد. سورتور در زمان گذشته می توانسته به معنای رقصندگانی باشد که در بازی ها و اویونهای دسته جمعی شرکت می کردند.

"ساتیر"ها در اسطوره‌های یونان، ارواح جنگلی با بالا تنه ی انسانی و پایین تنه ی بز هستند و اغلب بر روی سر خود شاخ دارند. این موجودات افسانه‌ای اغلب دارای نعوظی کنترل‌ناپذیرند. "ساتیر"ها همراه با "سیلون"‌ها جزو شرکت‌کنندگان همیشگی در "مراسم دیونوسوسی" بودند.

(19)                      آک: روشنائی. نورانیت. سفیدی. این کلمه در خطاب کردن آدمها بصورت آکا و آقا معرف نورانیت انسان هاست. کلمات اساطیری زیادی نظیر آگون، آگاممنون و ... در یونان باستان ثبت شده است ، که، می تواند از این کلمه اساطیری تورکی نشات گرفته باشد..

(20)                      تراژدی یا تراگودیا: این کلمه یونانی در زبان تورکی می تواند بصورت "توره قادا" تصور شود. "توره قادا" یا "توره کادا".

کادا و قادا در زبان تورکی به معنای درد و رنج و آلام و بلا می باشد. توره کادا شاید رنج و درد ناشی از عهد و پیمان تلقی می گردیده است.

"تراژدی" در یونان باستان نمایش هائی با پایان غم انگیز را شامل می شده است. نمایش هائی که درد و بلا و رنج و آلام قهرمان را بازگو می کردند.

(21)                      اورآس آتا: ارسطو.

(22)                      سوکور اود: سقراط.

(23)                      اوبا اولو: آپولون.

(24)                      اورآس: ارس: آرش: آراز

(25)                      آس آبان دی یار: اسفندیار

(26)                       آس آدام: رستم

(27)                      اوردوغان: اردوغان

(28)                      اولوآس: ائلیاس

(29)                       بیگ اور آک: بئیرک

(30)                      اومار: هومر

(31)                      آسام: سام

(32)                      هوری: اوری

(33)                      هیت: اود

(34)                      لولوبی: اولو بی

(35)                      اورارتور: اور آرتیر

(36)                      ماننا: مان آنا

(37)                      ماد: ماتان

(38)                      اشکان: آشکان: آس کان

(39)                      ساسان: آس سان

(40)                      اود آسا: اودیسه

اودیسه از قهرمان های یونانی است که در جریان فتح تورک اوبا یا همان تروا نقش اساسی داشته است. اودیسه در جریان محاصره تروا ماجراهای زیادی را دنبال می‌کند. او از پوسایدون خواست به او نشان دهد که چه کند تا در جنگ پیروز شود. پوسایدون به او می‌گوید اسبی بسیار بزرگ از جنس چوب بسازد و به عنوان هدیه صلح و آشتی وارد قلعه تروآ کند. اودیسه و افرادش در داخل اسب مخفی می شوند تا بتوانند قلعه را تصرف کند.

(41)                      اولو اود: ایلیاد

داستان "ایلیاد" سروده هومر، سروده ای بیست و چهار قسمتی مربوط به ربوده ‌شدن هلن، زن زیباروی منلائوس، یکی از چند فرمانروای یونان؛ توسط پاریس ( پیری آس) پسر پریام (پیری یم) شاه ایلیون (اولو اویون) می باشد. خواستگاران هلن با هم پیمان بسته بودند اگر آسیبی به هلن برسد شوهر او را در مجازات پاریس کمک کنند. آنها سپاهی بزرگ به فرماندهی آگاممنون و با حضور قهرمان هائی نظیر آشیل (آس ایل)، اولیس (اولوآس)، پاتروکل، آیاس ( آی آس)، آژاکس (آس آکا آس) و … تشکیل و به سوی شهر تروا روانه کردند تا هلن را از پاریس پس بگیرند. سپاهیان یونان ده سال تروا را محاصره کردند اما با رشادتهای قهرمان های تروا، به ویژه هکتور (آک دور) پسر ارشد شاه پریام و برادر بزرگ پاریس طرفی نبستند.

بیست و چهار قسمتی بودن داستان "ایلیاد" آدمی را به یاد بیست و چهار قسمتی بودن طایفه های "اوغوز" می اندازد. در "دیوان الغات تورک" "کاشغری" نام 24 قبیله تشکیل دهنده "اوغوز" ذکر شده اند ( ‌قایی، بایات، آلقارا‌ ائولی‌، قارا‌ ائولی، یازر، دؤگر‌، دودورغا‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، یاپرلی، آفشار‌، قیزیق، بیگ‌دیلی‌، قارقین‌، بایندر‌، بچنه‌، چاولدور‌، چبنی‌، سالور‌، ائیمور‌، آلایونتلی، بیکدیر‌، بوغدوز، ییوا‌، اوره‌گیر‌ و قینیق).

(42)                      اور اود آتا: هرودوت

(43)                      کانان: کنعان

(44)                      توره گوز: تراکرز

(45)                      آکلی دی آس: اقلیدوس

(46)                      اور آسیم دی آس: ارشمیدوس

(47)                      پیری آس: پاریس

(48)                      آسیل: آشیل

(49)                      سوفو آکیل: سوفوکل

(50)                      اور اوبا اود: اوروپید

(51)                      اورا: هرا

(52)                      آک دور: هکتور

(53)                      تاری آس: داری آس: داری آش: داریوش

(54)                      اور آتا شیر: اردشیر

(55)                      آس زارادوشدو: آس زرتشت

(56)                      اور آتا وئر آس: اورداویرآس: ارداویرآس: ارداویراف

(57)                      دای آکا: دیاکو

(58)                      گوی اوم اود: گویوماد: گویومات: گئومات

(59)                      اور آس آک: آراسک: آراشک: ارشک

(60)                      بال آس: بالاس: بالاش

(61)                      اوروم آس: هوروم آس: هوروم آز: هورمز: هرمز

(62)                      آس اورا: آس رو: خاسرو: خسرو

(63)                      تومورآس: تهمورآس: تهمورث.

این کلمه بصورت "تومروآس" آنا هم قابل بررسی می باشد

(64)                      آک دام: آکادمی

(65)                      اور آتا قوش: پدرخدای پرنده نگهبان

(66)                      سوی آتان: شوی آتان: شی آتان: شیطان.

سوی به معنای ریشه و اصل و نژاد و مبدا و ... می باشد. در کلمه "شیطان" یا "سوی آتان" معنای کسی را می رساند که گذشته و ریشه و اصل خود را از دست داده، یا، فراموش کرده است.

(67)                      اولو آک: روشنائی برتر. اولو آه. الله

(68)                      آس اور اوبا جان: آذربایجان

(69)                      توره آک اوبا: توره اوبا. تورا

(70)                      ینان: یونان

(71)                      آسا: آسه: اسه: اژه

(72)                      اوم آس اور: مآس اور: مسور: مصر

(73)                      اوروم: روم

(74)                      اور آلان: اورلان: ایرلند

(75)                      اور اومان آیا: رومانیا

(76)                      اور آسیما: هورآسیما: هیرآشیما: هیروشیما

(77)                       آس آیا: آسیا

(78)                       اور اوبا: اور اوپا: اروپا

(79)                      اوبا اور آکا: آفریقا

(80)                      اوم اور آکا: آمریکا

(81)                      تات: الکن

در زبان تورکی مردم اورمو امروزه هم آدم الکن را تات می گویند. این کلمه با افزوده شدن پسوند تورکی "جیک"، که برای کوچک کردن بکار می رود، بصورت تاتجیک و تاجیک تلفظ می شود.

(82)                      کوک آنا آس: ققنوس

(83)                      دوغدو: از نظر لغوی به معنای زایید هست.

دوغدو نام مادر زرتشت می باشد. کلمه "دوغو" به معنای مشرق یا "محل زایش روشنائی و نور" هم قابل بررسی می باشد.

(84)                      آنا آتا گون: آنتیگونه یونانی

(85)                      اور آک اود آنا: اور آخ دانا: اورآخ دهنه: ایراخ دهنه.

"ایراخ دهنه" نام قدیم روستای "راهدانه" از توابع شهرستان نقده می باشد. این روستا در پنج کیلومتری روستای "حسنلو" قرار دارد.

(86)                      آس اولدوز: سولدوز.

سولدوز نام قدیمی شهرستان نقده است.

(87)                      آس قیا: آشقیا: اشقیا

(88)                      جان قی: جانگ: جنگ

(89)                      اوخ آس: اوغ آز: اوغ اوز: اوغوز

اوخ به معنای تیر می باشد. اوخ آس را می توان "تیر خدا" معنا کرد.

