قیسسا ناغیل: تویا توره ن ...

"آس آنالی" دا (1) دوول لر(2) دویولوب ییغینتی اوچون های هاوار سالینمیشدی. بیر بویوک دویون (3) وارییمیش. "دویون آسا" (4) قورولموشدو. آس تانری اوچون. بونا گوره ده "دویونآس" (5) بو "تویاتورن" (6) ایله اوز ایشینین یئرینه یئتیرمسین باشلامیشدی. او، ایللر بویو گوردوقو ایشین گوزل حالدا قاباقا آپارماسی اوچون امین اولماق ایسته دی. بونا گوره دوول لرین دویولمکلرین گوز آلتینا آلدی. هاممی اوز ایشینده ایدی. باخدی گوردو دوول لر سسینه ییغینتی باشلانیر. آداملار گلیب اوتورماقا باشلامیشدیرلار. دویونآس "اوتورون" (7) اوتورون دییه دییه اونلاری یئرلرینده اوتوردوردو.

هاممی ییغیشاندان سونرا، "دویونآس" اوزون گویلره توتوب دیینده "آسان"، هاممی اونلا بیرلیکده، اوزلرین گویه توتوب، اورکدن دئدی لر "آسان". آسان دئییب آس تانرینین آدین چاغیردیلار. آسان آسان سسی هر یئری گوتوردو. بیر گوزل "آنام آس" قیلیندی.

"اودآنا" (8) اودجاق دا (9) اودون (10) دوزوردو. بو اودجاق یئرین ایلک اودجاقی اولدوقونا گوره "اودآنا"لار اودجاقییمیش.

"اورخان" لار (11) آداملارین اوز یئرلرینده اوتورماقلارین بیر به بیر گوروب و توره لندیریردیلر (12).

دویونآس چیخدی اوجا داش اوسته، باخدی اوتوران آداملارا و دئدی: «دئییرم (13) دئییرم لر بوگون آتامیز "پیریم آتا" (14) نئجه اودو آسآنالیدان آپاریب و اوزگه آداملارا وئرمگینین ناغیلین سیزلره ناققیلتایاجاقدیر. بو "دئییرم دئییرم" بیزلره اورگدجخ کی کال قازانانی کال یئمز. بوتون آداملارا اوز یاشاما آرتیردیقیمیز "آرتیران" لارلا (15) یاشامین گوزل شنلیکلرینی گوستریب و بیلدیرملییک. ایندی سیزده بیزیم ناغیل ایله بیرلشین.»

دویونآس "اویون" (16) لاری باشلاتدیردی.

ایلک سیرا، هر نمنه دن اونجه، اوینویانلار اومبالارین تیترتمک له "تیتیر اومبا" (17) اویونون باشلادیلار.

اوینویانلار ایکی یئره بولوندولر.

بیر سیرا اوزلرین بیر بیره سورتوردولر (18) و "سورتور" اویونو ایله اوتوران آداملاری گولدوروردولر. اونلارین اویونوندا، قارانلیق اوردوسونون پیسلیکلر یایانلاری اودو گیزلتمک ایسته ییردیلر آمما "آک" (19) اود پیریم آتا الی ایله اودجاقلارا دوشدو.  

بیر سیرادا "توره کادا" (20) اویونون باشلادیلار. توره کادا آغلامالییدی. اودسیز آداملار قارانلیقلاردا قالیب سویوخلار ایله موندارلکیلار لا چالیشدایدیلار.

"اورآس آتا" (21)، "سوکور اود" (22)، "اوبااولو" (23)، "اورآس" (24)، "آس آبان دی یار" (25)، "آس آدام" (26)، "اوردوغان" ( 27)، "اولوآس" (28)، "بیگ اور آک" (29)، "اومار" (30)، "آسام" (31)، "اوری" (32)، "اود" (33)، "اولوبی" (34)، "اورآرتیر" (35)، "اومان آنا" (36)، "ماتان" (37)، "آس کان" (38)، "آس سان" (39)، "اودآسا" (40)، "اولو اود" (41)، "اور اود آتا" (42)، "کانان" (43)، "توره گوز" (44)، "آکلی دی آس" (45)، "اور آسیم دی آس" (46)، "پیری آس" (47)، "آس ایل" (48)، "سوفو آکیل" (49)، "اور اوبا اود" (50)، "اورا" (51)، "آک دور" (52)، "تاری آس" (53)، "اورآتا شیر" (54)، "آس زارا دوشدو" (55)، "اور آتا وئر آس" (56)، "دای آکا" (57)، "گوی اوم اود" (58)، "اور آس آک" (59)، "بال آس" (60)، "اوروم آس" (61)، "آس اورا" ( 62)، "تومورآس" (63)، "مردآس"، "پیرییم"، "قان توره"، "بورلا خاتین"، "قازان خان"، "گون آی"، "باتما"، "باتی اول"، "سان آی"، "آی سان"، "آی دا"، "آب آس"، "آس آب"، "آس توره"، "سالجان"، "سولماز"، "ییغین آک"، "سیغیر آک"، "آسین"، "آسان" ، "آسلی" و داها چوخلو تانینمیش آداملار اویونلارا باخیب دویونآسی آلقیشلادیلار.

"آک دام" (64) دولویدو آنجاق. هاممی اوز یئرینده اوتورموشدو.

