طایفه اوتوز ایکی
کلمه(اوتوز ایکی)همانطور که از نام اش برمیاد حکایت اتحاد سی و دو طایفه از طوایف ترک ایل افشار می باشد که در اسناد تاریخی اسم این طوایف با کمی تفاوت ذکر گردیده است متاسفانه بررسی تاریخ این اتحادیه برغم نقش برجسته این طوایف در تاریخ ایران آذربایجان وقفقاز کمتر مورد توجه قرار گرفته است اولین بار نام اتحادیه (اوتوز ایکی ) در رویداد های تاریخی دوران صفویان به چشم میخورد البته احتمال تشکیل این اتحادیه قبل از صفویان هم وجود دارد چرا که قبل از صفویه بعلت اوضاع نابسامان منطقه خاورمیانه بعلت فروپاشی امپراطوری مغولان تشکیل اتحادیه ها رسم بود مانند اتحادیه قارا قویونلو وآق قویونلو. برای مثال در یک سند تاریخی مربوط به دولت عثمانی ،شاه عباس بعد از عقب نشینی قوای عثمانی از قفقاز عده ای از طوایف منطقه را که با قشون عثمانی نجنگید بودند مانند قزاق ها وشمس الدین و طایفه اوتوز ایکی را که از تیره تراکمه بودند جهت مجازات و و تامین امنیت بعضی مناطق قفقاز به قاراباغ و شیروان فعلی و پانزده هزار عایله را به فراشبند مازندران تبعید کرد. در یک سند مربوط به عثمانیها در سال 1593 میلادی ضمن اسم بردن از نام ایل اوتوز ایکی تیره های ایل نیز مشخص شده اند :1-2 آتلی جالی(دو طایفه )3-بادار4-پادار 5-6 بی احمدلی(دوطایفه) 7-بوغدانوز 8 - جان جانلی9-جوانشیر10-دوگرلی 11-حصیرلی 12 حسین لی13-کپنک چی 14-قیرقاللی 15-کومانلی 16-کوتانلی 17 - لاله بوکولو 18-مقصودلو 19-مقصودلو-بزیرگانلی 20-مقصودلو-حمیدلی 21-22 محمدشاهلی(دوطایفه ) 23-ملاعبدالجلیل لی24-ملاعبدالمجیدلی 25 - مقدم لی26- ساری حاجی لی27- سیلکه لی 28-29شیروان شاه لی(دوطایفه )30-اوچ اوغلان 31-یایوخچی 32 -ویسللی
در یک منبع عثمانی مربوط به سال 1727 میلادی 20 طایفه ایل اوتوز ایکی ومحل سکونت شان قید شده است .1-اوچ اوغلان 2-مفروض لو 3-قیاسلی 4-دلی لر5 - ویسل لی 6- حاجی توره لی 7- خلیل فخرالدين لی 8- بارانی 9- قارا قویونلو 10- موللا لار 11- دویرلی 12- اوزان 13- محمد شاه لی 14- بوغدایوزو 15- زنگی شاه لی 16- امیرلی 17- آتلی جالی 18- یوسوندوز 19- بآی احمدلی 20- شکر بی لی . این تیره ها در شمال رود ارس در ناحیه قره باغ و در مناطقی مانند بردع و خاچین و بایات و آراز بار سکونت داشتند . دوطایفه بی احمدلی از ایل اوتوز ایکی در همین زمان درناحیه شمکیرباسان سکونت داشتند.یک طایفه به نام ساوالانلی در ناحیه شوتورباسان ساکن بودند.
همزمان با دوره زندیه و اوایل قاجارها یک دولت بوسیله افشارها در قره باغ در جمهوری اذر بایجان فعلی تشکیل شد این حکومت که در تاریخ به نام جوانشیرها جد اعلای این سلسله مشهوراست بوسیله پناه علی خان وسپس ابراهیم خلیل خان با براندازی دولت های ملیک ارمنی تاسیس شد.این سلسله وابسته به ایل اوتوزایکی ازافشارها بود.این سلسله وابسته به ایل اوتوز ایکی در قاراباغ جز پایدارترین حکومت های خانات قفقاز بود و نقش زیادی در رشد ادبیات و موسیقی ترکی اذربایجانی داشت.ملا پناه واقف معروفترین شاعر وابسته به این سلسله بود.