کلمه "اوغوز" بصورت "آک آس" هم قابل تلفظ می باشد.

(90)                      اونوتماق: به معنای فراموش کردن هست.

کلمه "اونوتاجاقام" به معنای " فراموش خواهم کرد" را می توان بصورت اونوتقام: انتقام، یا، کاری که قام و "غم" را به فراموشی می کشاند معنا کرد.

(91)                      آک اود: آکد

(92)                      اولو اوم: الهام

کلمه تورکی "اوم"، ریشه کلمات اومماق و اومود قابل بررسی می باشد.

(93)                      اودون: اودین: دین

اودون به معنای هیزم است. رابطه آتش الهی و نور و شعله و روشنائی با هیزم قابل بررسی می باشد.

(94)                      من ایش: منش. شخصیت.

(95)                      آس آل: آزآل: ازل

(96)                      اول آس: الست

(97)                      اودوم: آدم

"اودوم" در زبان تورکی یعنی "اود من" یا درواقع "آتش و نور من".

نورانیت و آک بودن روح آدمی با این کلمه قابل بررسی است.

(98)                      اوبا اود: اوباد: ابد.

"اوبا اود" می تواند "سرزمین نورانی" معنا شود.

(99)                      اورآس: اورآش: عوراش: عرش

(100)                  ساواشان و سوی آس اویان آتا: این کلمه بصورت سوشیانت (نجات دهنده) در دین تغییر یافته زرتشت ثبت شده است.

"ساواشان" در زبان تورکی به معنای "جنگ کننده" بوده و جنگجویان را شامل می شود. سوشیانت زرتشتی را "ساواشان" هم نوشته اند.

"سوی آس اویان آتا" یا "سون یانیش" (آخرین آتش) یا "سوشیانت" به کسانی اطلاق می شود که در آخر دوره های خاص تاریخی با آمدنشان باعث "زایش نور" و از بین رفتن "سیاهی" و "ظلمت" می شوند. آخرین "سوشیانت" زمین و جهان را از فتنه های آخرالزمانی "شیطان" نجات خواهد داد.

علی قبچاق

مین دوردیوز ایلین امورداد آیی نین ییرمی دوردو

24/05/1400

آس اولدوز. آس اور اوبا جان. اور آنا

12 قسمت موجود کتاب دده قورقود ...