آکدام آسآنالی قالاسیندا اویونلار اوچون دیکلمیشدی.

قالانین اوسته "اورآتاقوش" (65) اوچا اوچا ،گویلردن باخیب، گوزله ییردی یوردو. اونون ایشی گویلری گزمک و "سوی آتان" (66) و اونون "آیری یئرلی" بالالارین قووماقییدی.

"اولوآک" (67) ایله دوشمان اولان سوی آتان و بالالاری هر آن آداملارین و یاشادیقی یورد و یووالارین پوسماقدایدیلار. اونلار اولوآک آدام آتایا اویرتدیقی آدلاری اوغورلاماق اوچون پوسقون وئریردیلر. اورآتاقوش اونلاری گویلردن قوووردو. سوی آتان، اوز بالالاری و اونلارین دالیسیجاق گئدن انسانلارا، یاردیم ائدیب تالانلارین اوغورلو ائدیردی.

اونلار آس اولادلاری یاشایان بوتون یوردلاردا بو ایشه باخیردیلار. "آس اور اوباجان" (68)، "توره آک اوبا" (69)، "ینان" (70)، "آسا" (71)، "اوم آس اور" (72)، "اوروم" (73)، "اور آلان" (74)، "اور اومان آیا" (75)، "اور آسیما" (76)، " ، و ... . آنجاق "آس آیا" (77)، "اوراوبا"، (78)، "اوبا اور آکا" (79) و "اوم اور آکا" (80) هاممی سی اونلارین و آدام آتانین اولادلارینین ساواش یئرییدی.

او گون "دویونآس" باخدی گوردو "اورآتا قوش" تئز یئندی یئره. گویده قالمادی. "دویونآس" اوزونه دئدی هله اویون قورتولمویوب نه اوچون او یئندی؟ بونلاری دوشونه دوشونه گئتدی گوره نه اولوب. دوشدو یولا. باخدی "اورآتا قوش" دوشوب توپراقلار اوسته. باشی اوسته گلنده گوردو قوسوب. بیلدی  "سوی آتان" بالالاری "اورآتا قوش" آقانی زهرلندیریبلر.

"دویونآس" یادینا دوشدو، "اود" بو توپراقلاردان اوغورلانان زامان دا "اورآتا قوش" زهرلنمیشدی. اوندا دا "سوی آتان" بالالاری اودو اوغورلویوب، دیللرینین تات (81) اولدوقونا گوره، آدین "آس اور اوباجان" یوردونون آدلارینین دوز دئییلمه سی نه گوره، آلدیخلارینا اودآس و سونرالار اوتآش و آتش قویموشدولار. "دویونآس" بیلیردی "اورآتا قوش" " کوک آنا آس" (82) اولدوقونا گوره یئنی دن اولدوقو حالدان دونوب دیریلجخ، او اود قالی ییب دیریلمقی باشاریردی.

"دویونآس"  اوندا گوردو "سوی آتان" بالالاری "آسن" و سونرا "آهن" دی یه دی یه، دمیرچی ایله دمیرلری اوغورلویوب آپاریرلار. "دویونآس" بیلدی دمیر ده اود کیمی اونلارین دا الینه دوشدو. بونا سئوینیردی یاییلا فتیش لر، آمما قورخوسو وارییدی. "سوی آتان" بالالاری هئچ نمنه نی دوز ایشلرده ایشلدمیردیلر. حاقلیمیش، آخی اوندا گوردو قالا یانیر. بیلدی قالانی اودلاییبلار. اوزونه دئدی بودا بو قالانین ناغیلی اولاجاق. دئدی دمیر "آهن" آدیلا و "اویون" و "تویاتورن" ده، آیری آدلا اوغورلاندی. اوزونه دئدی امینم آیری یوردلاردا اوزه چیخاجاق. "دویونآس" اوتوردو بیر داش اوسته. داها بیلیردی ایش الدن چیخیب. اوخ یایدان چیخمیشدی داها.

"دویونآس" آمما بیلیردی "دوغدو" لار (83)، "آناآتاگون آس" (84) لار و ها بویله آسلی آنالار، بیرجه آس آنالی دا یوخ، بلکه، "اورآک اودآنا" (85)دا، "آس اولدوز" (86) دا و ها بویله آس یوردلاریندا، "آس" و "آک" لا باغلی "اورآتا قوش" لار دوغاجاق و دوغولاجاق لار. او اوزونه دئدی: "آس قیا" (87)، آسانالی لارین جانینا قی ییب اونلاری اولدوردولر، آمما، هئچ زامان آس اولادلارینین بویون و سویون قورودا بیلمزلر. "دویونآس" بیلیردی، آک ایله قارانلیق آراسیندا اولان "جان قی" (88) قورتولان دئییل. بیر سیرادا یاشام بویو قارانلیق یایان سوی سیز "سوی آتان"، بیر سیرادا دا "آک" یایان آس بالاری "جان قی" ائدجک لر.

"دویونآس" اوزونه دئدی: بورانین دا ایشی بیتدی آمما تانرینین اوخلاری " اوخ آس" (89) لاردان قالانلار، "اونوتقام" (90) آلیب، دردلری اونوتاجاقام دئییب، یوردلارین یئنی دن دیریلدجکلر.