خورشیدبانو دختر مهدی قلی خان بیگربیگی قره باغ از معروفترین غزل سرایان تاریخ ادبیات آذربایجان به شمار میرود از دیگر شاعران ایل اوتوزایکی جوانشیر میباشدکه الکساندر دومای پدر نویسنده فرانسوی در سفرنامه خود ازدیدار خود با خورشیدبانو سخن به میان آورده است.آغابیگم جوانشیر دختر ابراهیم خلیل خان و عمه خورشید بانو همسر فتحعلی شاه قاجار که معروف به بانوی بانوان شاه و ملکه ایران بود یکی دیگر از شاعران ترکی گوی و فارسی گوی ایل اوتوز ایکی بود که طوطی تخلص میکرد و مدتی هم حاکم قم بود مدارس ومساجدی را در شهر قم ایجاد کرد.شوشا مرکز خانات اتوزایکی جوانشیر مشهور به کنسرواتوار آذربایجان بوده است موطن بسیاری از موسیقیدانان شاعران و نویسندگان آذربایجان بوده است.
پرویز زارع شاهمرسی می گوید:سلسله قاجار ازلحاظ قومی اهل قره باغ هستند محبت و ارادت خاص پادشاهان قاجار به اهالی قره باغ و منطقه قره باغ این امر را به ثبوت میرساند.قاجارها تیره ای از ایل ذوالقدر هستند که در زمان آق قویونلوها از شهر های شام به منطقه قره باغ کوچ کردند ودر آنجا ساکن شدند. آنها در سال۱۴۹۱ میلادی در بردع و گنجه زندگی می کردند که تدریجا طوایف ییرمی دورد و (اوتوز ایکی) با آنها متحد شدند و در قره باغ اسکان یافتند.در قرن های15 و16 میلادی در قرہ باغ علاوه بر قاجارها طایفه های قارامانلی و بهارلی وتیره شمس الدین از ایل ذوالقدر و همچنین دو طایفه قزاق و اتوز ایکی و ییر می دورد که با آنها در آمیخته بودند با کشاورزی و دامداری روزگار میگذ راندند.فاروق سومر می نویسد:"در منطقه قره باغ اتحادیه ای متشکل از 32 طایفه زندگی می کردند اینها از ترکمن های قرہ باغ بودند در زمان حاضر ترکانی که معروف به ترکمه هستند از باقیماندہ های اینها هستند"بنا به نظر فاروق سومر در قره باغ طایفه های مقدم و جوانشیر ،احمدلی قارا قویونلو ، گوگجه لو، اوزان که جز ایل اوتوز ایکی بودند شناخته شده هستند.در کتاب "دفتر مفصل ایالت های قره باغ و گنجه" تیره های مشهور ایل اوتوزایکی نام بردہ شده اند. در کتاب"دفتر مفصل ایالت های قره باغ و گنجه" از طوایف کبیرلی و کنگرلی و ات یئمزلی نام برده شده است.طایفه کبیرلی یک طایفه برجسته از نظر پرداخت مالیات بوده است که سالیانه 14000 قروش به خزانه مالیات می پرداخت که بعد از حمله شاهسون ها دچار اضمحلال شدند باقیمانده های ایل بصورت پراکنده یا بصورت طوایف کوچک به اتحادیه اوتوز ایکی پیوستند.میرزا آدی گوزل بیگ می نویسد" ایلات اصیل قره باغ بغیر از جمعیت روستایی آن جوانشیر - اوتوز ایکی و کبیر لی می باشد" البته جوانشیر ها جزء ایل اوتوز ایکی بودند طایفه کبیرلی هم بعدها به ایل اوتوزایکی پیوست.
بزرگان ایل اوتوز ایکی
آقاخان مقدم:آقاخان مقدم در اواخر قرن شانزدهم و اوایل قرن هفدهم میلادی یکی از نظامیان سرشناس و از صاحب منصبان شاه عباس صفوی بود.وی یک ترکمن از شاخه مقدم ایل اوتوز ایکی بود که بعد برکناری قبادخان مکری از فرمانداری مراغه و قتل عام کردهای مکری به عنوان والی مراغه انتخاب شد که طایفه مقدم از سال ۱۶۱۱ میلادی تا پایان دوره قاجار به مدت ۳۰۰سال حکمداری مراغه را در اختیار داشتند. غازی سلطان: حاکم مراغه علی خان مقدم: از سرداران نادر شاه افشار که در فتح هندوستان شرکت داشت احمدخان مقدم : از سرداران بنام فتحعلی شاه قاجار که بعدا بعنوان بیگلربیگی آذربایجان انتخاب شد. وی در جنگهای ایران - روسیه شرکت داشت و رشادتهای فراوانی ازخود نشان داد. دختر احمدخان عروس فتحعلی شاه (زن محمدعلی میرزای دولتشاه)بود.