داستان اول " دیرسه خان اوغلو بوغاجین بویو ( داستان بوغاج پسر دیرسه خان ) "
بایندرخان بزرگ قبیلهی اوغوز دستور میدهد با طلوع آفتاب جشنی برگزار شود . به دستور خان بزرگ اوغوز چادر او و سه چادر به رنگهای سپید برای کسانی که فرزند پسر ، قرمز برای کسانی که فرزند دختر و چادر سیاه برای کسانی که فرزندی ندارد برافراشته می شود . باید چادر سیاه با نمد سیاه مفروش و با آبگوشت گوشت گوسفند سیاه از ساکنانش پذیرایی شود . مهمان اگر از غذا خورد که هیچ و اگر نخورد مهمانی را ترک کند ، چون کسی که فرزندی ندارد خدا او را از نظر انداخته و ما هم باید او را از نظر دور کنیم. دیرسه خان از سران قبیلهی اوغوز است و سالهاست فرزندی ندارد ، او این حرف بایندرخان را برنمیتابد و از مهمانی خارج شده و به سراغ همسرش میآید و به او گلایه میکند که چرا فرزندی ندارند . همسرش از او میخواهد گلایه نکند چرا که این خواست خداست و بهتر آن است که راز و نیاز کرده و قربانی بدهند و گرسنگان را غذا و بی لباسان را لباس دهند و اسرا را آزاد کنند تا شاید خدا به آنها فرزندی عطا کند . راز و نیاز آنها مورد قبول میافتد و بعد از مدتی خدا به آنها پسری برومند و نیرومند عطا میکند . پسر بزرگ و بزرگتر میشود و در میدان نبرد اوبای اوغوز گاو نر و پر زور بایندرخان را اول عقب می راند و سپس دستش را که بر پیشانی گاو نهاده و هر دو بر هم زور می آورند کنار کشیده و دیرک او نمی شود تا بیفتد و آخر سر هم با ضربهی مشت نقش بر زمین میکند . دده قورقود نام این پسر را بوغاج میگذارد . چهل جنگجوی دیرسه خان به پسر او رشک میبرند و میترسند حضور او باعث شود آنها از چشم دیرسه خان بیفتند ، بنابراین شروع به بدگویی پسر پیش پدر میکنند و این کار تا جایی پیش میرود که پدر میگوید فرزندم را بیاورید تا او را بکشم . چهل جنگجو برنامه ی شکار ترتیب میدهند و از پسر می خواهند حیوانات شکاری را به طرف پدرش براند و این کار طراحی شده باعث بدبینی پدر شده و او با تیری شانهی پسر را نشانه میگیرد . پسر از اسب بر زمین میافتد و به گمان همه میمیرد . هنگام بازگشت مادر سراغ پسر را میگیرد ، همه از سرنوشت پسر اظهار بیاطلاعی میکنند . مادر تصمیم میگیرد خود به دنبال پسر رفته و او را پیدا کند . او پس از جستجو بسیار ، درهای را میبیند که لاشخورها و کفتارها بر بالای آن پرواز میکند و وقتی به دره میرسد پیکر بیجان پسر را مییابد . پسر اظهار میکند خضر ( خضر / الیاس : اولوآس ) بر او ظاهر گردیده و او را نجات داده است . پسر به کمک مادر و داروهای او کمکم سلامتی خود را بازمی یابد . چهل جنگجو که از این اتفاق آگاه میشوند از ترس اینکه پدر از توطئهی آنها آگاه شود ، دیرسه خان را دستگیر کرده و به سرزمین کفار میبرند . مادر آگاه شده و فرزند را در جریان میگذارد و فرزند با جنگجویانش به سرزمین کفار میروند و تمامی آنها را نابود میکنند ، پدر و پسر از توطئه آگاه شده و یکدیگر را مییابند و بهپیش مادر بازمیگردند . پدر از کاری که در قبال فرزندش کرده اظهار پشیمانی میکند .
داستان دوم " قاراچوق چوبانین بویو ( داستان چوپانی به نام قاراچوق )"
روزی سالورقازان خان رهبر قبیلهی اوغوز تصمیم میگیرد که به همراه سران قبیلهاش به شکار و صید بپردازد . سران قبیله با او همراهی و موافقت میکنند . قازان خان پسر خود را جهت نگهبانی از قبیله ، در زمان نبودشان ، میگمارد . همگی عازم شکار میشوند . جاسوس ها خبر را برای ملک شوکلی سردستهی کافران میبرند . ملک شوکلی از موقعیت استفاده و به همراه یارانش به قبیلهی غازان خان حمله کرده ، زنان و کودکان قوم را همراه با همسر ، پسر و مادر او به اسارت برده و بسیاری از آنها را قتل و عام میکند . در راه بازگشت یکی از یاران ملک شوکلی به او میگوید که قازان خان در جایی دیگر تعداد زیادی گوسفند و قوچ دارد که میتوانند آنها را نیز به غارت ببرند. ملک شوکلی دستور میدهد آنها را نیز بدزدند. کافران حمله میبرند اما چوپان ایل در برابر آنها مقاومت میکند و تعداد زیادی از آنها را از بین میبرد . برادران چوپان در درگیری ها شهید میشوند . در آن سو ، قازان خان خوابی ناگوار میبیند . خواب او را تعبیر میکنند و به او میگویند که به احتمالزیاد قبیلهاش در خطر است. قازان خان به قبیله بازمیگردد و قبیله را نابودشده می یابد . کسی نیست تا از او بپرسد جریان چیست ، لذا از آب و گرگ و سگ خبر میجوید ، سگ او را به سمت چوپان راهنمایی میکند و چوپان تمام ماجرا را برای او تعریف میکند. قازان خان چوپان را به درخت می بندد تا راهی جنگ با کافران شود ، چوپان درخت را از جا می کند و با قازان خان راهی می شود . آنها به همراه یکدیگر تصمیم میگیرند که به ملک شوکلی حمله کنند و او را از بین ببرند . از آن طرف ملک شوکلی میخواهد بورلاخاتون همسر قازان خان را از بین زنان پیدا کند و او را به عیش بطلبد ، اما همهی زنها خود را جای او بورلاخاتون معرفی می کنند و دشمن ناکام میشود ، پس دستور میدهد پسرش را به بند بکشند و قطعهقطعه کنند تا مادرش را پیدا کنند . پسر از مادر می خواهد با مرگ او زجه نکند ، او با درخت هم گفتگویی دارد . قازان خان سر میرسد ، دیگر سران قبیله هم در میانهی راه به او میپیوندند . همگی به قوم ملک شوکلی کافر حمله کرده و آنها را نابود می کنند . آنها تمام افراد دربند شوکلی را نجات میدهند. دده قورقود سر میرسد ، آنها را دعا میکند و روزهای بهتری را برایشان نوید میدهد .
داستان سوم" بای بورانین اوغلو بامسی بئیره یین بویو ( داستان بامسی بئیرک پسر بای بورا )"
" بی بوره" از نداشتن فرزند پسر و "بی بیجن" هم از نداشتن فرزند دختر رنج میبرند . بیگهای اوغوز برای آنها دعا میکنند که صاحب فرزند شوند و آنها پس از مدتی صاحب فرزند میشوند و قرار میشود این پسر و دختر در بزرگسالی به عقد یکدیگر درآیند . سالها میگذرد ، بئیرک پسر بی بوره حالا به سن شانزده سالگی رسیده و جوان نیرومندی شده است . پدر بئیرک از بازرگانان راهی سفر می خواهد در بازگشت برای پسرش هدایایی بیاورند . آنها در بازگشت کمانی برای او آورده اند اما گرفتار راهزنان می شوند . بئیرک کمکشان می کند و مالشان را از راهزنان می گیرد ، به او می گویند حالا که کمکمان کرده ای هر چه انتخاب کنی تقدیم خواهیم کرد . بئیرک از کمان خوشش آمده و طلب می کند ، بازرگانان می گویند این امانت است و برای فردی خریده ایم ، بئیرک در دل می گوید اگر قسمت من بود به من می رسید . مال را به بازگانان برمی گرداند . پدر کمان را از بازرگانان گرفته به بئیرک می دهد . روزی او از پدر می خواهد برایش زن بگیرد ، پدر به او میگوید تنها دختری که برای او مناسب است بانو چیچک است . بئیرک در شکاری چیچک را شناخته و محک زده و قبول میکند . بئیرک در شکاری به چادر دختر رسیده و انگشتری اش را به دختر داده تا نشان کرده اش باشد . برادر چیچک سنگاندازی میکند که به واسطهی حضور دده قورقود و بعد از فرار او از دست برادر با دو اسب و سپس دعا کردنش برای از کار افتادن دست شمشیر کشیده او و در نهایت با برآوردن خواستههای برادر وصلت سر میگیرد . در شب عروسی با خبرچینی جاسوس و حسادت شوکلی به بئیرک به چادرها حمله و بیرک به اسارت برده می شود . شانزده سال میگذرد و پدر بئیرک براثر گریهی زیاد نابینا میشود ، از طرفی ییرتاجوق ( یالینجیق ) که به چیچک علاقهمند است با نیرنگی لباسی از بئیرک را میدزدد و آن را به خون آغشته میکند تا