"دویونآس" بیلیردی بورالار یاناندان سونرا هله چکر دوزله، بونا گوره یولا دوشدو گئده "آک اود" (91) یوردونا ساری.

"دویونآس" دا بوتون یاخچی لیک یایانلار کیمین دوز ایشلری باشا سالماق اوچون، اویرتمک اوچون، یول آچماق اوچون، شنلیکچیلیک اوچون، و، آدام آتانین یولون دوز گئدمک "اولو اوم" (92) آلینماسی اوچون یولا دوشدو گئتدی. او بیلیردی آغیر بیر ایش بوینوندادیر. او بیلیردی "دئییرم دئییرم" لر قاریشاجاق "اویون" لارلا، "اودون" (93) لارلا، " من ایش" (94) لرله و هابویله ادالارلا و یولون تاپاجاقدیر.  بونلار قاریشاجاق کی انسان یئردن گویلره گئدن یولو تاپا و قورویا. قورویان تانری بو ایشی ایستمیشدی "آس آل" (95) دا. "اول آس" (96) دا تانری آدام آتایا دئدی "اودوم" (97)، گئد یئره، آمما بیر گون گرک"اوبا اود" (98) دا آس اولوب قاییداسان. آدام یئنمیشدی یئره ، ایندی سی ده، یئرده اولدوقو گونلرده، گویلره قاییدماق اوچون گرگ یول تاپا. "دویونآس" اوزونه دئدی آدام بالالاری بونو بیله گرک.  "اورآس" (99) آدامین یولون گوزله ییردی. بونودا "دویونآس" آرتیملارلا باشا سالمالییدی. دئییرم دئییرم لریاییلارمیش دونیایا. "آکدام" لاردان "آک اوبا" لاراجاق. "اور" لاردان تام دونیانین اوزاق یئرلریناجاق.

او یولون توتدو گئتدی. اورگینده آمما بیلیردی "ساواشان" "سوی آس اویان" (100) گلنجخ "جان قی" داواملیدیر.

ترجمه:

دهل های حسنلو برای جمع شدن اهالی به صدا درآمده بود. قرار بود مراسم بزرگی برگزار شود. جشنواره ای، برای خداوند "آس". برای همین "دویونآس" برای انجام این تئاتر - مراسم کار خود را شروع کرد. او، از بهتر برگزار شدن مراسم باید که اطمینان می یافت. به همین منظور نحوه کوبش دهل ها را زیر چشم گرفت. همه مشغول کار خود بودند. با نگاهی دید که، تجمیع، با برخاستن صدای دهل ها شروع شده است. مردم برای نشستن در جای خود آمده بودند. "دویونآس" با تکرار کلمه بنشینید (اوتورن) آنها را دعوت به نشستن کرد.

بعد از جمع شدن اهالی، وقتی "دویونآس" با تکرار جمله " تو آس هستی" (آسان)، خداوند آس، را مورد خطاب قرار داد، همه همراه با او رو به آسمان کردند و فریاد برآوردند: "تو آس هستی". آنها همگی با گفتن "تو آس هستی" خداوند "آس" را مورد خطاب قرار دادند. صدای فریاد مردم که داد می زدند "تو آس هستی" همه جا را پر کرد و با این کار ،آنها، نماز خوبی برپا کردند.

"مادرخدای آتش" در اجاق هیزم جمع می کرد. این اجاق بدلیل قدمتش "مادر اجاق" زمین بود.

"شهر خان" ها، با نظم دادن به افراد، جهت انجام درست رسم دیرین، همه را در جای خود نشاندند.

"دویونآس" بالای سکو رفت، نگاهی به حاضران کرد و گفت: " "درامی" (دئییرم دئییرم) که امروز ما اینجا اجرا خواهیم کرد، در مورد چند و چون گرفتن شعله از آتش "آتشکده حسنلو" و هدیه دادن آن به آدمیان خواهد بود. این درام به ما یاد خواهد داد سهیم کردن دیگران در دستاوردها یک فریضه هست. امروز ما زیبائی های شادی آور زندگی را با هر آنچه توسط هنرمان هنرمندانه به جهان افزوده ایم به انسان ها نشان خواهیم داد. حالا شما هم با قصه ما همراه شوید".

"دویونآس" بازی را شروع کرد. قبل از هر کاری، در اول کار، رقصندگان با تکان دادن اندام خود "رقص کمرگاه" را شروع کردند.

در ادامه، رقصندگان دو قسمت شدند.

یک سری از رقصندگان با تنه زدن به همدیگر و مالیدن خود به هم، "رقص سورتور" را اجرا می کردند و باعث خنده حاضران می شدند. در رقص آنها، "جاری کنندگان بدی اردوی سیاهی" می خواستند آتش را پنهان کنند ،اما، "آتش نورانی" با دست "پرومته" (پیریم آتا) به آتشکده آورده شد.

سری دیگر رقصندگان، رقص "تراژدی" را شروع کردند. "تراژدی" نمایش گریه آوری بود. "مردم بی آتش" در سیاهی ها، با سرما و زشتی و کثافت ها درگیر بودند.

"اورآس آتا"، "سوکور اود"، "اوبااولو"، "اورآس"، "آس آبان دی یار"، "آس آدام"، "اوردوغان"، "اولوآس"، "بیگ اور آک"، "اومار"، "آسام"، "اوری"، "اود"، "اولوبی"، "اورآرتیر"، "اومان آنا"، "ماتان"، "آس کان"، "آس سان"، "اودآسا"، "اولو اود"، "اور اود آتا"، "کانان"، "توره گوز"، "آکلی دی آس"، "اور آسیم دی آس"، "پیری آس"، "آس ایل"، "سوفو آکیل"، "اور اوبا اود"، "اورا"، "آک دور"، "تاری آس"، "اورآتا شیر"، "آس زارا دوشدو"، "اور آتا وئر آس"، "دای آکا"، "گوی اوم اود"، "اور آس آک"، "بال آس"، "اوروم آس"، "آس اورا"، "تومورآس"، "مردآس"، "پیرییم"، "قان توره"، "بورلا خاتین"، "قازان خان"، "گون آی"، "باتما"، "باتی اول"، "سان آی"، "آی سان"، "آی دا"، "آب آس"، "آس آب"، "آس توره"، "سالجان"، "سولماز"، "ییغین آک"، "سیغیر آک"، "آسین"، "آسان" ، "آسلی" و خیلی از آدمهای سرشناس دیگر نمایش را دیدند و با دست زدنهای مکرر "دویونآس" را تشویق کردند.

"آکادمی" پر از آدم بود. همه در جای مخصوص خود نشسته بودند.

"آکادمی" در قلعه حسنلو برای اجرای نمایش درست شده بود.

"اورآتاقوش" بالای تپه پرواز کنان نگهبانی می داد. کار "اورآتاقوش" گشتن در آسمانها و راندن "شیطان" و شیاطین دست ساز غریبه او بود.

"شیطان" و فرزندانش ،که، دشمن خدا بودند همیشه جهت نابودی و تصرف سرزمینهای آدمیزادگان در کمین آدمها بودند. آنها برای دزدیدن "علم اسمائی" که خداوند به "آدام آتا" یادداده بود همیشه در کمین آدمها بودند. "اورآتاقوش" با حضورش در آسمانها، باعث رانده شدن آنها می شد. از طرف دیگر هم "شیطان" با کمک به فرزندان خود و انسانهائی که از او پیروی می کردند دزدی های آنها را قرین پیروزی می کرد.

آنها در تمامی سرزمین هائی که فرزندان "آس" زندگی می کردند دست به چنین کارهائی می زدند. "آذربایجان"، "تروا"، "یونان"، "اژه"، "مصر"، "روم"، "ایرلند"، "رومانیا"، "هیروشیما" و ... . خلاصه تمامی "آسیا"، "اروپا"، "آفریقا" و "آمریکا" محل درگیری فرزندان "آدم" با آنها بود.

اون روز "دویونآس" دید "اورآتاقوش" از آسمان زودتر از زمان موعد پایین آمد، با خودش گفت: "بازی هنوز تمام نشده پس علت این پایین آمدن چی می تونه باشه؟". او برای پیدا کردن دلیل این کار "اورآتاقوش" راهی شد. دید "اورآتا قوش" روی خاک افتاده ،و، وقتی بالای سرش رسید دید بالا آورده است. فهمید توسط فرزندان "شیطان" مسموم شده است.

"دویونآس" به یاد آورد زمانی که آتش دزدیده شد هم "اورآتاقوش" مسموم شده بود. همان زمان بود که فرزندان "شیطان" آتش را دزدیدند، و، اسمش را با توجه به اینکه در سخن گفتن و حرف زدن، الکن بودند، و زبانشان نمی توانست اسامی "سرزمین آس" را درست تلفظ کند، اودآس و اودآش و اوتآش و در نهایت آتش گذاشته بودند.

"دویونآس" می دانست "اورآتاقوش" بدلیل "ققنوس" بودنش، روزی از آن حالت بازگشته ،و، دوباره پرواز خواهد کرد. او زاده شدن از آتش را خوب بلد بود.

"دویونآس" دید فرزندان "شیطان" همچنان که کلمه "آسن" و گاهی "آهن" را تکرار می کنند، آهنگر و آهن ها را با خود می برند. "دویونآس" فهمید ، دیگر، آهن دست آنها هم افتاد. با اینکه از رواج "علم" و "فن تولید" آهن خوشحال بود، اما ترسی در دل داشت. فرزندان "شیطان" هیچ پدیده ای را در جای درست خود مصرف نمی کردند. حق داشت، آخر همان موقع بود که دید، قلعه حسنلو دارد می سوزد. فهمید قلعه را آتش زده اند. با خودش گفت: این هم قصه این قلعه خواهد شد. با خود زمزمه کرد "آهن و آئین و تئاتر با نامهائی جدید دزدیده شدند". فکر کرد "این ربایش مطمئنا در سرزمینهای دیگر ظهور خواهد کرد". "دویونآس" نشست روی تخته سنگی. می دانست کار از کار گذشته است. تیر از کمان رها شده بود.