خود به چیچک برسد و همگی باور میکنند که بئیرک در اسارت کشتهشده ، با خواسته برادر چیچک بساط عروسی ییرتاجوق و چیچک فراهم میشود . از طرفی بازرگانان که برای خرید به ملک شوکلی رفتهاند ، بئیرک را میبینند و به او خبر میدهند ییرتاجوق با نیرنگ و فریب او را مرده خوانده و قصد تصاحب زن او را دارد . بئیرک از دختر شوکلی که عاشق او شدهو هر روز به دیدنش می آید میخواهد شرایط فرار او را فراهم کند و دختر شوکلی در ازای شرط برگشت او و به حلالیت گرفتنش این کار را انجام میدهد . بئیرک به موطن خود بازگشته ، در شب عروسی ابتدا با لباس مبدل در جشن تیراندازی پیروز میشود و انگشتر ییرتاجوق را میشکند . قازان خان از او خوشش می آید و بیگ بودن یک روزه را پیشکشش می کند ، بئیرک با نواختن قوپوز دخترانی را که به رقص کشانیده یکبهیک کنار میزند تا به چیچک برسد ، برای چیچک شعری از زمان عاشقیشان میخواند و چیچک او را میشناسد ، برای اطمینان بیشتر خون انگشتان او را میگیرند و بر چشمان پدر میکشند و پدر بینا میشود ، مطمئن میشوند او خود بئیرک است. ییرتاجوق از ترس به نیزارها پناه میبرد ، بئیرک او را پیدا میکند اما از خون او میگذرد ، سپس به شوکلی حمله کرده و یارانش را نجات میدهد . عروسی آنها سر میگیرد ، همهچیز به خوبی و خوشی پایان میپذیرد و دده قورقود میآید و شعر میسراید .
داستان چهارم " بورلا خاتونون بویو ( داستان بورلا خاتون )"
روزی سالورقازان خان یارانش را در کنار خود جمع میکند و به پسرش اوروز هم میگوید روبرویش بنشیند . او به راست و چپ خود نگاه میکند و خشنود میشود اما به روبروی خود که نگاه میکند غمگین میشود . پسر ناراحت شده و دلیل را از او میپرسد ، پدر می گوید پسرش در شانزده سالگی هنوز هنری نشان نداده و شاید نتواند جانشین خوبی برای او باشد . اوروز گلایه میکند هنوز او را به شکار نبرده و به او رسم جنگجویی نیاموخته تا هنری نشان دهد ، پس انتظارش از او بی جهت است ، پدر از این حرف پسر خوشش میآید و باهم به شکار میروند . آنها شکارهای بسیار خوبی میکنند . از آن طرف جاسوس خبر به سردستهی کفار ملک شوکلی میبرد و آنها به پدر و پسر و همراهان آنها حمله میکنند . پدر مهاجمان را بعنوان دشمنان وحشی آئین شان معرفی می کند . پدر از اوروز میخواهد تا به عقب بازگردد و منتظر پدرش بماند ، پسر به حرف پدر گوش میکند و به کوه بلندی پناه میبرد اما بعد از مدتی طاقت نمیآورد و بیآنکه پدر باخبر شود از سمت دیگری به کفار حمله میکند اما از پس دشمن برنمیآید و کفار او را محاصره کرده و به بند میکشند و با خود میبرند . پدر تعداد زیادی از کفار را نابود میکند و به سراغ پسر میآید اما او را نمییابد و فکر میکند که از ترسش فرار کرده ، از دست او ناراحت شده و بهسوی خانه باز میگردد . مادر در خانه انتظار پسر و پدر را میکشد و زمانی که پدر را بدون پسر میبیند ، مویه و زاری میکند که پسرش کجاست ، پدر متوجه میشود پسر به خانه نیامده و در دست دشمن اسیر شده است . او به مادر قول میدهد برود و پسر را برگرداند . پدر به خیمهگاه دشمن برمیگردد ، کافران به پسر خبر میدهند پدرش برای بازگرداندن او آمده است ، پسر سراغ پدر میرود و از او میخواهد که به خانه بازگردد وگرنه او را خواهند کشت ، پدر قبول نمیکند ، از آنجاییکه تنهاست کافران او را محاصره میکنند و تیری به کنار چشمانش میزنند. بورلاخاتون مادر اوروز و همسر قازان خان که نگران شده به میدان آمده و قازان خان را یاوری می کند و از طرفی دیگر سران دیگر قبیله از موضوع آگاه میشوند و به کمک آنها میآیند . اوغوز ملک شوکلی و کافران را نابود میکند . پسر نجات و همراه با قازان خان به خیمه های خود بازمیگردد .
داستان پنجم " دوخا قوجا اوغلی ده لی دومرول بویو ( داستان دومرول دیوانه سر پسر دوخا قوجا )"
در میان اوغوز مردی به نام "دومرول" روی نهری خشک شده پلی ساخته بود و از هرکس که میخواست از روی آن رد شود با زورگیری سکه ای نقره ( 33 آخچا ، عدد 33 قابل توجه است که نشانه ای از اهریمن است ) و اگر نمی خواست رد شود سکه های بیشری ( 40 آخچا ) می گرفت و اگر نمیپرداخت بهشدت مضروبشان می کرد . دومرول دلیل کارش را پیدا کردن مرد جنگ و مبارزه عنوان کرد و خواست نامش پرآوازه شود . او دنبال کسی بود تا در جنگ تنبهتن بتواند شکستش دهد . روزی در نزدیکی پل برای پهلوان تازه مرده ای عزاداری میکردند ، دومرول به آنجا نزدیک شد و شروع به عربدهکشی نمود و دلیل عزاداری را پرسید ، به او گفتند عزراییل جان پهلوان را گرفته و آنها به عزاداری مشغولند ، دومرول رو به خدا کرد و گفت خدایا عزراییل را بر من بنما تا حقش را کف دستش بگذارم و نابودش سازم تا دیگر نتواند جان کسی را بگیرد. خدا قهرش گرفت و عزراییل را بهجانب خود خواست و به او گفت سراغ این مرد برو و جانش را بگیر . عزراییل سراغ دومرول آمد و دومرول شمشیر به روی او کشید اما عزراییل تبدیل به کبوتر شد و از دریچه گریخت ، دومرول سوار بر اسب به دنبال عزراییل رفت و عزراییل این بار در جان اسب حلول کرد و دومرول را سخت به زمین کوبید و سپس بر سینه اش نشست ، دومرول ترسید و پشیمان شد و شروع به عجز و لابه کرد اما عزرائیل دستور خدا که گرفتن جانش بود را به او ابلاغ کرد . دومرول رو به خدا کرد و خدا دلش به رحم آمد و به عزراییل دستور داد جان کس دیگری را بهجای او و به انتخاب خود دومرول بگیرد . دومرول ابتدا پدرش را بجای خود معرفی کرد اما پدر از جان شیرین سخن گفت و حاضر به مرگ نشد ، او سپس مادرش را معرفی کرد که مادر هم جانش را شیرین دانست و حاضر به مرگ نشد ، سپس همسرش را خواست تا او بهجایش جان دهد و این بار همسر پذیرفت بهجای دومرول جانش گرفته شود . دومرول دوباره به خدا تضرع کرد و خدا به رحم آمد و از مرگ همسر دومرول گذشت و خواست که بهجای همسر جان پدر و مادر دومرول توسط عزراییل گرفته شود و دومرول و زنش به خاطر توبه صد و چهل سال عمر کنند .
داستان ششم " قانلی قوجا اوغلو قان تورالی نین بویو ( داستان فان تورالی پسر قانلی قوجا )"
قان تورالی پسر قانلی قوجا جوانی دلاور و شجاع است که موعد زن گرفتنش فرارسیده ؛ اما او به هر دختری قانع نیست . قان تورالی زنی شجاع و جسور میخواست که زودتر از او روی اسب پریده و دست به شمشیر برد و قدر باشد . پدر ، ساری دونلو سالجان _ سالجان زردپوش _ دختر ملک شوکلی ، حاکم توره پوزان ( می تواند به معنای بر هم زننده نیکی یا بر هم زننده اجتماع معنی شود که بعدها به شکل تورابوزان در آمده است ) و بزرگ دشمن را به پسر پیشنهاد میکند ، او از هر نظر دارای خصوصیاتی است که مدنظر پسر است ، اما به دست آوردن دختر شوکلی بهسادگی امکانپذیر نیست و برای بدست آوردنش قابلیت و هنر لازم است . قانلی قوجا به پسرش تاکید دارد بدون هنر نمی شود دختر را تصاحب کرد . پسری که او را طلب میکند باید آنقدر هنرمند باشد که بتواند سه حیوان قدرتمند شیر و گاو و شتر را در جنگ از سر راه بردارد . قان تورالی این شرایط را میپذیرد. قان تورالی راه افتاد و رفت و به دژ ملک شوکلی رسید و گفت برای خواستگاری سالجان زردپوش آمده است . او را نزد شوکلی بردند ، شوکلی او را به نبرد با سه حیوان خواند . ابتدا گاو را به میدان میفرستند و قان تورالی به ضربهای بر پیشانی گاو او را ساقط میکند ( کارش شبیه کار بوغاج است ) ، سپس شیر را به میدان میفرستند و قان تورالی او را هم سرنگون میکند و در آخر شتر را میفرستند و قان تورالی که دیگر رمقی ندارد ابتدا از شتر شکست می خود . سالجان با دیدن چهره بدون نقاب قان تورالی ( آگاهی از ذات و درونش ) از او خوشش آمده به قان تورالی میگوید نقطهضعف شتر بینی اوست ، قان تورالی که نمیخواهد زیر منت سالجان برود از این حربه استفاده نمیکند و دوباره نیروی خود را جمع میکند و با قدرت بیشتر به جنگ با شتر میپردازد و در نهایت او را شکست میدهد . کفار مجبور میشوند با عروسی آنها موافقت کنند. قان تورالی به خاطر اینکه پدر و مادرش همراه او نیستند با عروسی در سرزمین کافران مخالفت میکند و دست دختر را میگیرد و به دیار خود بازمی گردد . قان تورالی در راه بازگشت به خواب میرود ، شوکلی که از رفتن دختر پشیمان است به آنها حمله میکند . سالجان شروع به جنگیدن با آنها میکند ، قان تورالی هم به او میپیوندد و دشمن را شکست میدهند . بعد از شکست دشمن قان تورالی برای آزمودن نهایی دختر میگوید او را نمیخواهد ، سالجان نمیپذیرد و قرار میشود آنها با هم بجنگند و سالجان تیرش را از میان موهای قان تورالی رد می کند ، این کار باعث میشود آنها دست از جنگ کشیده و باهم آشتی کنند و عروسیشان سر بگیرد .
داستان هفتم " قازلیق قوجا اوغلو یئینه یین بویو ( داستان ییغینک پسر قازلیق قوجا )"
بایندرخان چادرانش را بر زمین گسترانیده است . وزیر بایندرخان ، قازیلیق قوجا از او خواست به جنگ برود ، بایندرخان به او گفت : هر جا می خواهی برو . قازیلیق به همراه یارانش راه افتاد تا به قلعهای رسید که حاکمش دیرک شاه پسر آرشوان ( ارشین ) است . قد او 60 آرشین است . قازیلیق بنای جنگ با او مینهد و به قلعهی او حمله کرد ، اما دیرک شاه فرد قدرتمندی است و گرز سنگین آتشینی دارد و با آن به سر قازیلیق میکوبد و قازیلیق خون از سرش فوران میکند و دیرک شاه او را طنابپیچ میکند و به اسارت میبرد . شانزده سال میگذرد و قازیلیق که در زمان جنگ با دیرک پسری یکساله داشته است حالا پسرش به هفدهسالگی رسیده و از بچگی به او نگفتهاند که پدرش در اسارت است و نام این پسر را دده قورقود یگنک ( ییغینک = ییغین آک : نور متراکم ، آقای سیدسلامت او را جوهره ی گاو = ییغ اینک می داند ) نامیده است . روزی یگنک با دوست خود بوداق اختلافی پیدا میکند و از طریق او متوجه میشود پدرش نمرده و به اسارت رفته است. یگنک به سرعت خود را به بایندرخان میرساند و از او میخواهد به او یارانی دهد تا به سمت پدر رفته و او را از اسارت نجات دهد . بایندرخان تمامی سرداران قدرتمند خود را با یگنک همراه میسازد و آنها به قلعهی دیرک شاه نزدیک میشوند . تمامی سرداران قدرتمند بایندر به جنگ با دیرک میپردازند اما توسط گرز آتشین دیرک هلاک میشوند ، در آخر خود یگنک تصمیم به حمله میگیرد، او به خدا توسل کرده و از او طلب کمک میکند و به دیرک حمله میکند . در اولین ضربه شانهی او را زخمی میکند و بار دوم از پشت بدن او را تکهتکه میکند و به هلاکت میرساند . قازیلیق از این امر آگاه میشود و پدر و پسر همدیگر را بازمیشناسند و پدر از اسارت رهایی مییابد . آنها قلعهی دیرک شاه را نابود میکند . دده قورقود آمده و روزهای خوشی را برای آنها آرزو میکند .
داستان هشتم " بوسات اولدوردوگی تپه گوزون بویو ( داستان تپه گوز کشته شده به دست بوسات ) "
روزی از روزها اوغوزها در اردوی خود اتراق کرده بودند که دشمن در تاریکی شب به آنها حمله میکند ، اوغوزها شکست میخورند و میگریزند . درحین فرار پسر اوروز قوجا جا ماند ، مادهشیری او را پیدا کرده و به همراه خود میبرد و از او مراقبت میکند . روزها و سالها میگذرد ، اوغوزها بازگشته و دوباره در سرزمینشان سکنی میگزینند . روزی به خان اوغوز خبر رسید شیری از بیشه بیرون آمده ولی همچون انسانها گام برمیدارد ، اوروز متوجه میشود که این شیر همان پسر اوست که هنگام گریختن در آنجا جامانده است. او را میگیرند و پیش اوروز میآورند اما پسر دوباره فرار میکند و به بیشه میرود. از دده قورقود میخواهند تا او را راضی کند در قبیله بماند. دده قورقود او را راضی میکند و به او می گوید انسان هست و نباید با حیوانات وحشی زندگی کند و اسمش را باسات ( شاید آس آد ) میگذارد .
در بین اوغوزها چوپانی به نام کونورقوجا ساری چوبان روزی متوجه میشود صدایی از چشمه میآید وقتی به آن سمت میرود میبیند تعدادی پری زیبارو در چشمه آبتنی میکنند ، او یکی از آنها را میگیرد و طاقت نیاورده و با او درمی آمیزد . پری زیبارو به او میگوید از تو امانتی در وجود من است و یک سال دیگر در همینجا او را به تو خواهم داد ، اما بهای این کار تو را قوم اوغوز خواهند پرداخت و کار تو باعث نابودی قوم اوغوز خواهد شد. یک سال میگذرد پری زیبارو به همان چشمه برمیگردد و از خود جسم عجیب درخشانی را بهجا میگذارد و میرود . چوپان می ترسد و با فلاخن آن را سنگباران می کند و با هر ضربهای که به جسم سفید میزند ، پیله بزرگ و بزرگتر میشود. چوپان آن را رها کرده و می رود . از آن سو خان با افرادش میآید و ضربهای دیگر به پیله درخشان میزند که باز هم بزرگتر میشود و درنهایت با شمشیری پیله را دو نیم می کنند ، از وسط جسم سفید کودکی بیرون می آید که بدنش شبیه انسان ولی تنها یکچشم بر سر دارد. اوروز از خان میخواهد این هیولای کوچک را او ببرد و همراه پسرش باسات بزرگ کند ، خان میپذیرد و اوروز او را به خانه میبرد. دایهای انتخاب می شود تا به او شیر دهد ، اما هیولا شیر او را در جا میمکد و سیر نمیشود ، سپس خونش را میمکد و بازهم سیر نمیشود و درنهایت جانش را میگیرد و میخورد. دایههای دیگری میآورند و هیولای کوچک که روزبهروز بزرگتر میشود همهی آنها را میخورد. به هر صورت هیولای تک چشم را بزرگ می کنند ، اما هیولا به تمام ایل ضربه میرساند و بچهها و حیوانت آنها را خورده و درختشان را می کند . کار بهجایی میرسد که شروع به خوردن تمام افراد اوغوز میکند . هیولای تک چشم همه را به نابودی میکشاند . پری زیبارو به هیولا حلقهای میدهد که با این حلقه از هیچکس شکست نمیخورد و تیری بر او کارگر نمی افتد. پس از جنگهای متمادی با هیولا مردم به ستوه میآیند و دده قورقود را به کمک میطلبند. دده قورقود پیش تک چشم میرود و اجبارا قبول میکند روزی دو انسان و پانصد گوسفند به او بدهند تا به مردمان دیگر آسیب نرساند . دو آشپز نیز به او داده شد . اوغوز هر روز دو مرد و پانصد گوسفند به او میدهد تا اینکه پیرزنی حاضر نمیشود پسر دومش را به تک چشم بدهد و پیش باسات که تازه ازجنگبرگشته میآید و از او درخواست میکند به او اسیری دهد تا بهجای پسرش بفرستد . باسات با دیدن این وضعیت تصمیم میگیرد به جنگ تک چشم برود و ایل را نجات دهد . تمام ایل سعی میکنند او را از این کار بازدارند چون قبلا هفت بار شکست خورده اند ، اما باسات به جنگ تک چشم میرود . ابتدا تک چشم ضربههای سنگینی به او زده و او را در ساق پا درون چکمه اش اسیر میکند اما باسات با زیرکی فرار میکند و از آشپزها می شنود چشم تپه گوز از گوشت است ، لذا نقطه ضعف تک چشم را پیدا میکند و با سیخ داغ کورش میکند ، اما تک چشم از پا نمیافتد و او را به غار طلای خود میآورد تا فریب دهد اما باسات با توکل بر خدا به همهی نیرنگهای تک چشم پیروز میشود . تپه گوز وقتی می شنود او باسات است می گوید ما با هم برادریم و تو باید به من کمک کنی تا زنده بمانم اما باسات او را به خاطر ظلم هایش لایق زندگی در ایل نمی داند و در نهایت او را نابود میکند و ایل را نجات میدهد .