"دویونآس" اما این را نیز می دانست که "دوغدو"ها، "آناآتاگون آس" ها، و مادران "آس"، فقط در حسنلو که نه، بلکه در "ایراخ دهنه"، "سولدوز"، و دیگر سرزمین های متعلق به "آس" ها، "اورآتاقوش" های متصل به "آس خدا" و "خدای روشنائی" ها را خواهند زائید و زائیده خواهند شد. با خودش گفت: " "اشقیا" به جان مردم حسنلو رحم نکردند و آنها را کشتند، منتهی، هرگز ریشه و نژاد و نسل آنها را نمی توانند نابود کنند". "دویونآس" می دانست جنگ حق و باطل تمام شدنی نیست. یک طرف این جنگ آدمهای "شیطان" و طرف دیگرش، افراد "اهل حق" خواهد بود.

"دویونآس" با خود فکر کرد "کار اینجاها دیگر به آخر رسیده است، اما، فرزندان باقی مانده از نژاد "اوغوز"ها دوباره انتقام گرفته و دردهایشان را فراموش کرده و سرزمینهایشان را از نو زنده خواهند کرد".

"دویونآس" می دانست ساخت و ساز اینجا طول خواهد کشید برای همین راهی شد تا به سرزمین "آکد"ها برود.

"دویونآس" هم همانند تمامی آنهائی که خوبیها را می گسترانند، برای احیای درستی و راستی، آموزش، درست کردن راه، شادی و سرگرمی، و، برای الهام گرفتن جهت پیدا کردن و چند و چون راه رفتن همچون آدم در مسیرهای درست، راه افتاد و رفت. کار سختی پیش رو داشت. او می دانست که "درام" با "آئین" و "دین" و "منش و شخصیت" و "سرگرمی" قاطی شده و راهش را پیدا خواهد کرد. اینها قاطی خواهند شد تا انسان مسیر منتهی به آسمان را پرورش دهد. خداوند نگهدارنده و پرورش دهنده در "ازل" این را از انسانها خواسته بوده است. در "الست" بود که خداوند به آدم گفت: " "ای آتش من" به زمین برو، اما در "ابد" باید دوباره "روح محض" شوی و بازگردی". آدم به زمین هبوط کرد. حالا هم در روزهای زمینی خود راهی باید می جست برای بازگشتن به آسمان. "دویونآس" با خود گفت "فرزندان آدم باید این را به یادبیاورند". "عرش" چشم انتظار "آدم" بود. برای این "هنر" باید آفرینش می یافت. "درام" باید جهانی می شد. از "آکدام" ها تا "آک اوبا"ها. از "اور" ها تا دورترین جاهای زمین و آسمان.

او راهش را گرفت و رفت. در دلش اما می دانست تا زمانیکه "جنگ کننده نجات دهنده" نیامده است جنگ ادامه خواهد داشت.

توضیحات:

(1)   آس آنالی: آسانالی، آسانلی، حاسانلی، حسنلو.

روستای حسنلو از توابع شهرستان نقده استان آذربایجان غربی می باشد. تپه باستانی این روستا به گفته دایسون، باستان شناس آمریکائی، ده دوره مختلف تاریخی را شامل بوده است. براساس گفته های باستانشناسان اولین تمدنهای تپه های دشت سولدوز از جمله تپه حاجی فیروز، دلمه، حسنلو و ... به دوره های قبل از تاریخ برمی گردند.

"آس" خدای یگانه آسمانها است. در دوره زندگی اولیه انسان، زمانی که آدم و فرزندانش نگاه توحیدی به هستی داشته اند، خدای واحد را "آس" نامیده اند. این خدا نور محض است، همان که او را "اولو آک" یعنی "روشنائی برتر" می دانند. در دوره های بعدی که نگاه توحیدی عوض شده و "مادرخدائی" و "پدرخدائی" حاکم شده، "آس آنا"، "مادرخدای آس" هست. "آنا" و "آتا" در دوره های "مادرخدائی" و "پدرخدائی" القابی بوده که به خدایان می داده اند. کلمه "آنام آس: ناماس: ناماز" که برای صداکردن خدا بکار برده می شده، در دوره های بعدی، به نماز تبدیل می شود. ناموس هم از این کلمه نشات می گیرد و معنای اساطیری دارد.

(2)   دوول: دویول: دوهول: دهل.

(3)   دویون: عقد و ازدواج. می توان از کلمه دویون: دوی به دوو، بمعنای کوبیدن هم رسید. کلمه توی (دوی) و دویون امروزه بمعنای عروسی و جشن بکار می رود. در گذشته با کوبیدن بر دهل ها مردم را برای امور مختلف و جهت انجام اجماع و تشکیل جلسه و غیره که آن را توی می نامیدند، جمع می کردند. توی نام این جلسات بوده است. دویون و توی و دوو و دهل را باید با هم در نظر گرفت.

(4)   دیونوسیا: جشن‌هایی در یونان قدیم، به‌ویژه در آتن، برای بزرگداشت دیونوسوس خدای شعر و موسیقی بوده است. دیونوسیا شامل پنج جشن اصلی بود. "دویون آسا" با توجه به جشن بودن دویون یا عروسی و همچنین با عنایت به کاری که همراه با جمع کردن مردم بوده می تواند معنای "جشنواره الهی" باشد.