داستان نهم " بکیل اوغلو امرانین بویو ( داستان امران پسر بکیل ) "
روزی بایندرخان پرده سرای سفیدش را برگستره ی زمین سیاه افراشت و تمام سران و بزرگان اوغوز را جمع کرد تا آنچه جمع کرده بین آنها تقسیم کند ، اما به جز یک شمشیر و کمان و یک اسب چیزی برای تقسیم نبود. بایندرخان دلگیر شد ، دده قورقود علت را پرسید ، بایندرخان گفت کم است و او از این امر شرم دارد . دده قورقود پیشنهاد کرد اینها را به یک دلاور بدهند تا نگهبان قوم اوغوز شود. بایندرخان بکیل را صدا زد و آنها را به بکیل داد . بکیل مرزدار اوغوز شد . او هر سال برای دیدن خانمان اوغوز به ایل بازمی گشت . روزی بایندرخان به شکار رفت و با حضور بکیل شکارها کردند ، همه از بکیل تعریف کردند . قازان خان گفت اگر سیصد و شصت و شش دلاور به شکار گوزنی سرسخت می رفتند بکیل تیری پرتاب نمی کرد ، او خود را به گوزن می رسانید و کمانش را به گردن گوزن می انداخت و اگر گوزن لاغر بود علامت کمان بکیل در گردن آزاد می شد . بایندرخان گفت شما بگویید حالا هنر از آن کمان است یا کمان دار ؟ هر کس چیزی گفت ، بایندرخان گفت شاید به خاطر اسب و کمان خوب است که بکیل میتواند چنین خوب شکار کند و نه بخاطر سوارکاری خوبش . بکیل از این حرف دلگیر شد و آن مجلس را به سرعت ترک کرد و به خانه آمد. در آن لحظات او یک فکر بیشتر در سر نداشت : کمان یا کماندار ؟ همسرش علت را جستجو کرد و بکیل را دلداری داد و از او خواست باز به شکار رود. بکیل با اسب خود در کوه آلپ به شکار میرود و در حین شکار اسبش او را به زمین میزند و پایش میشکند . پسرش امرن به استقبالش میآید و پدر را دلداری میدهد. جاسوس برای شوکلی کافر خبر میبرد که بکیل پایش شکسته و اکنون وقت نبرد و پیکار و شکست او است. بکیل باخبر میشود ، می گوید از اینجا تا آسمان راه درازی است و زمین هم سخت است ، او از پسرش امرن میخواهد به سرعت خود را به بایندرخان برساند و از او طلب کمک کند تا سرداران لشکرش را بفرستد ، اما پسرش از او میخواهد تا فرصتی به او بدهد تا خودش با دشمنان بجنگد و آنها را شکست دهد . پدر میپذیرد و امرن اسب و زره پدر را برمیدارد و به جنگ با کافران میرود. کافرها متوجه میشوند پسر بکیل بهجای او آمده ، او را چون پرنده ای ترسان می دانند و میخواهند او را بترسانند اما امرن در برابر آنها ایستادگی میکند و فریب نمیخورد. یکی از کافرها بهسوی او حمله میکند و جنگ سختی بین آنها درمیگیرد . امرن که توانایی کمتری دارد و در حال شکست خوردن است به خدا توکل میکند و آیاتی را میخواند و خدا از طریق فرشتگانش به کمک او میآید و کافر را نابود میکنند. کافر از او شکست میخورد و به دین اسلام روی میآورد بکیل باقی کفار را هم شکست میدهد و بتکدهها را نابود و بجایشان مسجد ساخته میشود . امرن به سراغ پدر میآید و پدر او را در آغوش میگیرد. آنها به دستبوسی بایندرخان میروند. بایندر جایگاه رفیعی در کنار خود به امرن میدهد .