(5)   دویونآس: دیونیسوس یا دیونیزوس نام ایزدی در اساطیر یونان که دارای دو ریشه مجزا است، از طرفی او ایزد شراب، زراعت انگور، قداست می، ناظر بر جشن‌های مقدس و حاصلخیزی طبیعت است و از طرفی دیگر دیونیسوس نشان‌دهنده ی ویژگی‌های برجسته هنر ادیان مختلف همانند کسانی که در الوزیس به عبادت می‌پرداختند می باشد. او بزرگترین خدای جهان یونانی (هلنیستی) متأخر است، که در آن پرستش او با مراسمی پرزرق و برق همراه بود و آن نوعی وعده رهایی محسوب می‌شد. دیونیسوس را اغلب با ساتیرهای مذکر و مؤنث و مائنادها (ایزد کشتزاران) نشان می‌دهند. او همچنین ایزد شهوت است، از این رو، بسیاری از پرستشگاه‌ها به نام او بودند و جشن‌ها با نام او برگزار می‌شدند. رومیان این خدا را بیشتر با نام باکخوس یا باکوس می‌خواندند.

"دیونیزوس" می تواند نام تغییر یافته "دویونآس" باشد.

(6)   تویاتورن: تیاترون. تئاترون. محل تماشای نمایش را در یونان باستان اوتورون یا تئاترون می گفتند.

کلمات "تیا: تویا " و "ترون" با کلمات "توی"، "توره ن" در ارتباط هستند.

توره: قانون، نظم، پیمان، زیبائی و ... . این کلمه جز کلمات اساطیری زبان تورکی می باشد که به کررات در کلمات تورکی بکار رفته است. خود کلمه تورک به معنای توره آک می باشد که معنای آن قانون روشنائی یا نورانیت قانون و نظم و زیبائی می باشد. این کلمه پیمان آفریننده و مخلوق را در پاس داشت نورانیت هویدا می کند.

(7)    اوتورون: تئاترون. در یونان باستان به تئاتر "اوتورون" و "تئاترون" اطلاق می شده است. کلمه اوتورون در زبان تورکی از مصدر "اوتورماق" و به معنای "بنشینید" می باشد.

(8)   اودآنا: اوتآنا: آتانا: آتنا. "اودآنا" همان "آتنا"ی یونانی است.

(9)   اودجاق: اجاق.

(10)                      اودون: اوتون: آتون: آتن.

اودون: به معنای هیزم هست. این کلمه در کنار کلمات اودآنا و آتنا می تواند "آتن" یونانی باشد.

(11)                      آرکان یونانی: افسران گشت.

آرکان: آرخان. اورخان.

(12)                      توره: نظم. قانون. پیمان. زیبایی.

(13)                      دئییرم: دئییرام. دئرام: درام.

درام و نمایش را ،که، با دیالوگ و گفتگو جلو می رود می توان "می گویم می گویی" معنا کرد. کلمه "دئییرم" در تورکی به معنای "می گویم" هست.

(14)                      پیریم آتا: پرومتئه: پرومته.

پرومته، خدای آتش یونانی می باشد که، آتش را از خدایان دزدید و به انسانها هدیه آورد.

کلمه "آتا" در دوره "پدرخدائی" معنای خدائی داشت.

"یم" در کلمه "پیریم" معنای اساطیری داشته و آورنده آتش است، که جم هم نوشته شده است.

(15)                      آرتیرماق در زبان تورکی یعنی افزودن. اضافه کردن چیزی. آفرینشگری همراه با افزودن است ،و، هنر آفرینشگری است. آرتیرماق هنر است. "آرت" یعنی "اضافه کن". هنر هم همان افزودن است.

(16)                      اویون: آئین. "اویون" به معنای رقص و بازی است. این کلمه در زبان تورکی قدیم به معنای آئین است. اویون نام کتابی از افلاطون نیز می باشد که بصورت "ایون" ثبت شده است. جدا از اینکه "ایون" فعلی در مورد چه چیزی می باشد، اصل این کتاب می توانسته در مورد رقص و بازی باشد.

(17)                      دیتیرامب: این کلمه یونانی با تلفظ بصورت "تیتیراومبا" در زبان تورکی "تکان کمرگاه" باید معنا شود. رقص.

"دیتیرامب" یا دیتیرامبیک نوعی ترانه که در یونان باستان برای ستایش "دیونیسوس" ساخته و خوانده می‌شد. از قرار معلوم، دیتیرامب که پیش از تراژدی وجود داشته، پایه آن نیز بوده است، پس از پیدایش تراژدی، دیتیرامب خود تکامل یافت. دیتیرامب به وسیله همسرایان خوانده می‌شد، و برخی از جمله‌های آن را رهبران همسرایان به تنهایی ادا می‌کردند.

(18)                      ساتیر: این کلمه یونانی در زبان تورکی می تواند بصورت "سورتور" فرض شود.

"سورتور" در تورکی به معنای "می مالد" از مصدر سورتمک می باشد. سورتور در زمان گذشته می توانسته به معنای رقصندگانی باشد که در بازی ها و اویونهای دسته جمعی شرکت می کردند.

"ساتیر"ها در اسطوره‌های یونان، ارواح جنگلی با بالا تنه ی انسانی و پایین تنه ی بز هستند و اغلب بر روی سر خود شاخ دارند. این موجودات افسانه‌ای اغلب دارای نعوظی کنترل‌ناپذیرند. "ساتیر"ها همراه با "سیلون"‌ها جزو شرکت‌کنندگان همیشگی در "مراسم دیونوسوسی" بودند.

(19)                      آک: روشنائی. نورانیت. سفیدی. این کلمه در خطاب کردن آدمها بصورت آکا و آقا معرف نورانیت انسان هاست. کلمات اساطیری زیادی نظیر آگون، آگاممنون و ... در یونان باستان ثبت شده است ، که، می تواند از این کلمه اساطیری تورکی نشات گرفته باشد..

(20)                      تراژدی یا تراگودیا: این کلمه یونانی در زبان تورکی می تواند بصورت "توره قادا" تصور شود. "توره قادا" یا "توره کادا".

کادا و قادا در زبان تورکی به معنای درد و رنج و آلام و بلا می باشد. توره کادا شاید رنج و درد ناشی از عهد و پیمان تلقی می گردیده است.

"تراژدی" در یونان باستان نمایش هائی با پایان غم انگیز را شامل می شده است. نمایش هائی که درد و بلا و رنج و آلام قهرمان را بازگو می کردند.

(21)                      اورآس آتا: ارسطو.

(22)                      سوکور اود: سقراط.

(23)                      اوبا اولو: آپولون.

(24)                      اورآس: ارس: آرش: آراز

(25)                      آس آبان دی یار: اسفندیار

(26)                       آس آدام: رستم

(27)                      اوردوغان: اردوغان

(28)                      اولوآس: ائلیاس

(29)                       بیگ اور آک: بئیرک

(30)                      اومار: هومر

(31)                      آسام: سام

(32)                      هوری: اوری

(33)                      هیت: اود

(34)                      لولوبی: اولو بی

(35)                      اورارتور: اور آرتیر

(36)                      ماننا: مان آنا

(37)                      ماد: ماتان

(38)                      اشکان: آشکان: آس کان

(39)                      ساسان: آس سان

(40)                      اود آسا: اودیسه

اودیسه از قهرمان های یونانی است که در جریان فتح تورک اوبا یا همان تروا نقش اساسی داشته است. اودیسه در جریان محاصره تروا ماجراهای زیادی را دنبال می‌کند. او از پوسایدون خواست به او نشان دهد که چه کند تا در جنگ پیروز شود. پوسایدون به او می‌گوید اسبی بسیار بزرگ از جنس چوب بسازد و به عنوان هدیه صلح و آشتی وارد قلعه تروآ کند. اودیسه و افرادش در داخل اسب مخفی می شوند تا بتوانند قلعه را تصرف کند.

(41)                      اولو اود: ایلیاد

داستان "ایلیاد" سروده هومر، سروده ای بیست و چهار قسمتی مربوط به ربوده ‌شدن هلن، زن زیباروی منلائوس، یکی از چند فرمانروای یونان؛ توسط پاریس ( پیری آس) پسر پریام (پیری یم) شاه ایلیون (اولو اویون) می باشد. خواستگاران هلن با هم پیمان بسته بودند اگر آسیبی به هلن برسد شوهر او را در مجازات پاریس کمک کنند. آنها سپاهی بزرگ به فرماندهی آگاممنون و با حضور قهرمان هائی نظیر آشیل (آس ایل)، اولیس (اولوآس)، پاتروکل، آیاس ( آی آس)، آژاکس (آس آکا آس) و … تشکیل و به سوی شهر تروا روانه کردند تا هلن را از پاریس پس بگیرند. سپاهیان یونان ده سال تروا را محاصره کردند اما با رشادتهای قهرمان های تروا، به ویژه هکتور (آک دور) پسر ارشد شاه پریام و برادر بزرگ پاریس طرفی نبستند.

بیست و چهار قسمتی بودن داستان "ایلیاد" آدمی را به یاد بیست و چهار قسمتی بودن طایفه های "اوغوز" می اندازد. در "دیوان الغات تورک" "کاشغری" نام 24 قبیله تشکیل دهنده "اوغوز" ذکر شده اند ( ‌قایی، بایات، آلقارا‌ ائولی‌، قارا‌ ائولی، یازر، دؤگر‌، دودورغا‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، یاپرلی، آفشار‌، قیزیق، بیگ‌دیلی‌، قارقین‌، بایندر‌، بچنه‌، چاولدور‌، چبنی‌، سالور‌، ائیمور‌، آلایونتلی، بیکدیر‌، بوغدوز، ییوا‌، اوره‌گیر‌ و قینیق).

(42)                      اور اود آتا: هرودوت

(43)                      کانان: کنعان

(44)                      توره گوز: تراکرز

(45)                      آکلی دی آس: اقلیدوس

(46)                      اور آسیم دی آس: ارشمیدوس

(47)                      پیری آس: پاریس

(48)                      آسیل: آشیل

(49)                      سوفو آکیل: سوفوکل

(50)                      اور اوبا اود: اوروپید

(51)                      اورا: هرا

(52)                      آک دور: هکتور

(53)                      تاری آس: داری آس: داری آش: داریوش

(54)                      اور آتا شیر: اردشیر

(55)                      آس زارادوشدو: آس زرتشت

(56)                      اور آتا وئر آس: اورداویرآس: ارداویرآس: ارداویراف

(57)                      دای آکا: دیاکو

(58)                      گوی اوم اود: گویوماد: گویومات: گئومات

(59)                      اور آس آک: آراسک: آراشک: ارشک

(60)                      بال آس: بالاس: بالاش

(61)                      اوروم آس: هوروم آس: هوروم آز: هورمز: هرمز

(62)                      آس اورا: آس رو: خاسرو: خسرو

(63)                      تومورآس: تهمورآس: تهمورث.