داستان دهم " اوشون قوجا اوغلو سگرکین بویو ( داستان سیغیرک پسر اوشون قوجا )"
بین اوغوز مردی بود به اسم اوشون قوجا که دو پسر داشت به اسم سگرک ( سیغیرآک : اصطلاحا نور کم ) و اگرک ( اگرک : توم ، توتاش ، مطلق / یا آکارآک : مطلق نور / یا اوغورآک : روشنی پیروز / یا آق اورک : صاحب قلب نورانی ) . اگرک دلاوری بیپروا بود و از چیزی واهمه نداشت و هر زمان که میخواست به دیدار قازان خان یا بارگاه بایندرخان میرفت و در ردیف جلو در کنار بزرگان اوغوز مینشست. روزی یکی به او گفت آیا تو تا به حال جنگی کردهای یا هنری نشان داده ای که در ردیف جلو و همرده با بزرگان مینشینی ؟ اگرک به فکر فرورفت و تصمیم گرفت برای نشان دادن هنرش به شکار برود و به شیراگاوان حمله کند و صاحب افتخار شود. او به این کار دست زند . در شیراگاوان قلعهای بود به اسم الینجا که کافران در آنجا برای تطمیع یا فریب مردم اوغوز تعداد زیادی حیوان نگه میداشتند . اگرک به آنجا حمله کرده و آن قلعه را نابود میکند و به استراحت میپردازد. جاسوس به حاکم کافر خبر میبرد که الآن بهترین زمان برای حمله به اگرک است و آنها به او حمله میکنند و یارانش را میکشند و اگرک را به سیاهچالی میاندازند تا عبرت بگیرد. سالها میگذرد و فرزند دیگر اوشون قوجا ، سگرک ، بزرگ میشود و روزی در هنگام گفتگو با دوست خود باخبر میشود برادری دارد به اسم اگرک که در اسارت دشمن است . او پیش پدر و مادر خود میآید و آنها تمام سعی خود را میکنند او برای نجات اگرک نرود چرا که امکان زنده ماندنش صفر است ، او را زن میدهند تا منصرف شود ، اما فایدهای ندارد و سگرک از سر سفرهی عقد بلند میشود و میرود تا برادرش را نجات دهد. او چند روز میتازد تا به قلعهی کافران میرسد. حاکم کافران در سه مرحله یاران خود را میفرستد و هر سه بار شکست میخورد و یاران او دیگر برای مقابله با سگرک راضی نمیشوند ، درنهایت تصمیم میگیرند اگرک را برای مقابله با سگرک آماده کنند و به او وعده میدهند اگر بتواند سگرک را شکست دهد او را آزاد خواهند کرد. اگرک میپذیرد و به محل سگرک میرود و او را در خواب میبیند ، با دیدن ساز قوپوز بر بالای سرش او بیدار میکند تا از آنجا فرار کند و به دست کافران نیفتد . اگرک متوجه میشود سگرک از دیار او برای نجات برادرش آمده و بعد از صحبت متوجه میشوند باهم برادرند . آنها با هم متحد شده و کافران را شکست میدهند و به وطن خود بازمیگردند .
داستان یازدهم " اوروزون بویو ( داستان اوروز ) "
روزی قازان خان با شاهینی که دشمن به او بخشیده بود ( حاکم توره پوزان ) به شکار رفت. در حین شکار شاهین به پرواز درآمده و به سمت قلعهی تومانین که از آن کفار بود پرواز میکند. قازان به دنبال شاهین میرود تا به قلعهی کفار میرسد ، نزدیک قلعه یاران او را از نزدیکتر شدن به قلعه بازمیدارند . آنها همگی در آن نزدیکی به خواب میروند. جاسوس به حاکم کافران خبر میبرد و آنها به قازان خان حمله میکنند یارانش را قتل و عام میکنند و او را در خواب به اسارت میبرند. قازان خان از خواب میپرد و دشمنان را به سخره میگیرد ، آنها او را به سیاهچال تاریکی میاندازند. بعد از چند روز همسر حاکم به دیدار او میرود تا از وضع قازان خان باخبر شود. قازان خان به او میگوید که زندگی اش در زیر زمین خوب است و از غذای مردگان استفاده کرده و از مردگان آنها سواری میگیرد. همسر حاکم نگران میشود و حاکم را مجبور میکند او را آزاد کند. حاکم از قازان خان میخواهد مدح و ستایش او را بکند تا آزادش کنند اما او می گوید تا راه راست هست از کج راهه نخواهد رفت . قازان خان به خاطر اصالت وجودیش و ناقابل بودن دشمن آنها را مدح نمی کند ، دوباره او را به سیاهچال میاندازند . آن طرف قازان خان پسری دارد آلپ اوروز نام ( آلپ اوراز = البروز = البرز ) که حالا بزرگ شده و روزی از زبان دوستان خود باخبر میشود پدرش باییندرخان نیست ، بلکه پدر او قازان خان است که اکنون در قلعهی تومانین زندانی است. او برای نجات پدر میشتابد و در راه تعدادی از کافران و کلیساهای آنان را نابود میکند و سپس به قلعه میرسد. دشمنان میفهمند یارای مقاومت در برابر اوروز را ندارند و از قازان خان میخواهند در گرو آزادی با این جوان بجنگد. قازان خان قبول میکند و با نقاب به میدان جنگ میرود. ابتدا تعدادی از سرداران سپاه میآیند و قازان خان را نمیشناسند و از او شکست می خورند . قازان خان از آنها میپرسد فرمانده ی شما کیست و آنها اوروز را معرفی میکنند و قازان خان میفهمد پسر رشید او فرمانده است. قازان خان سرداران اوغوز را خلع سلاح میکند و اوروز که از این کار به ستوه آمده خود به سمت قازان خان میرود و به او حمله میکند و شانهی او را زخمی میکند. قازان خان او را در آغوش میکشد و به او میگوید پدرش است . آنها در آغوش یکدیگر میگریند و با هم متحد میشوند و کافران را نابود کرده و به سرزمین اوغوزها بازمیگردند .
داستان دوازدهم " سالور قازانین بویو ( داستان سالور قازان )"
قازان خان هر از مدتی در موعدی مشخص دست همسرش را گرفته و از چادر خود بیرون میروند و به اوغوزهای درونی و بیرونی اجازه میدهد به چادرشان آمده و هر چه دارند و ندارند به تاراج ببرند . یک بار در روز مشخص اوغوزهای بیرونی دیر میرسند و اوغوزهای درونی همه چیز چادرها را غارت میکنند و چیزی به اوغوزهای بیرونی نمیرسد . آنها دشمن قازان خان می شوند . روزی قازان خان دستور میدهد بزرگان اوغوز بیرونی و درونی جمع شوند اما اوغوزهای بیرونی از این کار امتناع میکنند . قازان خان علت را از طریق نوکر خود قیلباش ( کولباش ) جستجو میکند . قازان خان برای آزمودن اوغوز بیرونی قیلباش را مأمور میکند تا به سمت اوروز که دایی قازان خان و فرمانده ایل اوغوز بیرونی است برود و از او کمک بخواهد تا هجوم دشمنان را باهم دفع کنند ، او قصد امتحان آنها را دارد . قیلباش به سمت اوروز میرود اما او میگوید دشمن قازان خان است. قیلباش او را از این کار برحذر میکند اما اوروز به حرف او گوش نمیکند . از طرفی اوروز تصمیم میگیرد از طریق داماد خود که بئیرک نام دارد به قازان خان ضربه زند و با حیله او را به چادر خود میآورد و در آنجا از او میخواهد که به قازان خان خیانت کند ، اما بئیرک از این کار امتناع میورزد و خود را نمکپروردهی قازان خان میداند . اوروز که از حرفهای بئیرک و وفاداری اش به ستوه آمده به شکل ناجوانمردانهای ضربهای به او می زند و او را میکشد. خبر به قازان خان میرسد و او از این کار اوروز به خشم میآید و به چادر او حمله کرده و تنها با یک ضربهی شمشیر او را به هلاکت میرساند و دستور میدهد سر او را ببرند ، باقی یاران اوروز نیز به قازان تسلیم میشوند و طلب بخشش میکنند. قازان آنها را میبخشد و چادری بر چمن میافکند و به شادی و خوشی میپردازند. دده قورقود میآید و شعر این حکایت را روایت میکند .