این کلمه بصورت "تومروآس" آنا هم قابل بررسی می باشد

(64)                      آک دام: آکادمی

(65)                      اور آتا قوش: پدرخدای پرنده نگهبان

(66)                      سوی آتان: شوی آتان: شی آتان: شیطان.

سوی به معنای ریشه و اصل و نژاد و مبدا و ... می باشد. در کلمه "شیطان" یا "سوی آتان" معنای کسی را می رساند که گذشته و ریشه و اصل خود را از دست داده، یا، فراموش کرده است.

(67)                      اولو آک: روشنائی برتر. اولو آه. الله

(68)                      آس اور اوبا جان: آذربایجان

(69)                      توره آک اوبا: توره اوبا. تورا

(70)                      ینان: یونان

(71)                      آسا: آسه: اسه: اژه

(72)                      اوم آس اور: مآس اور: مسور: مصر

(73)                      اوروم: روم

(74)                      اور آلان: اورلان: ایرلند

(75)                      اور اومان آیا: رومانیا

(76)                      اور آسیما: هورآسیما: هیرآشیما: هیروشیما

(77)                       آس آیا: آسیا

(78)                       اور اوبا: اور اوپا: اروپا

(79)                      اوبا اور آکا: آفریقا

(80)                      اوم اور آکا: آمریکا

(81)                      تات: الکن

در زبان تورکی مردم اورمو امروزه هم آدم الکن را تات می گویند. این کلمه با افزوده شدن پسوند تورکی "جیک"، که برای کوچک کردن بکار می رود، بصورت تاتجیک و تاجیک تلفظ می شود.

(82)                      کوک آنا آس: ققنوس

(83)                      دوغدو: از نظر لغوی به معنای زایید هست.

دوغدو نام مادر زرتشت می باشد. کلمه "دوغو" به معنای مشرق یا "محل زایش روشنائی و نور" هم قابل بررسی می باشد.

(84)                      آنا آتا گون: آنتیگونه یونانی

(85)                      اور آک اود آنا: اور آخ دانا: اورآخ دهنه: ایراخ دهنه.

"ایراخ دهنه" نام قدیم روستای "راهدانه" از توابع شهرستان نقده می باشد. این روستا در پنج کیلومتری روستای "حسنلو" قرار دارد.

(86)                      آس اولدوز: سولدوز.

سولدوز نام قدیمی شهرستان نقده است.

(87)                      آس قیا: آشقیا: اشقیا

(88)                      جان قی: جانگ: جنگ

(89)                      اوخ آس: اوغ آز: اوغ اوز: اوغوز

اوخ به معنای تیر می باشد. اوخ آس را می توان "تیر خدا" معنا کرد.

کلمه "اوغوز" بصورت "آک آس" هم قابل تلفظ می باشد.

(90)                      اونوتماق: به معنای فراموش کردن هست.

کلمه "اونوتاجاقام" به معنای " فراموش خواهم کرد" را می توان بصورت اونوتقام: انتقام، یا، کاری که قام و "غم" را به فراموشی می کشاند معنا کرد.

(91)                      آک اود: آکد

(92)                      اولو اوم: الهام

کلمه تورکی "اوم"، ریشه کلمات اومماق و اومود قابل بررسی می باشد.

(93)                      اودون: اودین: دین

اودون به معنای هیزم است. رابطه آتش الهی و نور و شعله و روشنائی با هیزم قابل بررسی می باشد.

(94)                      من ایش: منش. شخصیت.

(95)                      آس آل: آزآل: ازل

(96)                      اول آس: الست

(97)                      اودوم: آدم

"اودوم" در زبان تورکی یعنی "اود من" یا درواقع "آتش و نور من".

نورانیت و آک بودن روح آدمی با این کلمه قابل بررسی است.

(98)                      اوبا اود: اوباد: ابد.

"اوبا اود" می تواند "سرزمین نورانی" معنا شود.

(99)                      اورآس: اورآش: عوراش: عرش

(100)                  ساواشان و سوی آس اویان آتا: این کلمه بصورت سوشیانت (نجات دهنده) در دین تغییر یافته زرتشت ثبت شده است.

"ساواشان" در زبان تورکی به معنای "جنگ کننده" بوده و جنگجویان را شامل می شود. سوشیانت زرتشتی را "ساواشان" هم نوشته اند.

"سوی آس اویان آتا" یا "سون یانیش" (آخرین آتش) یا "سوشیانت" به کسانی اطلاق می شود که در آخر دوره های خاص تاریخی با آمدنشان باعث "زایش نور" و از بین رفتن "سیاهی" و "ظلمت" می شوند. آخرین "سوشیانت" زمین و جهان را از فتنه های آخرالزمانی "شیطان" نجات خواهد داد.

علی قبچاق

مین دوردیوز ایلین امورداد آیی نین ییرمی دوردو

24/05/1400

آس اولدوز. آس اور اوبا جان. اور آنا