شهر من ...

داشتیم فوتبال بازی می کردیم . یه عده بچه هفت هشت ساله . بزرگترا عصر میومدن اون حوالی برا فوتبال و نشستن و گپ زدن و وقت گذروندن . اون زمونا تحصیل کرده ها عصرها جلو نرده های بیمارستان می نشستند و باقی جوونا تو محله های خودشون جمع می شدن همچین جاهایی که بگن و بشنفن . البته اگه نرفته بودن قیرخ پیلله برای شنا . بی پیر از اول محلی برای تفریح نداشت . شهرمون رو می گم . یه شهر مرزی کوچک با سابقه ای چند هزار ساله . روبروی خونه مون الان خونه علی و توحید و پریزادهای دکتر و جعفر و اونورتر هم پاساژ هست که دکوناش خالی ان از بس جا نیفتاد مغازه و پاساژ تو شهر رکود زده ی ازلی ابدی مون . اینجاها چمن بود اون موقع ها . اونور چمنزار درختهای قلمه نمی ذاشت مدرسه دخترونه تازه ساخت دیده بشه . خیابون ما می رفت می رسید به پهلوی که تازه شده بود امام . بهش می گفتن امام . کسی اسم کاملش رو نمی گفت . خیابون اصلی شهر بود . پسرعموی مادرم وقتی شبا با دوستاش می نشستن رو چمنها و شطرنج بازی می کردن سربازش رو تا اونور صفحه می روند تا وزیرش کنه و یهویی با زدن شانسی وزیر مقابل تا ته چشاش خنده ظهور می کرد و دهنش آب میفتاد و گلوو دهنش ناخواسته سخنران میشد که کاش بختیار رو من زده بودم تو سربازیم . می گفت انقلاب چیز خوبیه . مصطفی رو می گم . الان آلمان زندگی می کنه . هر وقت پرسیدم اگه انقلابی که کردین خوبه چرا پس بعد پیروزی زندانیتون کرد و شکنجه تون داد ؟ آخرشم فراری شدین از مملکت خودتون ؟ اما اون همیشه بهم جواب داد انقلاب چیز خوبیه . همیشه خوبه . یه معلم داشتیم بعدها ناظم مدرسه مون شد . اون ناظم همیشه ی خدا نگران و دلواپس انقلاب بود . ناخن ما دراز می شد اون نگران می شد . موهای سرمون رو نمی زدیم نگران می شد . شلوار لی می پوشیدیم اون می گفت انقلاب تو خطره . خلاصه نه میشد نوار داریوش آورد تو مدرسه نه نامه عاشقانه گذاشت تو جیب شلوار . آخه آقای ناظم هزار چشمی مواظب ارکان انقلاب بود که مبادا بچه های 15 ، 16 ساله با بلند خندیدن ساقطش نکنن . بعدها از سهمیه استفاده کرد و شد پزشک . یه بار داشتم از مهاباد می اومدم نقده که با ماشینش جلوم ترمز کرد و گفت بپر بالا با هم بریم . هنوز ایام مدرسه و شخصیتش یادم بود و دلم نمی خواست سوار بشم اما با اصراری که کرد مجبور شدم . تو راه از هر جایی حرف زدیم . دیدم حرفاش بوی جدایی می ده . رفتم تو نخش . ای دل غافل . نگو آموزش و پرورش با نمی دونم چی چیش موافقت نکرده بوده اونم قاط زده کلن و شده علیه مملکت و نظام و انقلاب . بخاطر یه مساله جزئی شخصی کسی از ارکان مملکت نموند فحشش نده . همه رو گرفت به فحش و بدوبیراه . داشتم چی می گفتم ؟ آهان آره . پسرعمو مصطفی و انقلاب و ناظم دلواپس و انقلاب . همسایه مون بودن . یعنی خونه ی عمو بیست سی متری با خونه ی ما فاصله داشت . یکی از چند خیابان اصلی شهر که نه کیلومتریش تپه ای بود تو روستای حسنلو که یه زمانی وقتی " آس " مادر مادرخدایان ، سرنوشت زمین و آسمونهای هفت گانه رو به تنهایی یا به کمک مادرخدایان و پدرخدایان دیگه تقدیرنامه ازلی آدمها می کرد و فلکشون رو می چرخوندن و نیک و بد را فله ای سرازیر زندگی اونا می کرد بخاطر داشتن مجسمه ، شایدم خود مادرخدای آس ، آسآنالی بوده و شده بوده حسنلوی قاراپاپاق هایی که بعد از جنگهای ایران و روس از دست تجاوزگران روسی از منطقه بورچالوی گرجستان فعلی و ایری آنای اون دوره به منطقه مهاجرت کرده بودند و عباس میرزای ولیعهد به خاطر فداکاریهاشون تو جنگ و آواره شئن فعلی شون دشت خالی از سکنه سولدوز یا شایدم آس اولدوز رو بهشون هدیه داده بوده . خیابان خلوت اون روزا الان پر می شه از ماشینهای بی کیفیت سایپا و ایران خودرو و گاهی شاسی بلندای سیاه و سفید . خلوت بود همیشه . فکر کن هر ساعت یه ماشین بگذره از خیابون . البته همون یه ماشین هم گاهی حالمون رو می گرفت . درست وقتی با شوت یکی از بچه ها توپ می غلتید و می رفت تو خیابون ماشینه رد می شد و صدای ترکیدن توپ آه از نهاد همه درمی آورد . تازه گرم گرفته بودیم که کلی ماشین از تقاطع فتوحی ساحلی هویدا شدن . توپ رو چمن داشت می غلتید اما نگاه همه طرف خیابون بود . کسی فکر گل زدن و نزدن و گل خوردن و نخوردن نبود . اون روز اگه درست یادم مونده باشه روز تعطیل بود و حضور اون همه ماشین واقعا جای تعجبب داشت . پشت وانتهای رنگارنگ مردهای مسلح با چشمهای از حدقه دراومده داشتن نگاهمون می کردن . نگاه در نگاه . اینور بچه های هم محله ای ریز و درشت که ریزترینشون من بودم اونور مردهای هیکل درشت اسلحه بدست که با هیبت ترینشون قاسملو بود . شاید بعدها که اسمش رو شنیدم خوابش رو دیده باشم . شاید الانم عکسش رو ببینم نشناسمش . شاید هیچوقت نبینمش یا ندیده مش ، حتی عکسش رو . شاید هیچوقت قاسملو از خیابان ما نگذشته . شاید اون روز فقط تو استادیوم ورزشی فکسنی شهر کوچکم پا گذاشته بوده . قاسملو اما برای من برای همه ی عمرم یه اسم شد آمیخته با هجوم و تهدید و اسلحه و چشم غره . داشتیم همدیگه رو برانداز می کردیم . اونا با اسلحه و قطار قطار فشنگ رو سینه و ما با توپی که داشت می غلتید و کسی به فکرش نبود نذاره گل بشه یا گلش کنه . وانت وانت آدم مسلح . یکی داد زد بچه ها رو ببرین خونه ، اینا دارن می رن رژه برن تو میدون فوتبال . بازی چی می شه ؟ دو سه تا جلوییم ما . بزرگترا حالیشون نبود اینا . اونا دستوراتشون رو صادر کردن . خونه . با بی حالی رفتیم خونه . یکی از یکی بی حوصله تر . به ما چه آخه . اونا به ما چکار دارن . اصلا مگه خودشون تو بچگی فوتبال بازی نکردن ؟ اصلا مگه ما با اونا کاری داریم که اونام با ما کار داشته باشند ؟ اصلا به ما چه اونا دوست دارن رژه برن ؟ خب برن ! به ما چه آخه . گوش بزرگترا بدهکار این حرفا نبود . اصلا نشنیدن . حکم صادر شده بود . حبس خانگی . بی حرف و حدیث . و من همیشه از این کلمه بدم اومد . حبس خانگی . تازه این اول ماجرا بود انگار . بعدها این رو فهمیدیم . وقتی یه عمر باهاش درگیر شدیم و عمرمون بی زندگی کردنی پای همچین چیزایی رفت و نفهمیدیم چی به چیه و کی به کی و چرا باید درگیرشون بشیم . شاید سه هزار سال پیش اون نوجوان آسآنالی هم هرگز نفهمید چرا بزرگترین شهر دوره آهن تو یه شب مهتابی زیبا آتش زده شد و چرا تنش سوخت و زیر خاک ماند . یه شب خوابید و دیگه هرگز طلوع خورشید رو از روی تپه حسنلوی باستانی تماشا نکرد . چند روز بعد از اومدن ماشینهای مردان مسلح خبر اومد خانواده بدلی ها با کوچک و بزرگ شون کشته شده ان . انگار فردای روز دیده شدن مردان مسلح پشت وانت بوده . شایعه شده بود اینا می خواستند شب مهمون مردم سولدوز بشن و نصف شب همه رو گردن بزنند و سر ببرن و شهر را تصاحب کنند . شاید الان منم مثل اون نوجوان آسآنالی زیر خاک بودم . اینا رو الان می فهمم . بی حوصلگی نیمه تموم موندن بازی وقتی کامل شد که باید با دستهای کوچکمون خاک می ریختیم توی گونی . گونی گونی خاک رفت پشت بام . یه مرد سیه چرده که دستش یه تفنگ شکاری بود با همسایه ها داشتن سنگربندی می کردن پشت بام خونه ها . هم سنگر و هم انواع تفنگ رو به یمن و برکت انقلاب چند ماه قبل می شناختیم . گاهی وقتی که از بازی خسته می شدیم شروع می کردیم به اسم بردن انواع تفنگها . هرکس بیشتر اسم می برد برنده می شد . یاد نیزه سربازی افتادم که زیر خاکهای آتش گرفته قلعه حسنلو داشته جام زرین مقدس را می برده جای امنی پنهون کنه . آتش مجالش نداده بوده انگار . آتش اولین گلوله سر همه رو طرف میدان فوتبال چرخوند . چه شبی بوده شب سوختن تپه و قلعه حسنلوی باستان . الان داره می لرزه تن و دستم . شب وحشتناک نخوابیدن و بیدار ماندن کنار فامیل جمع شده در اتاقی رو که تجربه کنی وقتی صدای هر گلوله ای فریاد خفه ای می شد گیرکرده در گلوی دختران فامیل و امتداد نگاه مردان نوری گذرا می شد همچون شهابی ره گم کرده هیچوقت با بزرگ شدنت محوش نخواهی کرد . نه که نخواهی ، شدنی نیست . هفت سالم بود و با شلیک هر گلوله فشار دست پدرم را لای موهای سیخ شده ام بدون درنگی راهی قلبم می کردم تا بازنمونه از تپش . چشمهای نگران مادرم حتی در تاریکی درخشش داشت . پشت بام سنگر بود و وقتی به بهانه دستشویی راهی حیاط شدم و از پلکان چوبی تا لبه بام خودم را بالا کشیدم پدرم را دیدم با دیگران نشسته اند و سیگار زر را با زر دیگری روشن می کنند . همه نگران . همه وحشت کرده . همه مصمم . بعدها هر مرد سولدوزی برای خانواده اش رازی وحشتناک رو افشا کرده بود . لای کلاه و خشاب و فشنگ بند و پستوی خانه ی هر مرد به تعداد افراد خانواده اش گلوله شلیک نشده پنهان بود با دستی لرزان و قلبی فشرده شده از درد . چه دردی کشیده بود سرباز نیزه بدست زیر خاک تپه آسآنالی توی این همه سال . جام مقدس باید می ماند . بی تعرض . بی آلودگی دست اهریمنان شب پرست . کاش آن شب خانواده بدلی هم اعتماد به آشنای خونین ارمغان خود نکرده بود و شایعه شهر و شب و سربریدن را باور کرده بود . دیگر کشتار دسته جمعی آنها دهان به دهان نمی چرخید . دیگر آن بچه قنداق پیچ با سیخی جان به جان آفرین تسلیم نمی کرد . شاید گریز و گزیری دیگر نبوده . سرنوشت قابل تغییر نیست . این را جسد سوخته سرباز نیزه بدست باستانی تپه حسنلو هم دیگر باور کرده است . شب وحشتناک قصد صبح شدن نداشت . کسی نخوابید . نتونست بخوابد . حتی من که تمامی عمرم را خوابیده ام . بیدارباش عمومی بود . بیداری باشی برای شنیدن صدای گلوله . هر چه بود شهر با اولین گلوله بخود آمده بوده . وقتی نزدیکیهای ظهر اون گلوله شلیک شده بود نزدیک به بیست هزار مسلح رژه رونده از سروکول هم بالا رفته بودند و با همان وانت ها خود را بیرون شهر رسانیده بودند . با خود می گویم ساکنان حسنلوی باستان چرا تفنگ نداشتند تا با شلیک اولین گلوله برجهای نگهبانی را پر کنند ؟ پشت بامها سنگر داشت . شاید هفته پیش از حضور در میدان فوتبال وقتی دموکراتها و کومله ها توی شهر رژه رفته بودند بعضی ها فکر سنگربندی پشت بامها افتاده بوده . اسم کربلایی عظیم معبودی و غلام بناوند و سیاوش زمانی دهان به دهان می چرخید . اسمهای زیادی رو شنیدیم اما الان یادم نیست . الان اسم یک شهر برامون باقی مونده . شهری که نخواست تسلیم بشه . نزدیک به بیست هزار مسلح با شنیدن صدای یک گلوله دررفتند و شهر را محاصره کردند . قاسملو آن شب در روستای بالخچی بوده انگار . گفته بوده بزرگترین اشتباه زندگیش را مرتکب شده است . می گویم فرمانده آنهایی که قلعه ماننایی حسنلوی باستان را آتش زدند الان کجاست ؟ قاسملو در آلمان و در کافه ای ترور شد بعدها . درس تاریخ درس عجیبیست . حیرتزده می کند آدمی را . اما تا خوانده ام عبرت فرماندهان اسلحه بدست نشده است . ترسم از فرداهاست . فرداهایی که باز نعره مستانه فرماندهی با صدای خرد شدن ها و سوختن ها همراه خواهد شد . کاش نشود هرگز . کاش تمامی فرماندهان نظامی بدانند هر خاکی که انسانی بر روی آن می زید مقدس است . خاکیست که خاک تن انسان را از آن گرفته اند . می گویم مادرخدای آس خاک تن آسآنالی های باستان را از خاک حسنلو گرفته بود ؟ خدا خود می داند که هر خاکی خاک مقدس تن آدم مخلوق اوست اما برای هر انسانی وطن حکم خاک مقدس را دارد . و اینجا مردانی می جنگیدند برای خاک و شرف و خدا . شب همه را به ستوه آورده بود اما جاودانه نماند که سیاهی را توان جاودانگی نیست تا زمانیکه رسم خورشید نورافشانیست . نور خورشید همیشه از پس سیاهی طلوع کرده است و این را توره آک زیر خاک قلعه آسآنالی که گسترانیدن نور بر روی نام قومش از ازل تا ابد حک شده هم دانسته بود . توره آک یعنی گسترانیدن نورانیت بهتر و این خاک مقدس همیشه سرزمین چنین انسانهایی بوده است . شب داشت با تیراندازی طرفین سپری می شد . الان خیلی سالها از آن زمان گذشته است .
آدمها مجازند اشتباه بکنند . مجازند راست بروند . مجازند کج بروند . آدمها کارهای خوب کرده اند . کارهای بد هم . آدمها برای همین هست که قابل ستایش یا سرزنشند . آنها کردارهای مختلفی را به ظهور رسانیده اند . در طول تاریخ همیشه اینگونه بوده است . آن شب مردان بسیاری مهاجم بودند و بسیاری دیگر مدافع . خدا در انتهای تمامی تصورها در جای حق نشسته و نظاره گر همیشگی آنهاست . مادرخدایان و پدرخدایان بسیاری هم چنین نظاره ای داشته اند . قلعه آتش گرفته حسنلوی باستان و نقده در جنگ گرفتارشده بهار 58 حرفم را تصدیق خواهند کرد . آن شب مردان و زنان بسیاری بیدار بودند . آنها هم حرفهایم را تصدیق خواهند کرد . ملاحسنی یکی از این مردان شمرده می شود . او شاید بدیهای زیادی داشته باشد . نمی دانم . آن روزها گذشته دیگر . سه روز شهر من در محاصره بود . ملاحسنی هم شاید در اصل آسآنالی باشد ، مثل
همان سرباز نیزه بدست حافظ جام زرین حسنلوی سوخته در آتش . چه کسی رازهای هستی را کشف خواهد کرد ؟ از حسنلوی باستان تا امروز ! او اهل بوزقورد اوبای اورموست که بزرگ آبادش می خوانند . همان زورگووا . دوست دارم بوزقورد اوبایش بخوانم . ملاحسنی قورد شعر زیبای اخوان ثالث را برایم تداعی می کند که دوست نداشت مثل سگ زندگی کند . ارتش پس از سه روز با تانک به شهر وارد شد و من همیشه عاشق ارتش شدم . ملاحسنی در مصاحبه ای گفته است آنقدر با تیربار مسقر بر تانکی که بر آن سوارشده بوده گلوله انداخته بود که لوله اش در شب مثل خورشید اول صبح سرخ سرخ شده بوده . شاید او هم مثل تمامی انسانها اشتباهات زیادی مرتکب شده است . خدا آن بالاست . نظاره گر است . به او واگذاریم اما برای نسوختن دوباره شهر من او مرد بزرگی شد وقتی برای نجات آمد . تاریخ شهر من نام خیلی ها را ثبت کرده است حتی اگر زیر خاکستر و با آتش مهاجمان همچون سرباز حسنلوی باستان اثری از آنها نمانده باشد . این نام یکی از آنهاست : ملاحسنی .
بمناسبت سالروز تولد مرد بزرگ جنگ نقده ..